Από τον ΣΩΤΗΡΗ ΛΕΤΣΙΟ*
Σε κοντινή απόσταση από τον Σταθμό Λαρίσης και την περιοχή του Μεταξουργείου, στο κέντρο της Αθήνας που διαρκώς αναβαθμίζεται και προσπαθεί να ξαναβρεί κάτι από την αίγλη του παρελθόντος, λειτουργεί από τις 26 Απριλίου 2023 το Μουσείο Αλέκος Φασιανός. Το μουσείο αυτό στεγάζεται σε ένα ζεστό και κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο επί της οδού Νεοφύτου Μεταξά 15. Πρόκειται για ένα κτίριο που σχεδιάστηκε και αναδιαμορφώθηκε από τον αρχιτέκτονα Κυριάκο Κρόκο σε συνεργασία με τον καλλιτέχνη Αλέκο Φασιανό.
Στο χώρο που σήμερα έχει την έδρα του το Μουσείο Αλέκου Φασιανού υπήρχε από την δεκαετία του ’30 έως και την δεκαετία του ’70 το πατρικό σπίτι του καλλιτέχνη. Επρόκειτο για ένα μικρό νεοκλασικό με εσωτερική αυλή και κεραμοσκεπή. Η οικογένεια του Αλέκου Φασιανού εγκαταστάθηκε στο σπίτι αυτό όταν ο παππούς του, Ανδρέας, διορίσθηκε ιερέας στην εκκλησία του Αγίου Παύλου. Τα βιώματα που απέκτησε ο καλλιτέχνης μεγαλώνοντας σε εκείνη την γειτονιά επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό την μετέπειτα καλλιτεχνική του θεματουργία. Σε πολύ μικρή ηλικία ήρθε σε άμεση επαφή με τα θέατρα του Περοκέ και του Σαμαρτζή, που ήταν σε ακμή εκείνη την εποχή, αλλά και με τους κινηματογράφους Αλκαζάρ και Βικτώρια, καθώς και με το Αρχαιολογικό Μουσείο. Μέσα από τις περιπλανήσεις του, εξερεύνησε την πόλη και γνώρισε από κοντά τα μικρό-επαγγέλματα της αθηναϊκής γειτονιάς, τους πλανόδιους τεχνίτες και πωλητές όπως ήταν π.χ. ο γαλατάς, ο καστανάς, ο μπαλωματής, ο κουλουράς κ.α.
ΓΚΡΕΜΙΣΤΗΚΕ
Τη δεκαετία του 1970 το νεοκλασικό σπίτι γκρεμίστηκε για να γίνει κατ’ επιθυμία της μητέρας του Ελένης- μια πολυκατοικία που θα στέγαζε τα παιδιά της. Ο Αλέκος Φασιανός, που τότε ζούσε στο Παρίσι, αντικρίζοντας το αποτέλεσμα, ένιωσε δυσαρεστημένος. Στα τέλη λοιπόν του 1980 ζήτησε από τον φίλο του και αρχιτέκτονα Κυριάκο Κρόκο να την αναδιαμορφώσουν συμπεριλαμβάνοντας στο ισόγειο ένα μικρό εκθεσιακό χώρο, όπου εκεί θα φιλοξενούνταν τα έργα του. Έτσι ξεκίνησε η υλοποίηση του οράματος για το Μουσείο Αλέκος Φασιανός.
ΚΟΙΝΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ
Οι κοινές αισθητικές και φιλοσοφικές αρχές με τις οποίες δημιούργησαν και έζησαν τις ζωές τους είναι εμφανείς σε αυτό το οικοδόμημα. Το αρχιτεκτονικό ύφος που θέλησαν να αναπτύξουν ήταν καθαρό και λιτό. Ολόκληρος ο χώρος εμπλουτίστηκε και διαμορφώθηκε προσεκτικά χρησιμοποιώντας μια ποικιλία υλικών και φινιρισμάτων (σκυρόδεμα, πέτρα, μωσαϊκό, τούβλο, σοβάς) και μια χρωματική παλέτα με γήινα γκρι, κόκκινα και ώχρες. Ο αρχιτέκτονας ήθελε η δομή του κτιρίου να είναι εμφανής και τα υλικά να είναι ορατά. Το μέλημα του καλλιτέχνη ήταν να δημιουργήσει έναν χώρο που έρχεται σε αρμονικό διάλογο με τα έργα του. Η καλλιτεχνική ευαισθησία τους είναι εμφανής στη δομή του χώρου με τα διαφορετικά φινιρίσματα των τεχνικών του λιθοξόου, τη μαρμάρινη μπορντούρα που πλαισιώνει το μωσαϊκό δάπεδο αλλά και τις λεπτομέρειες όπως είναι π.χ. η περίτεχνη ελικοειδής σκάλα που εγγράφεται σε παράγωνο και στέκεται σε τρία μέτωπα, η εισαγωγή ψηφιδωτών στο μωσαϊκό δάπεδο, οι ζωγραφισμένες φιγούρες στους τοίχους με την τεχνική της νωπογραφίας, οι μπρούτζινες λαβές στις πόρτες καθώς και ο μεταλλικός δράκος που κρέμεται από την οροφή του υπογείου για να κρύβει τα καλώδια.
Ο τρόπος με τον οποίον έγινε η επιμέλεια της έκθεσης αποσκοπεί να συστήσει στο κοινό το εύρος του έργου του Αλέκου Φασιανού. Παρουσιάζονται έργα από το 1956 έως το τέλος της ζωής του καλλιτέχνη. Στην έκθεση συναντάμε πρώιμα έργα με αφαιρετική διάθεση, τα οποία προέρχονται από την δεκαετία του ’60 αλλά και από τα πρώτα χρόνια στο Παρίσι. Έργα επηρεασμένα από την Βυζαντινή τέχνη, κολάζ, μεικτές τεχνικές, αφανείς αλλά και ευρέως αναγνωρίσιμους πίνακες με την πλέον χαρακτηριστική γραφή του Φασιανού.
Ο μύθος της γειτονιάς του ξετυλίγεται μέσα από έργα που αναπαριστούν εικόνες και βιώματα, τα οποία ο Φασιανός απέκτησε στη γειτονιά του Αγίου Παύλου -όπου μεγάλωσε- αλλά και μέσα από τις περιπλανήσεις του στην Αθήνα. Ήρωες της παιδικής του ηλικίας σμίγουν με τους ήρωες της ελληνικής μυθολογίας δημιουργώντας τον αιώνιο ήρωα που είναι ο άνθρωπος. Πέραν των ζωγραφικών έργων η έκθεση επιθυμεί να αναδείξει την πολύπλευρη προσωπικότητα του καλλιτέχνη, παρουσιάζοντας χειροποίητα αντικείμενα, έπιπλα και φωτιστικά καθώς και κείμενα που έγραψε, βιβλία που εικονογράφησε όπως και ένα πλούσιο αρχειακό υλικό που έχει σχέση με την εμπλοκή του στη σκηνογραφία και στη σχεδίαση κοστουμιών για κωμωδίες του Αριστοφάνη και θεατρικά έργα του Ευγένιου Ιονέσκο και του Ζαν-Πωλ Σαρτρ.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ
Η έκθεση ξετυλίγεται μέσα σε ένα χειροποίητο αρχιτεκτόνημα, όπου κάθε λεπτομέρεια είναι επιμελημένη από τον Φασιανό. Από τα πόμολα στις πόρτες, τα χερούλια στα ντουλάπια, τα καρφιά στους καθρέφτες, τις νωπογραφίες, τα μωσαϊκά δάπεδα. Το Μουσείο Αλέκος Φασιανός έχει αξιοσημείωτη σημασία για τον σύγχρονο εικαστικό και αρχιτεκτονικό χάρτη της Αθήνας καθώς είναι ένα από τα λίγα μουσεία στον κόσμο, όπου η συνεργασία καλλιτέχνη και αρχιτέκτονα στηρίζει τον διάλογο μεταξύ των έργων και του χώρου που τα στεγάζει.
Ο Αλέκος Φασιανός γεννήθηκε στην Αθήνα στις 25 Οκτωβρίου 1935. Σπούδασε βιολί στο Ωδείο Αθηνών και έπειτα ζωγραφική από το 1956 έως το 1960 στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, στο εργαστήρι του Γιάννη Μόραλη. Μελέτησε την αρχαία ελληνική αγγειογραφία και τη βυζαντινή εικονογραφία, ενώ επίσης παρακολούθησε μαθήματα του Γιάννη Τσαρούχη ο οποίος είχε μεγάλη επιρροή στο έργο του.
ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ
Το 1960, με υποτροφία της Γαλλικής κυβέρνησης, μετακόμισε στο Παρίσι και σπούδασε λιθογραφία στην École des Beaux-Arts του Παρισιού. Το 1963, επιστρέφει στην Αθήνα. Μαζί με τον αρχιτέκτονα Αντώνη Κεπετζή και τους καλλιτέχνες Βασίλη Σπεράντζα και Νίκο Στεφάνου μετακόμισαν σε ένα παλιό σπίτι στην Καλλιθέα, το οποίο τους παραχώρησε η Εθνική Πινακοθήκη Αθηνών. Το επονομαζόμενο «στούντιο της Καλλιθέας» ήταν το ατελιέ τους και σημείο συνάντησης για καλλιτέχνες και ποιητές. Εκεί, ο Φασιανός ζωγράφισε τον πρώτο του «καπνίζοντα ποδηλάτη». Το 1967 και μετά την επιβολή της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών ο Φασιανός εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Παρίσι. Την δεκαετία του 1970 εκπροσωπήθηκε από τη γκαλερί του Αλέξανδρου Ιόλα, εκθέτοντας τα έργα του μαζί με εκείνα των Μαξ Ερνστ, Ρενέ Μαγκρίτ, Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο κ.α στις γκαλερί του στο Παρίσι, τη Νέα Υόρκη, την Ελβετία και το Μιλάνο. Τα έργα του Φασιανού ταξίδεψαν από το Μάλμε έως το Τόκιο, την Ζυρίχη, το Βερολίνο, το Μιλάνο και την Νέα Υόρκη. Το 1985 το Chateau de Chenonceau στη Γαλλία διοργάνωσε τη πρώτη του αναδρομική έκθεση. Ακολουθούσαν μια σειρά εκθέσεων σε γκαλερί και μουσεία σε όλο τον κόσμο, ενώ επίσης συμμετείχε και σε σημαντικές εικαστικές διοργανώσεις όπως η Biennale της Βενετίας και του Σάο Πάολο.
Πέραν της ζωγραφικής ο Φασιανός ασχολήθηκε ενεργά με την συγγραφή, την ποίηση, την κεραμική, την σκηνογραφία και την αρχιτεκτονική. Ασχολήθηκε επίσης ενεργά και με το design, δημιουργώντας ποικίλα χρηστικά αντικείμενα όπως έπιπλα και φωτιστικά μεταξύ άλλων για τον προσωπικό του χώρο. Καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας του ο Φασιανός εικονογράφησε πολυάριθμες εκδόσεις για συγγραφείς και ποιητές: Οδυσσέας Ελύτης, Κωνσταντίνος Καβάφης, Γιάννης Ρίτσος, Μίλτος Σαχτούρης, Λουί Αραγκόν, Γκιγιώμ Απολινέρ, Ζακ Λακαριέρ, Πωλ Βαλερύ κ.α. Ο Φασιανός τιμήθηκε ως επίτιμο μέλος της Ρωσικής Ακαδημίας Τεχνών, παρασημοφορήθηκε ως αξιωματικός του Τάγματος Γραμμάτων και Τεχνών από τον Γάλλο υπουργό Φρεντερίκ Μιτεράν, ενώ το 2021 έλαβε το ανώτατο αξίωμα του Διοικητή του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων από το υπουργείο πολιτισμού της Γαλλίας. Ο Αλέκος Φασιανός πέθανε στις 16 Ιανουαρίου 2022.
*Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “Ορθόδοξη Αλήθεια”