«Ο Αγιος Μάρτυρας Αριστείδης ήταν μια επιφανής προσωπικότητα του 1ου αι. Εμεινε γνωστός στην εκκλησιαστική ιστορία εξαιτίας της περίφημης απολογίας του “Περί Θεοσέβειας”» αναφέρει ο βιογράφος του Αρ. Θεοδωρόπουλος.
Ο χριστιανισμός, από τα πρώτα κιόλας χρόνια της διαδόσεώς του, αντιμετώπισε απηνείς διωγμούς από τους «κοσμοκράτορες του αιώνος τούτου». Αλλωστε και ο Ιδιος ο Σωτήρας Χριστός είχε προειδοποιήσει τους μαθητές Του -και όλους όσοι θα πίστευαν στο κήρυγμά τους- για το τι θα επακολουθούσε: «Μνημονεύετε τοῦ λόγου οὗ ἐγὼ εἶπον ὑμῖν· οὐκ ἔστι δοῦλος μείζων τοῦ κυρίου αὐτοῦ. εἰ ἐμὲ ἐδίωξαν, καὶ ὑμᾶς διώξουσιν· εἰ τὸν λόγον μου ἐτήρησαν, καὶ τὸν ὑμέτερον τηρήσουσιν» (Ιω. 15, 20).
Επρόκειτο όντως για ένα καινοφανές κήρυγμα, που κλόνιζε συθέμελα τα θεμέλια της οικουμενικής καθεστηκυίας τάξεως μιας εποχής σημαδεμένης από συμπτώματα βαθιάς κρίσεως και παρακμής. Η αγωνία των ανθρώπων για το πεπρωμένο τους πάνω στη Γη, ο φόβος του θανάτου δίχως ελπίδα (μολονότι πίστευαν στη μεταθανάτια ζωή, αλλά την αντιλαμβάνονταν σαν ζοφερή φυλακή των ψυχών), η μεταφυσική και οντολογική αγωνία, που τόσο όμορφα αποτύπωσαν στο έργο τους οι τραγικοί ποιητές, επέτειναν ένα ζοφερό κλίμα, ανακλώμενο σε όλες τις εκδηλώσεις του ανθρώπινου βίου της εποχής.
Συνήθως, πολιτισμοί που φτάνουν σε ανάλογα αδιέξοδα, υλικά και πνευματικά, χάνονται από τη σκηνή της Ιστορίας. Εκτός και αν κάποιο κοσμοϊστορικό γεγονός οδηγήσει στην κοσμογονική αναγέννησή τους.
Για την ελληνορωμαϊκή οικουμένη η αναγέννηση αυτή είχε αρχίσει. Η γερασμένη, φθαρμένη και κυνική οικουμένη είχε τη δυνατότητα και τη διέξοδο να αποφύγει τον αφανισμό. Ωστόσο, τη σωτηριώδη αυτή διέξοδο την πολέμησε λυσσαλέα!
Η άρνηση των χριστιανών να αποδίδουν τιμές σε άλλες θεότητες της αυτοκρατορίας οδήγησε σε μια επιθετική πολιτική των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, αλλά και των απλών πολιτών, αφού η πολεμική ρητορεία κατά της νέας πίστης τούς κατήγγειλε για θυέστεια δείπνα, αιμομιξίες, αθεΐα, εσχάτη προδοσία.
Ωστόσο, από τον 2ο αιώνα, ένας αριθμός χριστιανών λογίων, πεπαιδευμένων στη θύραθεν σοφία της εποχής, αναλαμβάνει να αντικρούσει τις ανυπόστατες κατηγορίες και να αναιρέσει την επιθετική αυτή πολιτική. Πρόκειται για τους γνωστούς Απολογητές, ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζουν ο Αγιος Κοδράτος, ο Αγιος Ιουστίνος ο Φιλόσοφος και Μάρτυς, και ο Αγιος Αριστείδης ο Αθηναίος.
Ο Αγιος Μάρτυρας και Απολογητής Αριστείδης ήταν ένας επιφανής Αθηναίος φιλόσοφος, που έμεινε ευρύτερα γνωστός στην εκκλησιαστική ιστορία εξαιτίας της περίφημης απολογίας του υπέρ των διωκομένων χριστιανών. Τον βίο του ανέλαβε να σκιαγραφήσει ο Αριστείδης Θεοδωρόπουλος σε ένα από κάθε άποψη εξαιρετικό βιβλίο που έχει τον τίτλο: «Ο Αγιος Αριστείδης, ο φιλόσοφος – ο απολογητής – ο μάρτυς». Εκτός από τον βίο περιλαμβάνει και ακολουθίες, χαιρετισμούς και παρακλητικούς κανόνες του αγίου, που συνέθεσαν διακεκριμένοι σύγχρονοι υμνογράφοι, πλούσιο φωτογραφικό υλικό με εικόνες του μάρτυρος και παρεκκλήσια αφιερωμένα στο όνομά του, καθώς και το κείμενο της απολογίας του, που εκφώνησε ενώπιον του αυτοκράτορα Αδριανού.
Ο κ. Θεοδωρόπουλος είναι εκπαιδευτικός, ο οποίος έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με την αγιολογία και τη συγγραφή συναξαρίων. Εχει συγγράψει περισσότερα από 130 κείμενα αγιολογικού περιεχομένου, όπως και κείμενα που προβάλλουν την ιστορία και τα κειμήλια ναών και μοναστηριών της Ελλάδας, πολλά εκ των οποίων έχουν δημοσιευθεί στον έντυπο ή στον ηλεκτρονικό Τύπο.
Μιλήσαμε μαζί του για την προσωπικότητα και το έργο του Αγίου Μάρτυρα και Απολογητή Αριστείδη, όπως παρουσιάζεται μέσα από τις σελίδες του βιβλίου. Τη συζήτησή μας αυτή παραθέτουμε στις γραμμές που ακολουθούν.
Ξεκινώντας, ας πούμε δυο λόγια για τους αρχαίους Απολογητές της Εκκλησίας και σε τι απέβλεπαν τα απολογητικά τους συγγράμματα.
Οι αρχαίοι Απολογητές της Εκκλησίας ανέλαβαν, ανταποκρινόμενοι στις ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες της εποχής, να φέρουν σε επαφή τον αρχέγονο χριστιανισμό με την ελληνική φιλοσοφία, με απώτερο σκοπό να υπάρξει σύζευξη και συμφιλίωση των δύο αυτών κόσμων. Γι’ αυτό και η εμφάνιση και δράση τους κατά τους δύο πρώτους αιώνες αποτελεί ενέργεια της Θείας Πρόνοιας, αφού ανέλαβαν την υπεράσπιση της χριστιανικής αλήθειας και των χριστιανών, βασιζόμενοι στην Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Η συμβολή τους ήταν ιδιαίτερα καθοριστική, διότι συνέβαλαν στην αποδοχή του μηνύματος της εν Χριστῴ σωτηρίας και έθεσαν τις βάσεις για τη διαμόρφωση και θεμελίωση της θεολογίας ως επιστήμης. Γι’ αυτό και τα απολογητικά τους κείμενα αποτελούν την απαρχή της θεολογικής γραμματείας και έχουν βαρυσήμαντη αξία για την ιστορική πορεία του χριστιανισμού, αλλά και την πνευματική αφύπνιση των χριστιανών.
Ασπάστηκε την πίστη, σαγηνευμένος από το κήρυγμα των δύο επιφανών ιεραρχών, Αγ. Ιεροθέου και Διονυσίου
Ποιο είναι το ιστορικό στίγμα της εποχής του Αγίου Αριστείδη;
Ο Αγιος Αριστείδης έζησε σε μια ιδιαίτερα δύσκολη χρονική περίοδο στην περιώνυμη πόλη των Αθηνών, η οποία αποτελούσε το κέντρο της επιστημονικής ακτινοβολίας του αρχαίου κόσμου. Μια νέα όμως περίοδος ξεκίνησε το 51 μ.Χ., με την άφιξη στην ειδωλολατρική Αθήνα του Αποστόλου των Εθνών Παύλου, αφού το πύρινο σταυροαναστάσιμο κήρυγμά του στον Αρειο Πάγο αποτέλεσε τη βάση για τη δημιουργία της πρώτης ολιγάριθμης χριστιανικής κοινότητας. Σ’ αυτήν συμμετείχαν δύο επιφανείς Αρεοπαγίτες, οι μετέπειτα Αγιοι Ιερόθεος και Διονύσιος. Αναδείχθηκαν και οι δύο χαρισματικοί επίσκοποι της Εκκλησίας των Αθηνών, με πλούσια δράση, ήταν δε αυτοί που καλλιέργησαν την αμώμητο χριστιανική πίστη και στον διαπρεπή Αθηναίο φιλόσοφο Αριστείδη.
Θα μας πείτε λίγα λόγια για τον βίο του;
Εζησε περί τα τέλη του 1ου και στις αρχές του 2ου μ.Χ. αιώνα στην Αθήνα, όπου γεννήθηκε, έδρασε και μαρτύρησε. Γι’ αυτό και συναριθμείται στους πλέον αντιπροσωπευτικούς Αθηναίους αγίους. Υπήρξε διαπρεπής φιλόσοφος, αφού είχε σπουδάσει στην περιώνυμη Φιλοσοφική Σχολή των Αθηνών. Ασπάσθηκε τον χριστιανισμό, σαγηνευμένος από το κήρυγμα των δύο επιφανών Αθηναίων ιεραρχών, του Αγίου Ιεροθέου και του Αγίου Διονυσίου, ενώ ανέλαβε την υπεράσπιση των διωκόμενων χριστιανών μέσα από την περίφημη απολογία του με τίτλο «Περί Θεοσεβείας»,η οποία αποτελεί το αρχαιότερο σωζόμενο απολογητικό σύγγραμμα. Στις δύσκολες στιγμές του αγώνα του έβρισκε καταφύγιο για να προσευχηθεί σε σπήλαιο του λόφου του Λυκαβηττού, το οποίο σήμερα φέρει το όνομά του. Η δράση του προκάλεσε την αγανάκτηση του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού, ο οποίος αποφάσισε τη δι’ αγχόνης μαρτυρική του τελείωση στην Αγορά των Αθηνών. Η μνήμη του τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 13 Σεπτεμβρίου.
Ποια είναι η σημασία του έργου του;
Είναι βαρυσήμαντη, διότι αγωνίσθηκε να επηρεάσει θετικά τους ειδωλολάτρες, προκειμένου να προσεγγίσουν τη λατρεία του ενός και αληθινού Θεού. Παράλληλα, κατόρθωσε να αποδείξει την ορθότητα και ανωτερότητα της χριστιανικής πίστεως, να προβάλει το εξαίρετο ήθος των χριστιανών, να στηλιτεύσει τα είδωλα και τη σκληρή στάση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας απέναντι στους χριστιανούς και να αποκρούσει τις άδικες και αήθεις κατηγορίες εναντίον τους.
Πώς οδηγηθήκατε στη σκέψη συγγραφής του βίου του Αγίου Αριστείδη; Αισθανθήκατε στην προσπάθειά σας τη βοήθεια του αγίου;
Η επίγεια δράση και ο συνεχής αγώνας για την υπεράσπιση των χριστιανών από τον επιφανή Αθηναίο φιλόσοφο και απολογητή Αριστείδη, ο οποίος μαρτύρησε για το όνομα του Χριστού, μου έδωσε το έναυσμα για να ασχοληθώ με τον βίο του, αλλά και με την περίφημη απολογία του και τα πολλαπλά μηνύματά της που έχει να προσφέρει στον άνθρωπο του 21ου αιώνα. Η ενασχόλησή μου με τον άγιο, του οποίου φέρω το όνομα, είχε αρκετές δυσκολίες και εμπόδια, δεδομένου ότι η υπάρχουσα βιβλιογραφία δεν μας παρέχει τόσο πολλά στοιχεία και πληροφορίες για την ιστορία της χριστιανικής Αθήνας κατά τους δύο πρώτους αιώνες. Στην κοπιώδη και πολύχρονη προσπάθεια για τη συγκέντρωση συναξαριακού, υμνογραφικού και εικονογραφικού υλικού για τη β’ επηυξημένη έκδοση του πόνηματός μου, συνοδοιπόρος, εμπνευστής και καθοδηγητής υπήρξε ο ίδιος ο άγιος, αφού με αξίωσε να μου αποκαλύψει ναούς και εικονογραφικές παραστάσεις του σε όλη την Ελλάδα.
Τι θα λέγατε εν κατακλείδι στους φιλάγιους αναγνώστες;
Η ενασχόληση των φιλαγίων αναγνωστών με πονήματα που προβάλλουν τους αγίους της πίστεώς μας, ακόμη και όταν πρόκειται για μορφές των δύο πρώτων χριστιανικών αιώνων, όπως είναι ο φλογερός απολογητής και ένδοξος μάρτυς του Χριστού Αγιος Αριστείδης, δίνει την ευκαιρία να αφυπνιστούν πνευματικά και να αναζητήσουν τέτοια πρότυπα και φωτεινούς οδοδείκτες στη ζωή τους, ώστε να ομολογούν καθημερινά και με παρρησία το όνομα του Κυρίου. Παράλληλα, μέσα από την ενδελεχή ανάγνωση των συναξαρίων βρίσκουν στήριγμα, ελπίδα και παρηγοριά, έτσι ώστε να αντιμετωπίζουν με τόλμη και αισιοδοξία τις δοκιμασίες και τα προβλήματα που ενσκήπτουν στους σημερινούς χαλεπούς καιρούς.
«Οι πιστοί έχουν χαραγμένες στις καρδιές τους τις εντολές του Κυρίου Ιησού Χριστού και τις φυλάσσουν, προσδοκώντας ανάσταση νεκρών»
Θα κλείσουμε με ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από την Απολογία του Αγίου Αριστείδη:
«Οι χριστιανοί είναι εκείνοι που μόνοι από όλα τα έθνη βρήκαν την αλήθεια. Αναγνωρίζουν Κτίστη και Δημιουργό του παντός τον Θεό, με τον Μονογενή Του Υιό και το Πνεύμα το Αγιο, και δεν σέβονται κανέναν άλλον θεό εκτός από Αυτόν. Εχουν χαραγμένες στις καρδιές τους τις εντολές του Κυρίου Ιησού Χριστού και τις φυλάσσουν, προσδοκώντας ανάσταση νεκρών και ζωή του μέλλοντος αιώνος. Δεν μοιχεύουν, δεν πορνεύουν, δεν ψευδομαρτυρούν, δεν επιθυμούν τα ξένα πράγματα, τιμούν τους γονείς τους, αγαπούν τους πλησίον τους, κρίνουν δίκαια, δεν κάνουν σε άλλους όσα δεν θέλουν να κάνουν στους ίδιους, παρηγορούν όσους τους αδικούν και τους αγαπούν, σπεύδουν να ευεργετήσουν τους εχθρούς τους, είναι πράοι και επιεικείς, απέχουν από κάθε μη νόμιμη συνεύρεση και από κάθε ακαθαρσία, δεν παραβλέπουν τις χήρες, δεν λυπούν τα ορφανά. Εκείνοι που έχουν προσφέρει άφθονα σ’ αυτόν που δεν έχει είναι έτοιμοι να θυσιάσουν τη ζωή τους για τον Χριστό. Αυτή είναι πραγματικά η οδός της αληθείας, και όσους τη βαδίζουν τους οδηγεί στην αιώνια βασιλεία που προανήγγειλε ο Χριστός για τη μέλλουσα ζωή».
του Γιάννη Ζαννή
*Αναδημοσίευση από Ορθόδοξη Αλήθεια