Τι συμβολίζουν οι παραδόσεις από την Κυριακή της Λαμπρής μέχρι την Κυριακή του Θωμά και οι λιτανείες που γίνονται σε πολλά μέρη της Ελλάδας
Από τον ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΣΠΥΡΟΥ
Τα έθιμα και οι εθιμικές πρακτικές που περιστρέφονται γύρω από την κορυφαία για τον Χριστιανισμό γιορτή του Πάσχα επεκτείνονται και στην εβδομάδα της Διακαινησίμου, τις ημέρες δηλαδή, που ακολουθούν από την Κυριακή της Λαμπρής έως την Κυριακή του Θωμά.
«Οι εκδηλώσεις αυτές στον αγροτικό προνεωτερικό κόσμο αλλά και στη σημερινή εποχή στον βαθμό και με τον τρόπο που εκφράζουν τους φορείς που τις επιτελούν βρίθουν θρησκευτικών συμβολισμών και απηχούν την ευφροσύνη που εκπέμπει το αναστάσιμο γεγονός και την ευφορία που προκαλεί ο αναζωογονητικός καθαρμός της άνοιξης, δημιουργώντας ένα τελετουργικό πλέγμα που συνέχει την πίστη, τη λατρεία και την επίκληση των φυσικών δυνάμεων για μακροημέρευση» τονίζει στην «Ορθόδοξη Αλήθεια» η κυρία Ειρήνη Μπότσιου, από το Τμήμα Εκθέσεων, Επικοινωνίας και Εκπαίδευσης του Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας – Θράκης.
Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά «την εβδομάδα της Διακαινησίμου οι συμμετέχοντες στις ακολουθίες της Εκκλησίας διατηρούν τις πασχαλιάτικες λαμπάδες τους αναμμένες. Η ζεστασιά και η λάμψη του φωτός από τη φλόγα των κεριών συμβολίζουν την ψυχική και πνευματική ανάταση των πιστών μετά τη λυτρωτική για αυτούς μεσιτεία του Αναστημένου Χριστού. Σε πολλά μέρη της Ελλάδας η εβδομάδα της Διακαινησίμου είναι ταυτισμένη με τις λιτανείες που πραγματοποιούνται με πάνδημη τη συμμετοχή της εκάστοτε κοινότητας. Κληρικοί και κάτοικοι περιέρχονται τον οικισμό σε μια ιερή πομπή με δεήσεις με σκοπό την ευλόγηση του τόπου και των ανθρώπων του. Κατά την τέλεση των λιτανειών ιδιαίτερη σημασία δίνεται στον καθαγιασμό τοποσήμων που οριοθετούν τον οικισμένο χώρο, όπως είναι τα δέντρα και τα ξωκλήσια, σε μια προσπάθεια να διασφαλιστεί μέσω αυτών η συνοχή και η ευημερία της κοινότητας».
Επίσης, σημειώνει: «η αιματηρή θυσία του αμνού, ο οποίος καταναλώνεται πανηγυρικά την Κυριακή του Πάσχα, μετά τη μακρά περίοδο της νηστείας της Τεσσαρακοστής, συνεχίζεται και τις επόμενες ημέρες. Οικόσιτα παραγωγικά ζώα σφαγιάζονται και προσφέρονται συνοδεία ρυζιού ή άλλων εδεσμάτων σε μια κοινή εστίαση με αλληλέγγυα διάθεση και έντονο συμποσιακό χαρακτήρα. Η αποχή από τη συνήθη εργασία των άλλων ημερών αποτελεί για πολλά μέρη επιβεβλημένη πρακτική που συνάδει με το εορταστικό κλίμα της εβδομάδας και συμβάλλει στην ανάκτηση της σωματικής ενεργητικότητας μετά την παρατεταμένη κούραση της περιόδου που προηγήθηκε».
ΤΟ ΛΟΥΤΡΟ
Οπως επισημαίνει η κυρία Μπότσιου «η θρησκευτικότητα των ημερών αντανακλά και στις πεποιθήσεις των ανθρώπων για την υγεία. Η λευκότητα του αναστάσιμου φωτός σημειολογικά παραπέμπει στην καθαριότητα του σώματος. Το λουτρό που πραγματοποιείται τις ημέρες της Διακαινησίμου εκτός από καθαρτήριες ιδιότητες πιστεύεται ότι φέρει και ιαματικές».
Ο ΧΟΡΟΣ ΤΗΣ ΡΟΚΑΣ
«Το καλωσόρισμα της άνοιξης», λέει η κυρία Μπότσιου, «και η πρόκληση της γονιμότητας του φυσικού κόσμου εκφράζονται μέσα από τις αιώρες (κούνιες), ένα έθιμο της Διακαινησίμου που τελούνταν ιδιαίτερα στο παρελθόν σε διάφορα μέρη του βορειοελλαδικού χώρου και της ευρύτερης Βαλκανικής. Σε πλατείες και ξέφωτα στήνονταν μεγάλες κούνιες με τις οποίες αιωρούνταν οι κοπέλες του χωριού, ανταλλάσσοντας ζωηρούς παιγνιώδεις διαλόγους μέσα σε ατμόσφαιρα χαράς. Τέλος, ένα έθιμο που στο παρελθόν σχετιζόταν με το κατευόδιο των εποχικά μετακινούμενων μαστόρων, σηματοδοτώντας την απαρχή της εαρινής επαγγελματικής δραστηριότητας των ανδρών που συνεπάγεται μια περίοδο εργασιακού βίου μακριά από την εστία και την οικογένεια, αποτελεί ο χορός της ρόκας, που τελείται αποκλειστικά από τις γυναίκες του χωριού σε περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας με έντονη παράδοση στις κομπανίες των πλανόδιων τεχνιτών».
Οι κούνιες: Το λατρευτικό δρώμενο στα βλαχοχώρια και η «Σελήνη του Πάσχα»
«Ενα από τα σπάνια λατρευτικά δρώμενα, που τελούνταν κατά την περίοδο του Πάσχα, είναι και οι κούνιες που συνηθίζονταν στα βλαχοχώρια, αλλά και σε χωριά της υπόλοιπης Ελλάδας» αναφέρει στην «Ορθόδοξη Αλήθεια» ο κ. Θέμης Τσέτσιλας, Λαογράφος – Χοροδιδάσκαλος στον Σύλλογο Δημοσθένης Παιανιεύς και προσθέτει: «Το δρώμενο αυτό έχει άμεση σχέση με την αιώρα» των Αθηναίων παρθένων κατά τη διάρκεια της εορτής των Ανθεστηρίων και θεωρείται κατάλοιπό τους. Στην αρχαιότητα μάλιστα η αιώρηση είχε καθαρτική λειτουργία που επιτυγχανόταν μέσω του αέρα. Το έθιμο συνδεόταν με ένα μύθο που σχετιζόταν με το Διόνυσο και έναν ήρωα, τον Ικάριο, καταγόμενο από το Δήμο της Αττικής Ικαρία (Διόνυσος). Δεν πρόκειται δηλαδή για ένα απλό παιχνίδι ή ψυχαγωγία των χωρικών, αλλά για μια συνήθεια, που είχε αρχικά ιδιαίτερο χαρακτήρα και αποσκοπούσε στην επίτευξη ευφορίας των καρπών και γονιμότητας των γυναικών».
ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ
Και προσθέτει: «Οι κούνιες συνηθίζονταν την Κυριακή του Πάσχα και τη Δευτέρα της Διακαινησίμου, την Κυριακή του Θωμά, ανήμερα της εορτής του Αγίου Γεωργίου και στην εορτή του Αγίου Μάρκου. Το δρώμενο που είχε στην αρχή μαγικό και ευχετικό χαρακτήρα, ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με την ανάγκη των ανθρώπων για γονιμότητα της γης και για προσωπική ευτυχία και ευμάρεια. Αυτό καταδεικνύεται από την εαρινή περίοδο τέλεσης του δρωμένου, αλλά και από την χρήση αντικειμένων όπως τα λουλούδια, το αυγό και την μικρή πέτρα. Ο μαγικός και ευχετικός χαρακτήρας του δρωμένου επιβεβαιώνεται και από τα τραγούδια που το συνόδευαν και είχαν συγκεκριμένο περιεχόμενο, ανάλογο πάντα με το πρόσωπο που αιωρείτο και τις κρυφές του επιθυμίες. Για την νέα ανύπαντρη κοπέλα και τον ελεύθερο νέο η ευχή μέσω του τραγουδιού ήταν να καλοπαντρευτούν, ενώ για τις νιόπαντρες να γυρίσει σύντομα ο καλός τους από τα ξένα. Ο αρχικός όμως χαρακτήρας αντικαταστάθηκε σταδιακά από την ανάγκη των ανθρώπων για κοινωνικότητα, αλλά και επίδειξη και, έτσι, το δρώμενο μετατράπηκε σε πανηγύρι».
ΛΟΥΝΑ ΑΛ ΠΑΣΤΙ
Παράλληλα, ο κ. Τσέτσιλας υπογραμμίζει ότι «σε ορισμένα βλαχοχώρια υπήρχε το έθιμο: «Λούνα αλ Πάστι= η Σελήνη του Πάσχα”. Στο πρώτο γεμάτο φεγγάρι μετά το Πάσχα, όλη η οικογένεια έβγαινε έξω, για να παρακαλέσει τη σελήνη για το καλό του σπιτιού. Η μητέρα, με ένα ψωμί στο χέρι, με ένα ποτήρι αμίλητο νερό, ένα ποτήρι κρασί και με τόσα κουτάλια όσα και τα μέλη της οικογένειας παρακαλούσε τη σελήνη: Γκίνι βίνις λούνα αλ Πάστι, ιό τίνι σι τίνι κα μίνι, μπάρμπα ατά π’ν ντι κέπτου, μπάρμπα αμιά π’ν’ ντι μπάντι, κ’τ’ αρίνα άρι μπάντι, τούτι παράτσ του πούνγκ’ άλι τάτι = Καλώς ήρθες φεγγάρι του Πάσχα, εγώ σαν και σένα και συ σαν εμένα, τα γένια τα δικά σου ως το στήθος, τα δικά μου ως το χώμα, όση η άμμος καταγής τόσα τα χρήματα στο κιμέρι (ζωνάρι – πορτοφόλι) του πατέρα».
ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΟΥ ΒΟΛΑΚΑ ΣΤΗΝ ΤΗΝΟ
«Στον Πόντο, του Αγίου Γεωργίου συνήθιζαν να βάφουν κόκκινα αυγά όπως και το Πάσχα. Στο πανηγύρι χόρευαν ποντιακούς χορούς και ακολουθούσε γλέντι τρικούβερτο» τονίζει η ερευνήτρια λαογραφίας κ. Σούλα Μπόζη. Την Πέμπτη της Διακαινησίμου στο χωριό Βώλακα της Τήνου, στο καθολικό ξωκλήσι της Παναγίας Καλαμάν, μετά τη Θεία Λειτουργία, πραγματοποιείται ένα ξεχωριστό και εκθαμβωτικό πανηγύρι, με εορταστική μουσική και πασχαλινούς μεζέδες. Αντίστοιχα, στην Καλή Βρύση στη Δράμα περιφέρεται η εικόνα της Αναστάσεως για την προστασία του χωριού από κάθε κακό και ιδιαίτερα από το χαλάζι που είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για την παραγωγή την ανοιξιάτικη περίοδο και είναι αρκετά συχνό στην περιοχή.
ΓΙΑΝΝΕΝΑ: ΜΟΙΡΑΖΟΥΝ ΓΑΛΑ ΣΤΟΥΣ ΠΙΣΤΟΥΣ
Ενα ιδιαίτερο έθιμο, το οποίο λαμβάνει χώρα μόνο στα Γιάννενα και συγκεκριμένα στην ενορία Κοιμήσεως Θεοτόκου Περιβλέπτου, αναβιώνει την Παρασκευή της Διακαινησίμου, όπου τιμάται η Ζωοδόχος Πηγή. Οπως αναφέρει στην «Ορθόδοξη Αλήθεια» ο προϊστάμενος του ναού Πρωτοπρεσβύτερος Οικουμενικού Θρόνου π. Χρήστος Αντώνης κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ο ναός είχε ενοικιάσει τα γύρω κτήματα σε βοσκούς με την προϋπόθεση την ημέρα της Ζωοδόχου Πηγής να φέρνουν το γάλα στον ναό, ώστε να μοιράζεται σε όλους τους πιστούς. «Σήμερα, παρόλο που δεν έχουμε κτήματα, αγοράζει η ενορία εκατοντάδες γάλατα και εκείνη τη μέρα τα μοιράζουμε στους πιστούς. Είναι ένα έθιμο που δεν έχει πάψει και θα το συνεχίσουμε» τονίζει ο π. Χρήστος.
ΕΝΑ ΓΕΥΜΑ ΠΡΟΣ ΤΙΜΗΝ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ
Την Κυριακή του Θωμά, οι Πόντιοι σε όλη την Ελλάδα αναβιώνουν ένα πραγματικά συγκλονιστικό έθιμο, που έχει τις ρίζες του στα αρχαία ταφικά έθιμα. Η ημέρα αυτή χαρακτηρίζεται ημέρα μνήμης των νεκρών, τιμής των προγόνων. Για τους Πόντιους, δεν πρόκειται απλώς για ένα έθιμο. Είναι τρόπος ζωής. Είναι μια γλυκιά νοσταλγία για όσους έχουν φύγει, αλλά πάντα θα είναι στην καρδιά και στη σκέψη τους. Συγγενείς και φίλοι των νεκρών, συγκεντρώνονται στα κοιμητήρια και πάνω στους τάφους των αγαπημένων τους, παραθέτουν γεύμα προς τιμήν τους, με εδέσματα που έχουν παρασκευάσει από το σπίτι. Ετσι νιώθουν ότι γευματίζουν με τους ανθρώπους που δεν είναι πια κοντά τους. Το γεύμα διαρκεί μέχρι αργά το απόγευμα και συνήθως ολοκληρώνεται με ένα τρικούβερτο μεθυστικό γλέντι, συνοδεία ποντιακής λύρας με χορούς και τραγούδια.
*Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “Ορθόδοξη Αλήθεια”