Ο βυζαντινός ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου, γνωστός ως Καπνικαρέα βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας, στην οδό Ερμού, τον εμπορικότερο δρόμο του ιστορικού κέντρου της πόλης.
Η ονομασία Καπνικαρέα, που επικράτησε μετά τον απελευθερωτικό αγώνα του 1821, προέρχεται πιθανώς από το επίθετο του κτήτορα, ο οποίος θα ήταν εισπράκτορας του λεγόμενου καπνικού φόρου. Ο καπνικός φόρος θεσπίστηκε στις αρχές του 9ου αι. από τον αυτοκράτορα Νικηφόρο Λογοθέτη Α΄ και αφορούσε κτήρια, που ήταν κατοικημένα και επομένως από την καμινάδα τους έβγαινε… καπνός. Μεταξύ άλλων ονομασιών, συναντούμε και το όνομα Καμουχαρέα, προερχόμενο πιθανώς από τη λέξη Καμουχάς, πολύτιμο βυζαντινό μεταξωτό ύφασμα, το οποίο κατασκευαζόταν στα παρακείμενα εργαστήρια. Και σήμερα στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν καταστήματα που ειδικεύονται στο εμπόριο των υφασμάτων, συνεχίζοντας κατά κάποιον τρόπο την παράδοση.
Ο ναός χρονολογείται τον 11ο αιώνα, συγκεκριμένα λίγο μετά το 1050, και λέγεται ότι έχει κτιστεί πάνω σε αρχαίο ναό, αφιερωμένο σε γυναικεία θεότητα, την Αθηνά ή τη Δήμητρα.
Κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα είχε υποστεί ζημιές. Το έτος 1834 κινδύνευσε να κατεδαφιστεί, επειδή ο βαυαρός αρχιτέκτονας Leon von Klenze, που είχε αναλάβει τη ρυμοτομία της νέας ελληνικής πρωτεύουσας, θέλησε η οδός Ερμού να είναι ενιαία και ελεύθερη από εμπόδια. Το μνημείο σώθηκε χάρη στην επέμβαση του βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου, πατέρα του νεαρού τότε έλληνα βασιλιά Όθωνα. Τον ίδιο κίνδυνο διέτρεξε το μνημείο και το έτος 1863 και σώθηκε λόγω της αντίδρασης του Μητροπολίτη Αθηνών και των ενοριτών.
Από το 1931 η εκκλησία παραχωρήθηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για την άσκηση των φοιτητών της Θεολογικής Σχολής.
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ
Ο κυρίως ναός τυπολογικά ανήκει στους σύνθετους σταυροειδείς εγγεγραμμένους με τρούλο ναούς, με τριμερές ιερό και καμαροσκέπαστο νάρθηκα. Ο τρούλος στηρίζεται σε τέσσερεις αρχαίους κίονες με ρωμαϊκά κιονόκρανα. Στη βόρεια πλευρά προστίθεται, λίγο μετά την οικοδόμηση του κυρίως ναού, παρεκκλήσι με τρούλο στη μνήμη της Αγίας Βαρβάρας, του οποίου η σημερινή μορφή είναι αποτέλεσμα ατυχούς αναστήλωσης του 19ου αιώνα. Στη δυτική πλευρά, κατά μήκος των δύο ναών υπήρχε ανοικτή στοά, η οποία αργότερα, όταν ο ναός περιήλθε στο πανεπιστήμιο Αθηνών, κλείστηκε και μετατράπηκε σε εξωνάρθηκα. Στη νότια είσοδο του εξωνάρθηκα υπάρχει κιονοστήρικτο προστώο.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η τοιχοποιία του, για την οποία έχει χρησιμοποιηθεί το λεγόμενο μεσοβυζαντινό πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Στο κατώτερο μέρος σχηματίζονται σταυροί, σε κάποια σημεία στους αρμούς υπάρχει διακόσμηση με κεραμοπλαστικά κουφικά συμπλέγματα (συμπλέγματα τα οποία μιμούνται την πρώτη ορθογώνια αραβική γραφή), ενώ έχουν ενσωματωθεί αρχαία και παλαιοχριστιανικά γλυπτά.
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ
Στο εσωτερικό του ναού μπορούμε να διακρίνουμε τοιχογραφίες δυτικίζουσας νοοτροπίας που χρονολογούνται περίπου στα 1900. Οι περισσότερες όμως τοιχογραφίες που κοσμούν το εσωτερικό του ναού είναι έργο του καλλιτέχνη Φώτη Κόντογλου, ο οποίος εισήγαγε τη βυζαντινίζουσα νοοτροπία στη νεοελληνική αγιογραφία. Ο Κόντογλου θεωρείται ως μια από τις σημαντικότερες πνευματικές προσωπικότητες της Νεοελληνικής περιόδου. Το 1942 ζωγραφίζει στην αψίδα την Πλατυτέρα, που αποτελεί και το πρώτο μνημειακό αγιογραφικό έργο του. Ο διάκοσμος ολοκληρώθηκε το έτος 1955 με τη συμβολή και συνεργατών του. Το ψηφιδωτό της Βρεφοκρατούσας Παναγίας, στο προστώο, εκτελέστηκε από την Έλλη Βοῒλα το έτος 1936.
