Από τον ΣΩΤΗΡΗ ΛΕΤΣΙΟ*
Κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας οι Ελληνες στρατιώτες είχαν την δυνατότητα στον ελεύθερο χρόνο τους να πληροφορούνται για τα διάφορα γεγονότα, τα οποία συνέβαιναν τόσο στην Ελλάδα όσο και στον διεθνή χώρο, μέσα από τις σελίδες των εφημερίδων οι οποίες εκδίδονταν και κυκλοφορούσαν σε όλα τα σημεία του μετώπου. Η πρωτοτυπία αυτών των εντύπων έγκειτο στο γεγονός, πως οι περισσότερες από αυτές ήταν χειρόγραφες αλλά και στο ότι υπεύθυνοι για την έκδοσή τους ήταν οι ίδιοι οι στρατιώτες μαζί με τους αξιωματικούς τους.
Για την όσο το δυνατόν πληρέστερη παρουσίαση αυτού του -όχι και του τόσου γνωστού στην πατρίδα μας- θέματος πολύτιμα στοιχεία συγκεντρώσαμε από την εργασία του δημοσιογράφου Κ. Θ. Παπαλεξάνδρου, η οποία δημοσιεύτηκε στο λογοτεχνικό περιοδικό «Ελληνικά Γράμματα» στις 15 Φεβρουαρίου 1929. Ο Παπαλεξάνδρου, με βάση τα στοιχεία που συνέλεξε, κατέληξε στο συμπέρασμα πως το σύνολο αυτής της προαναφερθείσας κατηγορίας των εφημερίδων θα πρέπει να ήταν περί τις 20, ενώ είχε αναφέρει και τους παρακάτω τίτλους: «Αρβύλλα, «Φούντα», «Αραμπάς», «Εφημερίς των Χαρακωμάτων», «Καραβάνα», «Φερετζές», «Σούσουρο», «Φορείον», «Μανιβέλα» κ.α.
Πώς έλαβαν όμως οι στρατευμένοι την απόφαση να προχωρήσουν σε αυτό το εγχείρημα, δεδομένου ότι οι συνθήκες κάθε άλλο παρά ευνοούσαν την επιτυχή πραγματοποίησή του; Σύμφωνα με τον Παπαλεξάνδρου αυτό οφείλεται κυρίως στην πλήξη και την ανία. Ας δούμε τι ακριβώς αναφέρει: «Είχε γυρίσει ο στρατός από την εκστρατεία του Σαγγαρίου και εγκαταστάθηκε σε μόνιμες κατασκηνώσεις. Πολεμικές επιχειρήσεις δεν γινότανε παρά αργά και πού, στα προχωρημένα φυλάκια μερικές αψιμαχίες και στα μετόπισθεν συμπλοκές με τους Τσέτες(…) Εφημερίδες από την Αθήνα έφθαναν αργά και που. Τις εκρατούσαν στα μετόπισθεν. Και τι να διαβάσει κανείς;(…) Τόσα χρόνια όσοι ήταν στο Μέτωπο είχαν ξεχαστεί από δικούς και φίλους, κι οι ίδιοι ξεχάσανε τα σπίτια τους: Είχαν πιά μάνα, πατέρα, γυναίκα, παιδιά; Εζούσαν σαν άποικοι σ’ ένα έρημο νησί(…) Και σάμπως ήταν ήτανε μια η μέρα ή δυο για να περάσουν; Μήνες ολάκαιροι(…) Η περίεργη αυτή κοινωνία είχε τις ανάγκες της, μια από αυτές ήταν και η επικοινωνία».
Ποιά ακριβώς ήταν η πρώτη εφημερίδα που εκδόθηκε μεσούσης της Μικρασιατικής Εκστρατείας, αυτό ο Παπαλεξάνδρου δεν κατέστη δυνατόν να το εξακριβώσει. Ωστόσο, ο ίδιος διετύπωσε την εκτίμηση πως η πρώτη εφημερίδα θα πρέπει να ήταν η «Αρβύλλα» με πρώτο φύλλο έκδοσης στις 5 Δεκεμβρίου 1921. Οσο δε για το ποιά ήταν η τελευταία εφημερίδα που είδε το φως της δημοσιότητας αυτή -πάντα με τους υπολογισμούς του Παπαλεξάνδρου- θα πρέπει να ήταν ο «Αραμπάς» με ημερομηνία κυκλοφορίας στις 10 Ιουλίου 1922. Ενδιαφέρον ασφαλώς έχουν και οι παρατηρήσεις που ο εν λόγω ερευνητής είχε κάνει σχετικά με τα χαρακτηριστικά στοιχεία αυτών των εφημερίδων: «Οι τίτλοι όλων των εφημερίδων του Μετώπου είναι δηλωτικοί του σώματος που βγαίναν και μάλλον σατυρικοί. Οι εκδότες στρατιώτες συνήθως ή υπαξιωματικοί, γραφείς προφανώς(…) Οπωσδήποτε έβγαιναν με την άδεια και με την επίβλεψη των διοικητών των σωμάτων και των επιτροπών ψυχαγωγίας των στρατιωτών. Σε μία-δύο βρήκα και ίχνη λογοκρισίας: αράδες σβησμένες με μαύρη σινική μελάνη(…) Οι περισσότερες χειρόγραφες, μερικές γραφομηχανημένες βγαλμένες σε πολύγραφο. Τυπωμένη δε εβγήκε καμιά, αφού τυπογραφεία δεν υπήρχαν στο Μέτωπο. Από όσες έχω μια μόνο, η Καραβάνα ήταν δισεβδομαδιαία. Οι άλλες έβγαιναν κάθε εβδομάδα, συνήθως την Κυριακή. Μιά μόνο, ο Αραμπάς ήταν περιοδικό καθαρό».
*Αναδημοσίευση από την Ορθόδοξη Αλήθεια