Του Μητροπολίτη Σουηδίας κ. Κλεόπα
Με αφορμή την πρόσφατη αγιοκατάταξη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο (16 Νοεμβρίου 2023) του Οσίου και θεοφόρου Πατρός ημών Γερβασίου Παρασκευοπούλου, καθώς και την σημερινή τηλεφωνική μου επικοινωνία με τον Σεβ. Μητροπολίτη Πατρών κ. Χρυσόστομο, ο οποίος, με πολλή προθυμία και καλοσύνη, μου μίλησε για την ζωή και την ιερατική δράση του Αγίου Γερβασίου, αποφάσισα να ανατρέξω στο προσφάτως εκδοθέν από την Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος δίτομο πόνημά μου, με τίτλο “Ἀνέκδοτες Ἐπιστολές Ἁγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως”, και να αναδημοσιεύσω το υλικό που αφορά την σπουδή του Αγίου Γερβασίου στην Εκκλησιαστική Ριζάρειο Σχολή των Αθηνών, κατά την δεκατετραετή διεύθυνση του Αγίου Νεκταρίου (1894-1908).
Η ιδεώδης μορφή του ποιμένος, η οποία σκιαγραφείται στις επιστολές του Αγίου Νεκταρίου και στις σελίδες του βιβλίου “Μάθημα Ποιμαντικῆς”, αποτελεί την ζώσα πραγματικότητα στο πρόσωπο του αγίου. Ο ιερός συγγραφεύς αναμετρά τα πάσης φύσεως προσόντα, τα οποία θεωρεί απαραίτητα για τον μέλλοντα χειροτονείσθαι Ριζαρείτη.
Η ποιμαντική του μέριμνα για το παρόν, ο πόνος του για τον σύγχρονο άνθρωπο, η βαθεία επίγνωσις της νέας καταστάσεως των πραγμάτων, συνδυάζονται αρμονικότατα με την μεγάλη αγάπη και ακράδαντη εμπιστοσύνη του προς την κληρονομία των Πατέρων της Εκκλησίας. Ο άγιος Νεκτάριος, ομότροπος των Πατέρων της Εκκλησίας, απέδειξε, ότι ο αιών των Πατέρων συνεχίζεται και θα συνεχίζεται μέχρις εσχάτων.
Στόχος του αγίου ήτο η προβολή της θεολογίας και ο σχηματισμός πυρήνος θεολόγων, που θα αποτελούσαν τους φάρους για τον διαφωτισμό της ανθρωπότητος. Διάπυρος είναι ο προς την αλήθεια έρως του θεοσόφου πατρός και ακατάβλητη η μαχητικότης του υπέρ αυτής, αλλά και απρόσβλητο το της αγάπης κεφάλαιο στην κεκαθαρμένη υπό του θείου πυρός καρδία του.
Μαθητής του Χριστού γνήσιος και των μεγάλων Πατέρων ισότιμος, ενσαρκωτής των υψηλών ευαγγελικών αρχών και φορεύς της γνησίας χριστιανικής απλότητος και αληθούς εκκλησιαστικής παραδόσεως, διδάσκει, και δια της αλληλογραφίας του, με πειστικότητα, πνευματοκίνητη χάρη και σύμφωνα με το αρχαίο φρόνημα της Εκκλησίας.
Ως ποιμήν, εμφορούμενος υπό πηγαίου θείου έρωτος, έθεσε το ποιμαντορικό του έργο και την προσφορά της ζωής του στην υπηρεσία του υψίστου σκοπού της εν αγάπη ενώσεως των ψυχών μετά του Θεού, προς επικράτησιν της θείας Βασιλείας. Την αγάπη αυτή την έμφυτη επεδίωξε παντοιοτρόπως να την επαυξήσει στις καρδιές των ιεροσπουδαστών και των εργαζομένων στην Ριζάρειο σχολή, το πανελλήνιο αυτό ιερό καθίδρυμα.
Ο πρωταρχικός πόθος του, καθόλη την δεκατετραετή διακονία του στην Ριζάρειο Σχολή, η ουσία της ποιμαντικής του και το ιερό τέλος, προς το οποίον κατέτεινε και κατατείνει η αιώνιος ζωή του θεοφόρου Νεκταρίου, ήτο η έλευσις της θείας Βασιλείας και η επικράτησις του θείου θελήματος. Άφθαρτος η γαλήνια κοιμωμένη μορφή του ζούσε και θα ζει εις το διηνεκές το προοίμιον της Αναστάσεως.
Διά της γνωστοποιήσεως στο αναγνωστικό κοινό του συνόλου της ανεκδότου αλληλογραφίας του θεοφόρου πατρός (2.289 επιστολές), καθώς και μικρού μέρους ανεκδότων εγγράφων, από το ιστορικό αρχείο της Ριζαρείου, επαληθεύεται ο ευεργετικός εθνοϊεραποστολικός και εκπαιδευτικός ρόλος που διεδραμάτισε η σχολή επί διευθύνσεως του αγίου.
Ως ασφαλιστική δικλείς, η σχολή ως όραμα και επίτευγμα των αοιδίμων εθνικών ευεργετών Μάνθου και Γεωργίου των Ριζαρών, διετήρησε και αναζωογόνησε την πνοή της Ορθοδοξίας, μέσα στο πλαίσιο της τότε ελληνικής πραγματικότητος, με την παροχή συστηματικής ελληνοχριστιανικής αγωγής προς την νεότητα του τέλους του 19ου και της αρχής του 20ου αιώνος.
Σκοπός της Ριζαρείου, επί σχολαρχίας του Πενταπόλεως Νεκταρίου, ήτο να καλλιεργήσει ελληνοπρεπώς τις μούσες της θύραθεν και της εκκλησιαστικής μορφώσεως και να αναδείξει επαξίους λειτουργούς στον αμπελώνα του Κυρίου. Και ο σκοπός επετεύχθη με επιτυχία!
Θα ήτο παράλειψις, να μην αναφερθούμε σε κάποιες πτυχές της ευεργετικής δράσεως του θεοφόρου Νεκταρίου στην οικοτροφιακή και την εν γένει ζωή των φοιτησάντων στην Ριζάρειο, καθώς και για τον αθλητισμό και την γύμναση των μαθητών, σύμφωνα με την ακόλουθη γραπτή μαρτυρία Ριζαρείτη της εποχής εκείνης.
“Μέσα, στον απέραντο κήπο-αγρό της Ριζαρείου, ήτο το Γυμναστήριόν μας, τελείως εξωπλισμένον σε σουηδικά όργανα κ.λ.π. που αμφιβάλλω αν υπάρχη σήμερα όμοιό του. Το ποδόσφαιρον διά πρώτην τότε φοράν, έκαμνε την εμφάνισίν του εις την Αθήνα, από αγγλοφέρνοντας αριστοκράτας, διά τα μεταξύ των παιχνίδια. Ένας από αυτούς, ο πατρινός τραπεζίτης, ο μετ’ έπειτα πρωθυπουργός της Ελλάδος, Δημήτριος Μάξιμος, επειδή συμμαθητής μας ήτο ο ανεψιός του, Γεώργιος Νικολαίδης, ο σημερινός διπλωμάτης, μας εχάρισε μια μπάλλα με όλα τα σύνεργά της για το παιχνίδι. Οι “πουριτανοί” της Σχολής εξενίσθησαν. Και η μπάλλα εκρατήθη εις τα γραφεία. Εμείς, συμβούλια και διαβούλια, να μας την δώσουν. Μοναδική μας σκέψις η μπάλλα. Και να! ο Γερβάσιος. Χωρίς να ξέρουμε εμείς πηγαίνει εις τον Νεκτάριον και του λέγει:
– “Δεν είναι νομίζω σωστό να στενοχωρούνται τα παιδιά. Η χαρά και όχι η λύπη πρέπει να είναι επιδιώξεις της Σχολής και γενικώς της Εκκλησίας. Τι κακό έχει αυτό το παιχνίδι; Γυμνάζει το σώμα, οξύνει την παρατηρητικότητα και την ετοιμότητα των παιδιών, τους δίνει την χαρά της συλλογικής ευγενικής αμίλλης και μάλιστα αύτη γίνεται στον ανθοφόρο ειρηνικό κήπο-αγρό μας.”
Και ο Νεκτάριος, διέταξε και μας απεδόθη η μπάλλα.”
(Τ. Α. Κωνσταντόπουλου, “Γερβάσιος Παρασκευόπουλος Αρχιμανδρίτης (1877-1964), Ο βαθυστόχαστος ερευνητής και μαχητής. Αναμνήσεις από την Ριζάρειο Σχολή”, Ριζάρειος Εκκλησιαστική Σχολή – Πανηγυρικός Τόμος έπί τη 125ετηρίδι 1844-1969 (Αθήνα) (1969), σελ. 667.)
Κατά την δεκατετραετή περίοδο διευθύνσεως της Ριζαρείου σχολής επί Aγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως εξεδόθησαν διακόσια ένα πιστοποιητικά σπουδών, εκ των οποίων τα ακόλουθα δύο προορίζονταν υπέρ “του εκ Βυτίνης της Γορτυνίας ιεροδιακόνου Γερβ. Χ. Παρασκευοπούλου”, με ημερομηνίες 13 Ιουνίου 1906 (Βιβλίον Αλληλογραφίας δεύτερον, σελ. 478-479) και 9 Ιουνίου 1907 (Βιβλίον Αλληλογραφίας δεύτερον, σελ. 520).
“Αριθ. 3692. Η Διεύθυνσις κ.τ.λ. πιστοποιεί, ότι ο εκ Βυτίνης της Γορτυνίας ιεροδιάκονος Γερβ. Χ. Παρασκευόπουλος εξωτερικός μαθητής της καθ’ ημάς σχολής εγγεγραμμένος εν τω Μητρώω Αυτής υπό τον αύξοντα αριθ. 730 διήκουσε κατά το λήξαν σχολικόν έτος 1905-1906 τα εν τη πρώτη αυτής τάξει παραδοθέντα μαθήματα, ήτοι Ιστορίαν της Π. Διαθήκης, Ιεράν Γεωγραφίαν, Ανάγνωσιν Πατέρων, Ελληνικά, Γαλλικά, Λατινικά, Μαθηματικά, Φυσικά, Ιστορικά, Γεωγραφικά, Μουσικά, Καλλιτεχνίαν και Γυμναστικήν και κατά το τέλος του έτους τας νενομισμένας υποστάς γενικάς εξετάσεις ηξιώθη του βαθμού λίαν καλώς (9 7/18) προαγόμενος εις την Βαν τάξιν. Εις ένδειξιν τούτων δίδοται αύτώ το παρόν πιστοποιητικόν, ίνα τω χρησμεύση, όπου δεί. Εν Αθήναις τη 13 Ιουνίου 1906. Ο Διευθυντής”
“2907. Όμοιον (i.e. Πιστοποιητικόν) Γερβασίου Παρασκευοπούλου προαχθέντος εις την Γ΄ τάξιν. Αθήναι 9 Ιουνίου 1907”
Ο άγιος Πενταπόλεως δεν περιωρίσθη αποκλειστικώς στην επιτέλεση των σχολικών του καθηκόντων, αλλά, παράλληλα με αυτά, ανέπτυξε σπουδαιοτάτη εξωσχολική δράση στην Αθήνα, τον Πειραιά και αλλού, ώστε “μεγάλης τιμής ηξιούτο και πανταχού διεδίδετο η αγαθωτάτη φήμη αυτού.” (Μητρ. Τ. Ματθαιάκη, Ο Άγιος Νεκτάριος Κεφαλάς Μητροπολίτης Πενταπόλεως (1846-1920) (Αθήναι, 1985), σελ. 16.)
Η Ι. Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, τιμώντας τον λόγιο ιεράρχη, πολλές φορές εξέφρασε την ευαρέσκειά της, συγχαίροντάς τον για τις εκδόσεις των θεολογικών συγγραμμάτων του και οι εκάστοτε μητροπολίτες Αθηνών του ανέθεταν χειροτονίες κληρικών, τέλεση ιερών ακολουθών, διεξαγωγή ανακρίσεων υποδίκων κληρικών, η τον καλούσαν σε συσκέψεις επί διαφόρων κοινωφελών θεμάτων.
Στην μελέτη του Σεβ. Μητροπολίτου Πατρών κ. Χρυσοστόμου “ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΠΑΤΡΩΝ ΚΑΙ ΗΛΕΙΑΣ ΙΕΡΟΘΕΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ (1892-1903) Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΔΑΜΑΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ” (Εκδόσεις Ι. Μητροπόλεως Πατρών), αναφέρονται τα εξής: “Η εξόδιος ακολουθία ετελέσθη την 8η Μαρτίου 1903 στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών, χοροστατούντος του Μητροπολίτου Αθηνών Θεοκλήτου Μηνοπούλου, συγχοροστατούντων των Συνοδικών Αρχιερέων και του Μητροπολίτου Πενταπόλεως Αγίου Νεκταρίου, ο οποίος συνεδέετο με στενή φιλία με τον αοίδιμο Ιερόθεο.”
Στην “Εκκλησιαστική Αλήθεια Κωνσταντινουπόλεως” [ΚΓ΄ (9.5.1903) 225], σε σχόλιο του εκδότου, με τίτλο: “Επισκοπή Πατρών”, αναφέρονται τα εξής: “Τη 29 λήξαντος ετελέσθη εν Πάτραις το μνημόσυνον του αειμνήστου αρχιεπισκόπου Πατρών και Ηλείας Ιεροθέου, λειτουργήσαντος του πανιερ. Μητροπολίτου Πενταπόλεως κ. Νεκταρίου, διευθυντού της Εκκλησιαστικής Ριζαρείου Σχολής, ελθόντος εξ Αθηνών.”
Η πληροφορία αυτή επαληθεύεται από την ακόλουθη επιστολή, την οποία απέστειλε ο Άγιος Νεκτάριος προς το Διοικητικό Συμβούλιο της Ριζαρείου:
“Αριθ. 1486. Διοικ. Συμβούλιον. Γνωρίζομεν Υμίν, ότι συνεπεία παρακλήσεως του κ. Χαραλ. Ματθηοπούλου μεταβαίνομεν σήμερον μ. μ. εις Πάτρας, όπως αύριον τελέσωμεν το μνημόσυνον του αοιδίμου Αρχιεπισκόπου Πατρών Ιεροθέου και την Δευτέραν επιστρέφομεν. Θέλομεν δε συμπαραλάβει και τον Κωστήν Σακκόπουλον. Αθήναι 26 Απριλίου 1903 Ο Διευθυντής” (Βιβλίον Αλληλογραφίας δεύτερον, σελ. 348).
Σύμφωνα με την μαρτυρία των βιογράφων του Αγίου Γερβασίου, τότε εγνώρισε τον Άγιο Νεκτάριο και συνεδέθη πνευματικώς μαζί του, δύο δε έτη αργότερα εισήχθη στην Ριζάρειο ως ιεροσπουδαστής.
Ας έχουμε τις ευχές και των δύο νεοφανών αγίων της Εκκλησίας μας, διδασκάλου και μαθητού!