Από τον ΓΙΑΝΝΗ ΖΑΝΝΗ*
Αν ο Αγιος Ρωμανός ο Μελωδός θεωρείται ο κορυφαίος μεταξύ των ποιητών των κοντακίων, όπως και πράγματι είναι, τότε οι κορυφαίου ποιητές των ασματικών Κανόνων είναι αναμφισβήτητα οι δύο αδελφοί Αγιοι Ιωάννης ο Δαμασκηνός και Κοσμάς ο Μελωδός. Οπως μάλιστα αναφέρει στο Εορτοδρόμιον ο Αγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, στο περίφημο λεξικό της Σουίδας, την πρώτη αυτή εγκυκλοπαίδεια στην Ιστορία, δημιούργημα των λογίων του Βυζαντίου, ο συγγραφέας παρατηρεί: «Οἱ άσματικοὶ Κανόνες Ἰωάννου τε καὶ Κοσμᾶ σύγκρισιν οὐκ ἐδέξαντο, οὐδὲ δέξονται, μέχρις ἂν ὁ καθ’ ἡμᾶς βίος περαιωθείη».
Και πράγματι, οι δύο αδελφοί συνέθεσαν τους ασματικούς κανόνες που ψάλλονται ως σήμερα σε όλες σχεδόν τις δεσποτικές και θεομητορικές εορτές, καθώς και τους ιαμβικούς κανόνες. Μάλιστα, ειδικά για τους τελευταίους, οι θεωρητικοί της μουσικής και οι φιλόλογοι θεωρούν ότι, επειδή ο ίαμβος είναι ένα ιδιαίτερα δύσκολο ποιητικό είδος, οι ποιητές των ιαμβικών κανόνων είναι οι κορυφαίοι ποιητές όλων των εποχών.
Εδώ θα εστιάσουμε κυρίως στον Αγιο Κοσμά τον Μελωδό, του οποίου η μνήμη τιμάται στις 14 Οκτωβρίου.
Οι δύο αυτοί Αγιοι υμνογράφοι ήταν αδέλφια, αλλά όχι κατά σάρκα. Συγκεκριμένα, ο Ιωάννης ήταν γιος του Σέργιου Μανσούρ από τη Δαμασκό της Συρίας. Οταν οι Αραβες άρχισαν τις επεκτατικές τους επιδρομές προς τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντίου, η χριστιανική αυτοκρατορία, καταπονημένη από τον μακροχρόνιο πόλεμο εναντίον των Περσών, δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει τους νέους εισβολείς. Ετσι οι διοικητές και οι έπαρχοι ή και οι επίσκοποι κάποιες φορές ήλθαν σε συνεννόηση με τους επιδρομείς και συνθηκολόγησαν, αποφεύγοντας έτσι την καταστροφή των επαρχιών και τη σφαγή και την αιχμαλωσία του πληθυσμού. Μάλιστα, οι χαλίφες δεν δίστασαν να προωθήσουν σε υψηλές διοικητικές θέσεις χριστιανούς υπηκόους. Ενας εξ αυτών ήταν ο Σέργιος Μανσούρ, που ο χαλίφης Αμντ-ελ-Μαλέκ, εκτιμώντας τις αρετές, τα προσόντα και την ευγενή καταγωγή του, ανέθεσε το αξίωμα του λογοθέτη, κάτι αντίστοιχο με το σημερινό του υπουργού Οικονομικών. Εχαιρε εκτίμησης από χριστιανούς και μουσουλμάνους, γιατί πέραν των άλλων αρετών του ήταν ελεήμων και δίκαιος στα διοικητικά του καθήκοντα. Κάποτε, ενώ επέβλεπε τη διανομή όπλων και τροφίμων σε κάποιο στρατόπεδο, τον πλησίασε ένας άγνωστος κρατώντας ένα μικρό παιδί από το χέρι και παρακάλεσε τον λογοθέτη να το υιοθετήσει, γιατί λόγω της μεγάλης φτώχειας του θα έμενε εντελώς αβοήθητο και αγράμματο.
Το παιδί ονομαζόταν Κοσμάς και καταγόταν από τη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης, της πόλης όπου έγινε ο Ευαγγελισμός και στην οποία ο Χριστός έζησε ως τα τριάντα Του χρόνια. Ο Σέργιος, που είχε χάσει τη σύζυγό του λίγο μετά τη γέννηση του γιου του, το δέχτηκε με ανοιχτές αγκάλες και το αγάπησε σαν δικό του παιδί, κάνοντάς το συγκληρονόμο του γιου του και αναθέτοντας τη μόρφωση και των δύο σε έναν μεγάλο δάσκαλο του καιρού εκείνου. Ετσι, με την πρόνοια του Θεού οι δύο κορυφαίοι υμνογράφοι, ο Αγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός και ο Αγιος Κοσμάς ο Μελωδός, θα μεγάλωναν σαν αδέλφια, ομόψυχοι στην πίστη, στο φρόνημα και στην αρετή.
Μετά τον θάνατο του Σέργιου, ο χαλίφης Ουαλίντ ανέθεσε το αξίωμα του λογοθέτη στον Ιωάννη. Θα ξεφεύγαμε από το θέμα αν αναφερόμασταν λεπτομερώς στη σκευωρία που έστησε εναντίον του ο εικονομάχος αυτοκράτορας Λέων ο Ισαυρος, την αποκοπή του χεριού και το θαύμα της Παναγίας που έκτοτε ονομάστηκε Τριχερούσα. Θα πούμε μόνο πως όταν ο χαλίφης κατάλαβε πώς συμπεριφέρθηκε άδικα στον λογοθέτη του, του ζήτησε συγγνώμη και τον κάλεσε να αναλάβει πάλι το αξίωμά του. Αλλά τα δύο αδέλφια είχαν ήδη πάρει την απόφαση να αφήσουν τα εγκόσμια.
Πήγαν, λοιπόν, στη Λαύρα του Αγίου Σάββα, όπου έγιναν μοναχοί.
Ο Ηγούμενος αντιλήφθηκε γρήγορα ποια πνευματικά αναστήματα είχε μπροστά του. Ο Κοσμάς, που ήταν και μεγαλύτερος στην ηλικία, ήταν υπερβολικά λιγομίλητος και είχε το χάρισμα να συμπεριλαμβάνει σε λίγες λέξεις πολλά και μεστά νοήματα. Ηταν όμως και προσηνής και ευχάριστος και αγαπήθηκε πολύ από τον λαό του Θεού. Και ο Αρχιερέας των Ιεροσολύμων Ηλίας, βλέποντας τις αρετές του Κοσμά και την αγάπη του λαού, τον χειροτονεί επίσκοπο του Μαϊουμά, της παλαιάς Ανθουπόλεως, που απείχε οκτώ μίλια από την Ασκάλωνα. Ως καλός ποιμένας ενστάλαξε τη διδαχή του Ευαγγελίου και τις αρετές στις ψυχές του ποιμνίου του και τους άλλαξε τόσο πολύ προς το καλύτερο, ώστε όλοι να παραπονούνται γιατί δεν είχε έρθει νωρίτερα.
*Αναδημοσίευση από “Ορθόδοξη Αλήθεια”