Το Κίνημα Φιλελληνισμού «σύμμαχος» στον Αγώνα των Ελλήνων

Από τις αρχές του 1821 στην Ευρώπη αλλά και σε άλλα μέρη αναπτύχθηκαν δράσεις με στόχο την υποστήριξη της Ελληνικής Επανάστασης σε ιδεολογικό και πολιτικό επίπεδο, αλλά και μέσα από τις ποικίλες μορφές της Τέχνης

Υπήρξε αναμφίβολα η Ελληνική Επανάσταση ένα από τα κορυφαία γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας. Ένα γεγονός ανεπανάληπτο που συνεχίζει έως και σήμερα να εμπνέει και να αποτελεί σημείο αναστοχασμού για κάθε ελεύθερο πνεύμα. Από τα πρώτα του βήματα ο ηρωικός αγώνας των προγόνων μας προκάλεσε το ενδιαφέρον της παγκόσμιας κοινής γνώμης, το οποίο μετουσιώθηκε σε πράξεις συμπαράστασης και έμπρακτης ενίσχυσης σε όλα τα επίπεδα. Από τις αρχές του 1821 στην Ευρώπη αλλά και σε άλλα μέρη του γνωστού τότε κόσμου άρχισε να αναπτύσσεται το κίνημα του Φιλελληνισμού, το οποίο εκφράσθηκε τόσο σε ιδεολογικό και πολιτικό επίπεδο, αλλά και μέσα από τις ποικίλες μορφές της Τέχνης.

ΓΑΛΛΙΑ: Η χώρα όπου άνθησε εντυπωσιακά -από τις πρώτες ήδη στιγμές εκδήλωσης της Επανάστασης- το κίνημα του Φιλελληνισμού ήταν η Γαλλία. Στις εφημερίδες της εποχής δημοσιεύονταν πύρινα κείμενα, τα οποία υποστήριζαν τα αιτήματα των Ελλήνων, ενώ σταδιακά ιδρύονταν εταιρείες και επιτροπές υποστήριξης με την συμμετοχή σε αυτές σπουδαίων προσωπικοτήτων της γαλλικής κοινωνίας: πολιτικοί, στρατιωτικοί, ευγενείς, λογοτέχνες κ.ά. Η πρώτη φιλελληνική επιτροπή ιδρύθηκε στο Παρίσι στις αρχές του 1823, στους κόλπους της «Εταιρείας της Χριστιανικής Ηθικής», με την ονομασία «Επιτροπή υπέρ των Ελλήνων προσφύγων στη Γαλλία». Η «Εταιρεία της Χριστιανικής Ηθικής» είχε αναλάβει συγχρόνως να μεριμνήσει για την μεταφορά στη Γαλλία ορφανών παιδιών από την Ελλάδα, έτσι ώστε αυτά να παρακολουθήσουν μαθήματα σε γαλλικά εκπαιδευτικά ιδρύματα.

ΕΡΑΝΟΙ

Στις μεγαλύτερες πόλεις της Γαλλίας με πρωτοβουλία των φιλελληνικών επιτροπών διοργανώνονταν έρανοι, με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για να ενισχυθεί ο ελληνικός αγώνας. Χρήματα πρόσφεραν όχι μόνοι τα εύπορα μέλη της κοινωνίας, αλλά και χιλιάδες ανώνυμοι και απλοί πολίτες, οι οποίοι είχαν συγκλονισθεί από τις θυσίες και τα δεινά του ελληνικού λαού. Στους εράνους συχνά πρωτοστατούσαν κληρικοί οι οποίοι παρακινούσαν τους πολίτες να μην μένουν απαθείς και να συνεισφέρουν όσο γενναιόδωρα μπορούσαν στον αγώνα εναντίον των απίστων. Η ανταπόκριση ήταν κάτι παραπάνω από ικανοποιητική και παρέμενε σταθερά υψηλή σε όλη την διάρκεια της Επανάστασης. Σε μια και μόνο χρονιά, το 1826, και ενώ η έκβαση των στρατιωτικών επιχειρήσεων βρισκόταν σε κρίσιμο σημείο, η φιλελληνική επιτροπή που έδρευε στο Παρίσι κατάφερε να συλλέξει το εντυπωσιακό ποσό των 1.630.000 φράγκων. Στο πεδίο οργάνωσης της βοήθειας προς τους Έλληνες διακρίθηκε και ο Ελβετός τραπεζίτης Ιωάννης Γαβριήλ Εϋνάρδος (Εynard), ο οποίος ήταν μέλος των φιλελληνικών επιτροπών του Παρισίου και της Γενεύης. Ο Εϋνάρδος συνεισέφερε όχι μόνο επιστρατεύοντας τις ικανότητές του, αλλά και με το να διαθέσει μεγάλο μέρος από την περιουσία του για τις ανάγκες των Ελλήνων.

ΑΓΓΛΙΑ: Η πρώτη φιλελληνική επιτροπή στην Αγγλία ιδρύθηκε στο Λονδίνο το 1823. Στην ίδρυσή της βασικό ρόλο διαδραμάτισε ο Τζων Μπάουρινγκ, επιτυχημένος και γνωστός έμπορος, με τις ενέργειες του οποίου πείσθηκαν να γίνουν μέλη αυτής της επιτροπής επιφανείς προσωπικότητες της πολιτικής και οικονομικής ζωής της Γηραιάς Αλβιώνος, μεταξύ των οποίων και ο κορυφαίος για την εποχή εκείνη φιλόσοφος και οικονομολόγος Τζέρεμυ Μπένθαμ. Η επιτροπή ανέπτυξε μεγάλη δραστηριότητα ιδρύοντας παραρτήματα και σε άλλες πόλεις του Ηνωμένου Βασίλειου. Συγκέντρωνε τις υπέρ της Ελλάδας εισφορές, ενώ συγχρόνως φρόντιζε να διοχετεύει στον Τύπο πληροφορίες αλλά και να δημοσιοποιεί με δική της πρωτοβουλία κείμενα σχετικά με τα δίκαια αιτήματα των εξεγερμένων Ελλήνων. Στα πλαίσια των δράσεων της εν λόγω επιτροπής ασφαλώς και δεν θα έπρεπε να αγνοηθεί η συμβολή της στη σύναψη των αγγλικών δανείων προς το εξεγερμένο έθνος, ανεξαρτήτως των όρων με τους οποίους δρομολογήθηκε αυτή η συμφωνία και πώς αυτά χρησιμοποιήθηκαν από την ελληνική πλευρά.

ΛΟΡΔΟΣ ΜΠΑΪΡΟΝ

Κορυφαία στιγμή στην πορεία και το έργο αυτής της επιτροπής αποτέλεσε σαφώς η ένταξη σε αυτήν του Λόρδου Μπάυρον. Εκ των σημαντικότερων εκπροσώπων του Ρομαντισμού, ο Τζωρτζ Γκόρντον Μπάυρον -ή Βύρωνας όπως είναι ευρύτερα γνωστός στην Ελλάδα- υπήρξε απαράμιλλος ποιητής, οξυδερκής στοχαστής και φιλελεύθερος πολιτικός, ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του για την απελευθέρωση των Ελλήνων. Η δική του ενεργή συμμετοχή -με τραγική κατάληξη τον θάνατό του στο πολιορκημένο Μεσολόγγι τον Απρίλιο του 1824- ήταν αυτή που επέδρασε καθοριστικά στο να συνεγερθούν οι συνειδήσεις των ευρωπαίων πολιτών και να αποφασίσουν να επέμβουν δραστικά υπέρ της ελληνικής υπόθεσης οι μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης.

ΣΤΑ ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ

Την εποχή που διαδραματίζεται η ελληνική επανάσταση δεν είχε ακόμη συσταθεί το ενιαίο γερμανικό έθνος. Υπήρχαν τριανταεννιά ανεξάρτητα κρατίδια τα οποία συναποτελούσαν μια συνομοσπονδία με σημαντικότερα από αυτά την Πρωσία, την Βαυαρία, την Σαξονία κ.α. Το κίνημα του Ρομαντισμού σε όλες τις εκφάνσεις της Τέχνης είχε συμβάλλει στην αναβίωση του πνεύματος και των αξιών της Αρχαίας Ελλάδας. Στα γερμανικά πανεπιστήμια ο ελληνικός κλασσικισμός έθελγε τις ψυχές των νεαρών φοιτητών σε συνδυασμό βεβαίως και με τις επαναστατικές διακηρύξεις του Διαφωτισμού. Μέσα σε αυτό το κλίμα καλλιεργήθηκε το έδαφος για να αναπτυχθεί γόνιμα στα εδάφη της Γερμανίας –και ειδικά στα αμφιθέατρα των πανεπιστημίων- το φιλελληνικό κίνημα με την ίδρυση των αντίστοιχων συλλόγων και με πρωτοβουλία καθηγητών από τα πανεπιστήμια του Βερολίνου, του Μονάχου, του Γκέτινγκεν, της Λειψίας, του Χάλλε, της Ιένας κ.ά.

Ενα ισχυρό ρεύμα συμπαράστασης, οι εθελοντές που έπεσαν στη μάχη και η εκστρατεία ανθρωπιστικής βοήθειας

Τον Αύγουστο του 1821 σε εφημερίδες της Λειψίας ο πανεπιστημιακός καθηγητής Βίλχελμ Κρούγκ δημοσίευσε πρόσκληση για την ίδρυση συλλόγων, οι οποίοι θα δραστηριοποιούνταν για την υποστήριξη των Ελλήνων. Η πρωτοβουλία αυτή φυσικά εμποδίστηκε από τις τοπικές αρχές, οι οποίες ευθυγραμμίζονταν απολύτως με την αντιδραστική πολιτική όλων των Αυλών της Ευρώπης και την εχθρική τους στάση έναντι του ελληνικού ζητήματος. Και στα υπόλοιπα κρατίδια οι τοπικοί ηγεμόνες ενήργησαν άμεσα για την απαγόρευση ανάλογων εγχειρημάτων.

ΒΑΥΑΡΙΑ: Στη Βαυαρία δεν επετράπη να μεταβεί στην Ελλάδα μια λεγεώνα εθελοντών, στην οποία είχαν καταταγεί νεαροί φοιτητές, ενώ στην Πρωσία απαγορεύτηκε η διοργάνωση εκδηλώσεων για την υποστήριξη των Ελλήνων. Το «μακρύ χέρι» του Μέττερνιχ, καγκελάριου της Αυστρίας, απλωνόταν σε όλη την Γερμανία ασκώντας την απόλυτη επιβολή στους τοπικούς ηγεμόνες. Στην Βρέμη ο εκεί φιλελληνικός σύλλογος δεν περιοριζόταν στην στρατολόγηση εθελοντών, αλλά διεξήγαγε και εράνους με σκοπό την υλική ενίσχυση των προσφύγων και των φτωχών οικογενειών από την Ελλάδα.

ΝΤΑΡΜΣΤΑΝΤ: Σε ισχυρό φιλελληνικό κέντρο αναδείχτηκε και η πόλη Ντάρμσταντ, στη βόρεια Γερμανία, όπου εκεί είχε βρεθεί ο Θεόδωρος Νέγρης -εκπροσωπώντας την ελληνική διοίκηση- έχοντας ως σκοπό την συγκρότηση εθελοντικού στρατιωτικού σώματος. Το ταξίδι στέφθηκε από επιτυχία χάρη βεβαίως και στην προσπάθεια, που κατέβαλε ο Κέστερ, ένας πρώην αξιωματικός του στρατού της Πρωσίας, που είχε ήδη πολεμήσει στην Ελλάδα στις αρχές του 1821. Μεγάλος ήταν ο αριθμός εκείνων που πολέμησαν στην Ελλάδα και αρκετοί από αυτούς έχασαν την ζωή τους. Αξίζει να μνημονεύσουμε τις περιπτώσεις των αδελφών Φραντζ και Μπέντζαμιν Μπεγκ, που έπεσαν μαχόμενοι στο Μεσολόγγι το 1822, τον Καρλ Κρατσάιζεν που ζωγράφισε και πορτρέτα των Ελλήνων αγωνιστών, τoν περίφημο Χάρο Χάριγκ που εκτός από την Ελλάδα συμμετείχε και σε άλλες ανά την Ευρώπη επαναστάσεις, τον γιατρό Σχεράϊπερ που βοήθησε με αυταπάρνηση στις επιχειρήσεις που διεξήχθησαν στην Κρήτη το 1823 κ.ά.

ΡΩΣΙΑ: Η έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων προκάλεσε ενθουσιασμό και συμπάθεια στη Ρωσία. Παρόλο ότι ο τσάρος Αλέξανδρος Α΄ δεν τήρησε φανερά στάση επιδοκιμασίας υπέρ των Ελλήνων -συντασσόμενος με την πλευρά των αντιδημοκρατικών μοναρχιών της Δύσης- τόσο η Ρωσική Εκκλησία όσο και ο απλός λαός στο σύνολό του ένιωθε έντονη την ταύτιση με το αίτημα των Ελλήνων για την απόκτηση της ανεξαρτησίας. Αίτημα το οποίο σαφώς εδραζόταν στους μακραίωνους δεσμούς, που είχαν συσφιχθεί ένεκα κοινών θρησκευτικών και πολιτισμικών παραδόσεων.

Επίσης, στις τάξεις των λογίων και των λογοτεχνών είχε αναπτυχθεί τους αιώνες μετά την Άλωση της Πόλης ένα ισχυρό φιλελληνικό ρεύμα. Μέσα σε αυτό το μάλλον διακριτικά ευνοϊκό προς την ελληνική υπόθεση περιβάλλον κατάφεραν τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας να συνεχίζουν τη δράσης τους, χωρίς να αντιμετωπίζουν προβλήματα στις μετακινήσεις και επαφές τους εντός της ρωσικής επικράτειας. Μέλη της οργάνωσης αυτής υπήρξαν και πολλοί Ρώσοι, ενώ συγχρόνως χορηγείτο μυστικά στρατιωτικό υλικό στην Φιλική Εταιρεία ή γίνονταν ενέργειες να σταλεί αυτό απευθείας στις παραδουνάβιες ηγεμονίες.

ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

Παράλληλα με αυτές τις ενέργειες είχε οργανωθεί με ευθύνη κυρίως της Ρωσικής Εκκλησίας-αλλά και στελεχών της ρωσικής κυβέρνησης- ένα ευρύ πρόγραμμα ανθρωπιστικής βοήθειας προς τους Έλληνες. Από τους πρώτους μήνες της Επανάστασης, δεκάδες χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες από περιοχές της Ρουμανίας, της Κωνσταντινούπολης, της Σμύρνης, της Χίου κ.ά. έβρισκαν ασφαλές καταφύγιο στην Οδησσό, στη Βεσσαραβία και σε άλλα ρωσικά εδάφη. Σε μια πρωτοφανή σε συμμετοχή εκστρατεία συνεισέφεραν οικονομικά τόσο οι ευγενείς, οι αστοί όσο και οι φτωχοί χωρικοί από όλες τις γωνιές της ρωσικής γης. Χάρη στην κινητοποίηση αυτή το πρόγραμμα ενίσχυσης των δεινοπαθούντων Ελλήνων προσφύγων εστέφθη με επιτυχία: Για την βοήθεια των ομόδοξων Ελλήνων είχαν συγκεντρωθεί εκατομμύρια ρούβλια, ενώ εξίσου αξιοσημείωτο ήταν και το γεγονός ότι το πρόγραμμα βοήθειας συνεχίστηκε καθ΄όλη την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης.

Σε όλη τη διάρκεια του Αγώνα πολλοί ήταν εκείνοι οι εθελοντές που έσπευδαν με ενθουσιασμό να καταταγούν σε διάφορα στρατιωτικά σώματα, ένα εκ των οποίων ήταν και εκείνο του συνταγματάρχη Βασίλη Ιβάνοβιτς Σκολτάνωφ. Αρκετοί όμως ήταν και εκείνοι οι οποίοι -αφού έλαβαν την κατάλληλη στρατιωτική εκπαίδευση- μπόρεσαν κατόπιν να ενταχθούν στα επαναστατικά σώματα που είχαν αναλάβει δράση στη Μολδοβλαχία.

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΑΔΕΡΦΟΙ ΜΠΕΡΕΖΙΝΣΚΙ

Από τους Ρώσους που έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι για την ελευθερία των Ελλήνων πρέπει να αναφέρουμε μεταξύ άλλων τους τρεις αδερφούς Μπερεζίνσκι, οι οποίοι αποβιβάστηκαν στην Ελλάδα μαζί με 180 πολεμιστές έχοντας επίσης πολλά πυρομαχικά και χρήματα. Ένας από αυτούς σκοτώθηκε στη μάχη του Πέτα, ο άλλος έχασε την ζωή του στην Κάσο και ο τρίτος αδελφός έχασε το ένα πόδι του μαχόμενος στην Πελοπόννησο. Την τεχνογνωσία για την κατασκευή και χρήση των πυρπολικών -που τόσο σημαντικά αποδείχθηκαν στις ναυτικές αναμετρήσεις- πρόσφεραν στους κατοίκους της Ύδρας και οι Ιβάν Αφανάσιεφ και Στεφάνς Λεωνίδα στους κατοίκους της Υδρας. Γεγονός το οποίο ακόμη και σήμερα αναγνωρίζεται και τιμάται δεόντως.

Σωτήριος Λέτσιος

*Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “Ορθόδοξη Αλήθεια”