Η ιστορία των ανεκτίμητης αξίας κειμηλίων, που κατάφεραν να φέρουν κρυφά οι Μικρασιάτες και οι Πόντιοι στην Ελλάδα, μαρτυρεί τους διωγμούς και το αδικοχαμένο αίμα χιλιάδων ανθρώπων που δεν είχαν τη δύναμη να φύγουν και να αφήσουν πίσω τις οικογένειες, τα σπίτια και την πίστη τους
Οι εκκλησίες και τα μοναστήρια του Ικονίου, της Σμύρνης, των Κυδωνιών, του Αϊβαλίου, της Αττάλειας και όλων των περιοχών λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν από τη βάρβαρη και ασεβή συμπεριφορά των Nεότουρκων
Από τον ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΣΠΥΡΟΥ
Συμπληρώνονται σήμερα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η 31η Αυγούστου του 1922 (σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο) είναι η μαύρη μέρα της καταστροφής της Σμύρνης.
Τέλη Αυγούστου άρχισαν οι πρώτες διώξεις πριν από τον ξεριζωμό, οι αρπαγές και οι λεηλασίες, ενώ χιλιάδες πρόσφυγες έφταναν στην Αθήνα. Να σημειωθεί εδώ ότι σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο το οποίο εισήχθη την επόμενη χρονιά, η επέτειος είναι η 13η Σεπτεμβρίου. Στο πρόσωπο του εθνομάρτυρα Αγίου Χρυσοστόμου Επισκόπου Σμύρνης η Εκκλησία τιμά όλους τους αδικοχαμένους που μαρτύρησαν για την πίστη και την ελευθερία και έχει καθιερώσει την Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού να εορτάζει την μνήμη του αγίου.
Η ιστορία των ιερών κειμηλίων, που κρυφά κατάφεραν να φέρουν οι Μικρασιάτες και οι Πόντιοι στην Ελλάδα, μαρτυρεί τους διωγμούς και το αδικοχαμένο αίμα χιλιάδων ανθρώπων που δεν είχαν τη δύναμη να φύγουν και να αφήσουν πίσω τις οικογένειές τους, τα σπίτια τους, την πίστη τους. Οι εκκλησίες και τα μοναστήρια του Ικονίου, της Σμύρνης, των Κυδωνιών, του Αϊβαλίου, της Αττάλειας και όλων των περιοχών λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν από τη βάρβαρη και ασεβή συμπεριφορά των Nεότουρκων. Μουσουλμανικές ομάδες λήστευαν από τα μοναστήρια όλα τα πολύτιμα αντικείμενα και ιερά σκεύη, ενώ στη συνέχεια άναβαν φωτιά και τα έκαιγαν, ώστε να χαθεί κάθε ίχνος των εγκλημάτων τους, αλλά και να ικανοποιήσουν έτσι το μίσος τους απέναντι στους Έλληνες. Μοναχοί και μοναχές βιώνοντας την τουρκική βαρβαρότητα προσπαθούσαν με όση δύναμη διέθεταν να υπομείνουν τα βασανιστήρια και με ψυχικό σθένος προστάτευαν τα ιερά σκεύη σώζοντας έτσι την ιστορία, τις παραδόσεις και την πίστη. Έφτασαν στην Ελλάδα διατηρώντας τις παραδόσεις και την πίστη τους και το πρώτο που σκέφτηκαν ήταν να χτίσουν εκκλησίες. Με προσωπικό κόπο κατάφεραν να δημιουργήσουν τις δικές τους ενορίες.
ΜΟΝΗ ΣΟΥΜΕΛΑ
Εκατό χρόνια μετά η Εκκλησία συνεχίζει και τιμά τη μνήμη αυτών των ανθρώπων. Οι πρόσφυγες από την Κωνσταντινούπολη, τη Μικρά Ασία, τον Πόντο και την Καππαδοκία έφεραν στις αποσκευές τους ό,τι οι ίδιοι θεωρούσαν απαραίτητο. Το 1923 μοναχοί της ιεράς μονής Παναγίας Σουμελά στην Τραπεζούντα, σε μία προσπάθεια διάσωσης των ιστορικών κειμηλίων, έκρυψαν μέσα στο παρεκκλήσι της Aγίας Bαρβάρας την εικόνα της Παναγίας, το Ευαγγέλιο του Oσίου Xριστοφόρου και τον Σταυρό του αυτοκράτορα της Tραπεζούντας Mανουήλ Kομνηνού. Το 1930 ο Τούρκος Πρωθυπουργός δέχτηκε να πάει μία αντιπροσωπεία και να παραλάβει τα ιερά κειμήλια που αποτελούν μέχρι και σήμερα σύμβολα ορθοδοξίας και ελληνισμού του Πόντου. Τότε ο μοναχός Aμβρόσιος Σουμελιώτης, προϊστάμενος στην εκκλησία του Aγίου Θεράποντα της Tούμπας στη Θεσσαλονίκη, πήγε στην Τραπεζούντα στις 14 Οκτωβρίου και λίγες μέρες μετά επέστρεψε όχι μόνο με τα ιερά κειμήλια, αλλά και με τον Πόντο, όπως είχε γράψει τότε ο Λεωνίδας Iασωνίδης, Υπουργός Προνοίας της κυβέρνησης του Eλευθερίου Bενιζέλου: «Eν Eλλάδι υπήρχαν οι Πόντιοι, αλλά δεν υπήρχεν ο Πόντος. Mε την εικόνα της Παναγίας Σουμελά ήλθε και ο Πόντος».
Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ, Ο ΤΙΜΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ
Στην αρχή φιλοξενήθηκαν στο Bυζαντινό Mουσείο της Aθήνας, ενώ το 1951 με τη θεμελίωση της Νέας Παναγίας Σουμελά στη Βέροια, η καρδιά του Πόντου άρχισε πάλι να χτυπά. Η Εικόνα, ο Τίμιος Σταυρός και το Ευαγγέλιο μεταφέρθηκαν στο Βέρμιο, όπου φυλάσσονται μέχρι και σήμερα. Ενα ακόμη πολύ σημαντικό, αλλά άγνωστο απόκτημα είναι ένα κομμάτι από τον σάκο του Αγίου Αθανασίου του Δαιμονοκαταλύτη. Οι πρόσφυγες κατάφεραν να διασώσουν μόνο αυτό και το μετέφεραν ανάμεσα στα λίγα υπάρχοντά τους. Είναι, ίσως, το μόνο στοιχείο που έχουμε από τον συγκεκριμένο Άγιο. Πολλοί κληρικοί και ερευνητές μάταια έχουν αναζητήσει περισσότερα για τη ζωή και το έργο του. Από ελάχιστες πηγές φέρεται ως Επίσκοπος Τραπεζούντος, γύρω στον 9ο μ.Χ. αιώνα. Το κομμάτι του σάκου υπάρχει στον ιερό ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου Ωραιοκάστρου, όπου οι πρόσφυγες της περιοχής, και όχι μόνο, το τιμούν με μεγαλοπρέπεια. Εκατό χρόνια μετά τα ιερά αυτά κειμήλια, αλλά και πολλά ακόμη, τιμώνται ευλαβικά και θυμίζουν σε όλους τον πόνο, το νόστο και την αδικία.
Αφησαν πίσω τις περιουσίες τους και κουβάλησαν την ιστορία και τις ρίζες τους!
Το ιερό λείψανο του Οσίου Ιωάννου του Ρώσου, Ευαγγέλια, Δισκοπότηρα, εικόνες και ιερά σκεύη, στέφανα και βέρες καθώς και λειτουργικά βιβλία, βρίσκονται ανάμεσα στα κειμήλια
Στο Νέο Προκόπι Ευβοίας, ακριβώς δίπλα στο Προσκύνημα του Οσίου Ιωάννη του Ρώσου βρίσκεται το Μουσείο Μικρασιατικού Πολιτισμού, που στεγάζει μοναδικά εκθέματα μιας άλλης εποχής, γεμάτα πόνο, πίστη, αγάπη, αλλά κυρίως ιστορία. «Πρόκειται για ιερά κειμήλια και αντικείμενα του καθημερινού βίου, τα οποία με απερίγραπτους κόπους και σοβαρούς κινδύνους έφεραν στον τόπο μας οι αδίκως ξεριζωμένοι κάτοικοι του Προκοπίου της Καππαδοκίας της Μικράς Ασίας, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και την εφαρμογή της συνθήκης της Λωζάννης», είχε δηλώσει την ημέρα των εγκαινίων ο Μητροπολίτης Χαλκίδος κ. Χρυσόστομος, ενώ παράλληλα είχε σημειώσει ότι «δέος καταλαμβάνει τους επισκέπτες και προσκυνητές, όταν, οι βλέποντες και σκεπτόμενοι, διαπιστώνουν ότι οι πριν ευκατάστατοι Προκοπιείς πρόσφυγες αποφάσισαν και πήραν στις επιτρεπόμενες λιγοστές αποσκευές τους στο υποχρεωτικό αυτό ταξίδι που δεν είχε συγκεκριμένο προορισμό, το ιερό λείψανο του Οσίου Ιωάννου, άγια Ευαγγέλια και Δισκοπότηρα, ιερές εικόνες και άφησαν πίσω στην αλησμόνητη πατρίδα πολύτιμα άλλα περιουσιακά στοιχεία».
Η ΛΑΡΝΑΚΑ
Ανάμεσα στα σπουδαία ιερά κειμήλια που έφεραν οι ξεριζωμένοι και σήμερα εκτίθενται στον χώρο είναι η Λάρνακα του οσίου Ιωάννη του Ρώσου. Επίσης, ανυπολόγιστης αξίας εικόνες του 18ου αι. διακοσμούν τις προθήκες του Μουσείου. Διακρίνουμε την ιερή εικόνα του Αγίου Χαραλάμπους με επτά σκηνές από τον βίο και το μαρτύριό του. Οι επιγραφές στις βιογραφικές σκηνές είναι στα Καραμανλίδικα και φιλοτεχνήθηκε, σύμφωνα με την επιγραφή, από τον Ζωγράφο Δημήτριο σε εργαστήρι της Καππαδοκίας το 1879, ενώ ακριβώς δίπλα υπάρχει η εικόνα του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου με σκηνές από τον βίο του, από τον ιερέα Ανδρέα, έργο του 1835. Παράλληλα, εκτίθενται εγκόλπια, δισκοπότηρα, τάπητες ή πάντες με απεικονίσεις αγίων ή αναπαραστάσεις της Αναστάσεως του Χριστού, αλλά και βιβλία, παραδοσιακές φορεσιές και κοσμήματα.
ΚΕΙΜΗΛΙΑΡΧΕΙΟ
Επίσης, ένα αξιόλογο Εκκλησιαστικό Κειμηλιαρχείο με πλούσιο υλικό βρίσκεται στην Ιερά Μητρόπολη Κηφισίας, Αμαρουσίου και Ωρωπού, στα γραφεία της τοπικής Εκκλησίας. Πρόκειται για ένα στολίδι της περιοχής, όπου μπορεί, κάποιος να δει τέσσερις εικόνες, πιθανώς από τέμπλο, με τον Ιησού Χριστό ένθρονο, τη Ζωοδόχο Πηγή, τους Αγίους Πάντες και τον Άγιο Κωνσταντίνο με την Αγία Ελένη, του ιδίου αγιογράφου και όλες του 17ου αιώνα, αλλά και μεγάλων διαστάσεων εικόνες του Τιμίου Προδρόμου και της Θεοτόκου «Άνωθεν οι Προφήται» με καραμανλήδικες αφιερώσεις των αρχών του 19ου αιώνα που προέρχονται προφανώς από την Καππαδοκία.
ΑΓ. ΣΤΕΦΑΝΟΣ
Η Μητρόπολη έχει έναν ακόμη χώρο γεμάτο μνήμες και ιστορία στην ενορία του Αγίου Στεφάνου Αττικής, στον ισόγειο χώρο του Ιερού Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου και φιλοξενεί ευάριθμα εκκλησιαστικά, και όχι μόνο, κειμήλια που μετέφεραν οι πρόσφυγες από τις αλησμόνητες πατρίδες. Εικόνες, ιερά σκεύη, έγγραφα, βιβλία, φωτογραφίες και πλείστα άλλα τεκμήρια χρονολογούμενα από τον 15ο αιώνα συνδέουν το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του Ελληνορθόδοξου στοιχείου και ιδίως της τοπικής κοινότητας του Αγίου Στεφάνου, παρουσιάζοντας χρονολογικά και εννοιολογικά τόπους, πρόσωπα και γεγονότα που έμειναν χαραγμένα βαθιά στη μνήμη του λαού.
Ο Μητροπολίτης Κηφισίας κ. Κύριλλος μιλώντας στην «Ορθόδοξη Αλήθεια» αναφέρθηκε στα πολύτιμα κειμήλια που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες, ενώ σημείωσε ότι φέτος δεν εορτάζουμε το γεγονός της Μικρασιατικής Καταστροφής, αλλά τιμούμε τη μνήμη των ανθρώπων αυτών και τα εκατό χρόνια, είναι χρόνια ανάμνησης των γεγονότων, ιστορικής αξιολόγησης και προβληματισμού. Οι εικόνες της συλλογής του Μουσείου προέρχονται από χωριά γύρω από την Κωνσταντινούπολη και την Καππαδοκία, από τις περιοχές δηλαδή που οι κάτοικοί τους κρίθηκαν ως ανταλλάξιμοι γεωργικοί πληθυσμοί. Κάποια από τα σημαντικότερα εκθέματα του Μουσείου, εκτός από τις εικόνες, είναι ένας χρυσός βαπτιστικός σταυρός και ένα προσκλητήριο βάπτισης. Επίσης, χρυσές βέρες, στέφανα γάμου, βιβλίο γάμου.
Αξιο αναφοράς, είναι, εξάλλου, ότι πέραν των όσων αντικειμένων φέρουν μαζί τους οι πρόσφυγες από την πατρίδα κουβαλούν και τα λειτουργικά τους βιβλία εξασφαλίζοντας έτσι τη συνέχιση της λειτουργικής ζωής όσο ταξιδεύουν, αλλά και μετά την οριστική εγκατάστασή τους στην Ελλάδα. Στην έκθεση του Μουσείου υπάρχει ακόμη ένα σετ ποτηροκαλυμμάτων, αλλά και ένα αργυρό άγιο Ποτήριο με επιχρυσώσεις που χρονολογείται στις αρχές του 18ου αιώνα και το έφεραν από την Κωνσταντινούπολη. Ακόμη, μία αργυρή λαβίδα που φέρει χάραγμα στην πίσω όψη με αρχικά ονόματος από τα μέσα του 19ου αιώνα αλλά και μία ξύλινη σφραγίδα πρόσφορου. Επιπροσθέτως, υπάρχει και ένα ιδιαίτερο έκθεμα, που προκαλεί συγκίνηση στους επισκέπτες. Είναι η ραπτομηχανή μιας προσφυγοπούλας.
Ο Σταυρός και τα εξαπτέρυγα από τον ναό στην Καππαδοκία όπου βαπτίστηκε ο Αγ. Παΐσιος, το μπαστούνι, η ζώνη και το πετραχήλι του Αγ. Χρυσοστόμου
Το μπαστούνι, το πετραχήλι και η ζώνη του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης, καθώς και ο Σταυρός και τα εξαπτέρυγα από τον ναό, στον οποίο βαπτίστηκε στην Καππαδοκία ο Άγιος Παΐσιος είναι κάποια από τα ανεκτίμητης ιστορικής αξίας εκθέματα του Παύλειου Κειμηλιαρχείου της Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας. Ιεροί Θησαυροί. «Επίσης, διακρίνουμε εικόνες που αφορούν στην Παναγία και στους Αγίους.
Εικόνες μοναδικές από την εποχή των Κομνηνών μέχρι και τον 18ο αιώνα, ενώ υπάρχει και ένας μικρός ναός, φτιαγμένος όπως ήταν τα παλαιά βυζαντινά και μεταβυζαντινά της πόλης» αναφέρει στην «Ορθόδοξη Αλήθεια» ο Πρωτοσύγκελλος της Μητροπόλεως Αρχιμανδρίτης Αθηναγόρας Μπίρδας και σημειώνει ότι «στο παρεκκλήσι αυτό έχουν επικολληθεί οι αποκολλημένες τοιχογραφίες από ένα εκκλησάκι μεταβυζαντινό, του 16ου αιώνα, της Αγίας Φώτιδος, που το έκοψε ο δρόμος και είχαν προλάβει τη δεκαετία του ‘50 και αφαίρεσαν τις τοιχογραφίες. Εκεί στήθηκε ένα τέμπλο με εικόνες και τοποθετήθηκε μία Αγία Τράπεζα, όπου επάνω μπορούμε να δούμε το αντιμήνσιο, τα κηροπήγια, ένα ζεύγος Άγιων Ποτηρίων και ένα εξαιρετικό δείγμα Σταυρού και δύο εξαπτέρυγων, τα οποία προέρχονται από το ναό στα Φάρασα των Αγίων Βαραχησίου και Ιωνά, όπου λειτουργούσε ο Άγιος Αρσένιος και βαφτίστηκε ο Άγιος Παΐσιος. Τα έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες στο πλατύ Ημαθίας και δόθηκαν στο μουσείο».
ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΣΤΟ ΚΑΛΛΙΜΑΡΜΑΡΟ
Επίσης, στις 8 Οκτωβρίου θα πραγματοποιηθεί από την Επιτροπή Χριστιανικής Αγωγής και Νεότητας της Ιεράς Συνόδου μία μεγαλειώδης συναυλία στο Παναθηναϊκό Στάδιο με την συμμετοχή παιδικών και νεανικών χορωδιών και παραδοσιακών χορευτικών συγκροτημάτων από τις μητροπόλεις της Εκκλησίας της Ελλάδος.
