του Μητροπολίτη Μάνης Χρυσοστόμου
Το ερώτημα «τί εἶναι ὁ ἄνθρωπος» φέρει πανάρχαιο και επίκαιρο χαρακτήρα. Πάντοτε και κάθε άνθρωπος ερωτά: Τι είμαι; Από που προέρχομαι; Που πηγαίνω; Ποίος ο σκοπός της ζωής μου; Σ’ αυτά τα εύλογα ερωτήματα, τα τόσο θεμελιώδη και ουσιαστικά, οι Τρεις Ιεράρχες στοχάστηκαν, φιλοσόφησαν, θεολόγησαν, έγραψαν και κήρυξαν. Το θέμα «άνθρωπος» τους απασχόλησε τα μέγιστα.
Δεν ήσαν, βέβαια, οι Μέγας Βασίλειος, Ιωάννης ο Χρυσόστομος και Γρηγόριος ο Θεολόγος κάποιοι απλώς κληρικοί αλλά υπήρξαν και οι τρεις τους σπουδαίες προσωπικότητες, με λιπαρά παιδεία ελληνική και χριστιανική. Κυρίως όμως, ο κατά Χριστόν βίος τους λάμπει στο πνευματικό στερέωμα και ο λόγος τους έχει πλέον εκκλησιαστικό κύρος ανά τους αιώνες. Είναι και παραμένουν πατέρες και οικουμενικοί διδάσκαλοι της Εκκλησίας.
Είναι γνωστόν, ότι κατά την βιβλική γραμματεία, ο άνθρωπος επλάσθη «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν Θεού» (Γεν. 1,16) και ακριβώς σ’ αυτή την αρχή στηρίχθηκαν οι θεοφόροι τρεις ιεράρχες για να μας δώσουν την σκέψη τους.
Ο ουρανοφάντωρ (= ο λάμπων μέχρις ουρανού και αποκαλύπτων τα θεία μυστήρια του ουρανού) Βασίλειος, «τα των ανθρώπων ήθη κατεκόσμησε» με το όλον του έργο και κυρίως με την πόλη της αγάπης την οποία δημιούργησε κοντά στην Καισάρεια και στην οποία «νόσος φιλοσοφείται και συμφορά μακαρίζεται και το συμπαθές δοκιμάζεται», ως έλεγε στον «Επιτάφιον» ο επιστήθιος φίλος του Γρηγόριος.
Προσέτι, ο Μεγ. Βασίλειος μίλησε για την εκρίζωση των παθών του ανθρώπου, για την μετάνοια, την νηστεία, την ταπεινοφροσύνη και έφθασε στα ύψη γράφοντας για την δυναμική της θεοπτίας του ανθρώπου με την δύναμη του Παναγίου Πνεύματος.
Αυτό το τελευταίο είναι το εξόχως σημαντικό της προσφοράς του ακριβώς διότι εξυψώνει τον άνθρωπο που έχει καθαρθεί, ώστε να μπορεί να εισέρχεται στα άδυτα και «απόρρητα» της πνευματικής κατά Θεόν ζωής.
Θα πεί ο σοφός Ιεράρχης: Εφ’ όσον διά του «κατ’ εικόνα» έχει ενσφραγισθεί μέσα στον άνθρωπο το «θεοειδές», το «καθ’ ομοίωσιν» φανερώνει το δυναμικό της ψυχής, δηλαδή την δυνατότητα προς την θέωσι.
Ωραιότατα γράφει ο Μέγας Βασίλειος: «Εάν δε (=ο άνθρωπος) προς την θειοτέραν απονεύση μερίδα και τας του Πνεύματος υποδέξηται χάριτας (=ενεργείας), τότε γίνεται των θειοτέρων καταπληκτικός, όσον αυτού τη φύσει σύμμετρον… Ο μέντοι τη θεότητι του Πνεύματος ανακραθείς νούς, ούτος ήδη των μεγάλων εστί θεωρημάτων εποπτικός και καθορά τα θεία κάλλη, τοσούτον μέντοι όσον η χάρις ενδίδωσι και η κατασκευή αυτού υποδέχεται» (Επιστολή 233, 1, P.G. 32, 865).
