του Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου
Από την αρχή της ιερατικής μου διακονίας, δηλαδή πριν 50 χρόνια, και μάλιστα την δεκαετία του 1970, και στην συνέχεια, γινόταν πολύς λόγος, με επίδραση ακραίων προτεσταντικών οργανώσεων της Αμερικής, για την έλευση του Αντιχρίστου που θα σφραγίση τους Χριστιανούς, για το ότι ο αντίχριστος ήλθε ή πρόκειται σύντομα να έλθη, με παρερμηνεία των σχετικών χωρίων της Αποκαλύψεως του Ευαγγελιστού Ιωάννου.
Τότε κάθε νέο που εισαγόταν στην κοινωνία, κάθε νέα ανακάλυψη της επιστήμης και της τεχνολογίας, κάθε νέος τρόπος διακίνησης των προιόντων με γραμμωτό κώδικα (bar code) και προστασίας της κοινωνίας, με νόμους για τις ταυτότητες, τα διαβατήρια, τους ενιαίους αριθμούς χαρακτηριζόταν ως εμφάνιση του αντιχρίστου ή των προδρόμων του, και καθένας που έκανε χρήση αυτών των νέων επιτηδευμάτων, θεωρείτο από μερικούς συντηρητικούς ότι δέχθηκε το σφράγισμα του αντιχρίστου και ήταν οπαδός του.
Αυτό συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια. Τα ίδια γράφονται και λέγονται και σήμερα για τα φάρμακα, τα εμβόλια που χρησιμοποιούνται εναντίον του κορωνοιού, συνεχίζοντας όλη αυτήν την συζήτηση που γινόταν τις δεκαετίες του 1970 και 1980, ότι δηλαδή ο αντίχριστος με αυτά σφραγίζει τους ανθρώπους και τους απομακρύνει από τον Χριστό.
Είναι και αυτό μια μέθοδος του διαβόλου ώστε να γίνεται συνεχώς λόγος γι’ αυτόν, να ασχολούνται όλοι μαζί του, να παραπλανά τον νού τους και να τους έχει συνέχεια δούλους του, και μάλιστα να υπερτιμούν την δύναμή του και συγχρόνως να μην ασχολούνται καθόλου με τον Χριστό. Όντως, φοβερή και σατανική πλάνη!!
Με αφορμή την συζήτηση που γινόταν την εποχή εκείνη, και μάλιστα το έτος 1987, δηλαδή πριν σχεδόν τριάντα πέντε χρόνια, είχα γράψει ένα κείμενο, το οποίο όμως έχει επικαιρότητα στην εποχή μας. Σε αυτό το κείμενο ερμήνευα τα σχετικά χωρία της Αποκαλύψεως του Ιωάννου τόσο για το χάραγμα του αντιχρίστου όσο και για το σφράγισμα του Χριστού βάσει της εκκλησιαστικής παραδόσεως, κυρίως των ερμηνειών του Ανδρέα και του Αρέθα Επισκόπου Καισαρείας.
Η ερμηνευτική βάση είναι ότι το σφράγισμα του αντιχρίστου δεν είναι κάτι το εξωτερικό, επιφανειακό και σωματικό, δεν είναι μια τροφή ή ένα φάρμακο, αλλά συνδέεται με την επίγνωση, την ενσυνείδητη αποδοχή, την λατρεία και την προσκύνηση του αντιχρίστου. Εκείνος, όμως, που έχει την σφραγίδα του Θεού στην καρδιά του, αναγνωρίζει τον αντίχριστο και τις ενέργειές του και ο αντίχριστος δεν έχει καμιά εξουσία πάνω του.
Ο Απόστολος Παύλος γράφει: «Ημείς νούν Χριστού έχομεν» (Α΄ Κορ. β΄, 16) και βεβαίως «ου γαρ αυτού (του σατανά)» τα νοήματα αγνοούμεν» (Β΄ Κορ. β΄, 11). Όσοι έχουν νού Χριστού, που έχουν ενεργοποιημένη την σφραγίδα του Θεού μέσα στην καρδιά τους, μπορούν να καταλάβουν την παρουσία του αντιχρίστου και των προδρόμων του και να κάνουν την διάκριση μεταξύ ενέργειας του Χριστού και ενέργειας του αντιχρίστου. Πρόκειται για την αρετή της διακρίσεως.
Παραθέτω το κείμενο αυτό για να ερμηνευθούν τα σχετικά με όσα λέγονται στις ημέρες μας για το σφράγισμα του αντιχρίστου, με βάση την πατερική και εκκλησιαστική παράδοση για να μη παρασυρόμαστε από αμφίβολες ερμηνείες.
* * *
Συχνά στις ημέρες μας γίνεται λόγος για τον αντίχριστο και για το χάραγμα του αντιχρίστου. Βρισκόμαστε σε αποκαλυπτικούς καιρούς. Ο αντίχριστος υπάρχει, ενεργεί, αλλά και έρχεται. Εάν στην αποστολική εποχή ο Ευαγγελιστής Ιωάννης έλεγε ότι «ο αντίχριστος έρχεται, και νυν αντίχριστοι πολλοί γεγόνασιν όϑεν γινώσκομεν ότι εσχάτη ώρα εστίν» (Α´ Ιω. β´, 18-19) καϑώς επίσης «ούτός εστιν ο αντίχριστος, ο αρνούμενος τον πατέρα και τον υιόν» (Α´ Ιω. β´, 22) και ακόμη «παν πνεύμα ο μη ομολογεί τον Ιησούν Χριστόν εν σαρκί εληλυθότα, εκ του Θεού ουκ έστι: και τούτό εστι το του αντιχρίστου ο ακηκόατε ότι έρχεται, και νυν εν τω κόσμω εστίν ήδη» (Α΄ Ιω. δ´, 3), πόσο μάλλον αυτά ισχύουν για την δική μας εποχή, η οποία απέχει πολύ από την αποστολική εποχή και ακόμη γιατί έχουν αυξηϑή αύτοί που αρνούνται τον Υιό του Θεού. Ζούμε, λοιπόν, σε αποκαλυπτικούς καιρούς.
Όμως, θα προσϑέσω ότι σήμερα οι άνθρωποι αφ’ ενός μεν παρερμηνεύουν τα αγιογραφικά κείμενα, αφ’ ετέρου δε δεν μιλάνε καθόλου για την σφραγίδα των τέκνων του Θεού, ενώ στα κείμενα της Καινής Διαϑήκης, καϑώς επίσης και στα έργα των αγίων Πατέρων της Εκκλησίας, γίνεται πολύς λόγος για την σφραγίδα του Θεού, την οποία δέχονται τα τέκνα του Θεού. Με άλλα λόγια ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, που γράφει για το χάραγμα του ϑηρίου της Αποκαλύψεως, συγχρόνως γράφει και για την σφραγίδα του Αρνίου της Αποκαλύψεως.
Μιλώντας για τον αντίχριστο συγχρόνως τονίζει: «Υμείς εκ του Θεού εστε, τεκνία, και νενικήκατε αυτούς (τον αντίχριστο και τους οπαδούς του αντιχρίστου), ότι μείζων εστίν ο εν υμίν ή ο εν τω κόσμω· αυτοί εκ του κόσμου εισί· διά τούτο εκ του κόσμου λαλούσι και ο κόσμος αυτών ακούει. ημείς εκ του Θεού εσμεν» (Α΄ Ιω. δ´, 4-5).
Διερωτώμαι: Είναι τίμιο και ορϑόδοξο να γίνεται συνεχης λόγος για το χάραγμα του αντιχρίστου και να μη γίνεται καϑόλου λόγος για την σφραγίδα του Χριστού; Μπορούν μερικοί πνευματικοί πατέρες να σκορπούν συνεχώς τον φόβο της ελεύσεως του αντιχρίστου και να μη καταρτίζουν τους Χριστιανούς για να σφραγισϑούν με την σφραγίδα του ζώντος Χριστού;
Στην συνέχεια θα γίνει λόγος για το χάραγμα του ϑηρίου και για την σφραγίδα του Αρνίου της Αποκαλύψεως, με βάση την παράδοση της Εκκλησίας.
1. Το χάραγμα του ϑηρίου
Στην Αποκάλυψη του Ιωάννου γίνεται λόγος για το ϑηρίο και για το χάραγμά του. Χαρακτηριστικό και κλασσικό χωρίο είναι ένα τμήμα του ιγ΄ κεφαλαίου της Αποκαλύψεως, το οποίο ϑα καταγράψω και θα ερμηνεύσω.
«Και είδον άλλο ϑηρίον αναβαίνον εκ της γης, και είχε κέρατα δύο όμοια αρνίω, και ελάλει ως δράκων… και ποιεί σημεία μεγάλα, και πυρ ίνα εκ του ουρανού καταβαίνη εις την γην ενώπιον των ανϑρώπων. και πλανά τους κατοικούντας επί της γης διά τα σημεία α εδόϑη αυτώ ποιήσαι ενώπιον του ϑηρίου, λέγων τοις κατοικούσιν επί της γης ποιήσαι εικόνα τω ϑηρίω, ος είχε την πληγήν της μαχαίρας και έζησε. και εδόϑη αυτώ πνεύμα δούναι τη εικόνι του ϑηρίου, ίνα και λαλήση η εικών του ϑηρίου και ποιήση, όσοι εάν μη προσκυνήσωσι τη εικόνι του ϑηρίου, ίνα αποκτανϑώσι. και ποιεί πάντας, τους μικρούς και τους μεγάλους, και τους πλουσίους και τους πτωχούς, και τους ελευϑέρους και τους δούλους, ίνα δώσουσιν αυτοίς χάραγμα επί της χειρός αυτών της δεξιάς ή επί των μετώπων αυτών, και ίνα μη τις δύνηται αγοράσαι ή πωλήσαι ει μη ο έχων το χάραγμα, το όνομα του ϑηρίου ή τον αριϑμόν του ονόματος αυτού. Ώδε η σοφία εστίν· ο έχων νούν ψηφισάτω τον αριϑμόν του ϑηρίου· αριϑμός γαρ ανϑρώπου εστί· και ο αριϑμός αυτού χξστ΄». (Αποκ. ιγ´, 11-18)
Πολλές απόψεις διατυπώϑηκαν για το ϑηρίο αυτό. Προφανώς πρόκειται για τον αντίχριστο, γι᾽ αυτό ο Αρέθας, Επίσκοπος Καισαρείας γράφει ότι «όπερ ουκ άλλο, ή το διηγήσασϑαι τα περί της παρουσίας του Αντιχρίστου». Ο αντίχριστος είναι άνϑρωπος που έχει τις ενέργειες του Σατανά, γι’ αυτό λέγει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης «αναβαίνον εκ της γης». «Εκ της γης δηλαδή αναβαίνειν αυτόν, όθεν και πάσιν ανθρώποις η γένεσις. Άνϑρωπος γαρ και αυτός κατ᾽ ενέργειαν του Σατανά». Είχε κέρατα «δύο όμοια αρνίω». Συνεχίζει ο Αρέϑας: «τα κέρατα δε ουκ αρνίου, αλλ᾽ όμοια αρνίω, επειδή φαντάζει εαυτόν επιεική ως ο Χριστός ίνα πλανά. Διά τούτο η ομοιότης των κεράτων, ήγουν της δόξης». Και ακόμη αυτός ο αντίχριστος μιλούσε ως δράκων. «ως δράκων λαλεί, ουκ ων δράκων. Ου γαρ ο Σατανάς εστιν αυτόχρημα, αλλ᾽ ως εκείνος ενεξουσιάζων, τουτέστι, διάδοχος γίνεται της εξουσίας του διαβόλου». Ο αντίχριστος δεν θα είναι ενσάρκωση του διαβόλου, αλλά θα είναι ένας συγκεκριμένος άνϑρωπος ο οποίος ϑα έχει τις ενέργειες του σατανά.
Ο αντίχριστος πλανά «τους κατοικούντας επί της γης». Ποιους όμως πλανά; Δεν πλανά όλους τους ανϑρώπους, αλλά εκείνους μόνον που έχουν την καρδιά τους στα γήινα, ενώ δεν μπορεί να κάνει απολύτως τίποτε στους ανθρώπους εκείνους που έχουν το πολίτευμα εν ουρανοίς.
Γράφει ο άγιος Ανδρέας Καισαρείας: «Πλανά τους εν τη γη την διηνεκή κατοίκησιν της καρδίας έχοντας. Τους γαρ εν ουρανώ κεκτημένους το πολίτευμα ουκ απατά η αίσϑησις, ησφαλισμένους ακριβώς τη προαναφωνήσει της αυτού ελεύσεως». Έτσι, ο αντίχριστος έχει εξουσία μόνον σ᾽ αυτούς που είναι ανοχύρωτοι από την Χάρη του Χριστού, και δέχονται μέσα στην καρδιά τους τις ενέργειες του αντιχρίστου. Σ᾽ αυτούς τους ανθρώπους δίνει το χάραγμα. «Ίνα δώσωσιν αυτοίς χάραγμα επί της χειρός αυτών της δεξιάς ή επί των μετώπων». Η φράση «ίνα δώσωσιν» εκφράζει την εθελοδουλεία των ανθρώπων «καϑόσον διά της τοιαύτης σφραγίδος (στίξεως) παρίσταται η πλήρης υποτέλεια των εν λόγω ανϑρώπων εις το ϑηρίον».
Η λέξη χάραγμα «υπενϑυμίζει την παλαιάν ανατολικήν συνήϑειαν του εγχαράσσειν ή ενστίζειν το όνομα σαρκικού ή πνευματικού κυρίου διά πεπυρακτωμένου οργάνου επί της χειρός ή του μετώπου μισϑοφόρων ή δούλων ανϑρώπων ή ϑεών» (Παναγιώτης Μπρατσιώτης). Επομένως φανερώνει εξάρτηση. Η φράση ότι το χάραγμα δίδεται στην δεξιά χείρα δείχνει κατά τον Αρέϑα το «ίνα των αγαϑών έργων εκκόψη την ενέργειαν», το δε χάραγμα στο μέτωπο δείχνει το «ίνα το τοις οφϑαλμοίς επικείμενον μέρος προσληφϑέν, σκοτασμόν εμποιήση τοις απατωμένοις του μη ως εν ημέρα ευσχημόνως αντέχεσϑαι της ευσεβείας».
Με άλλα λόγια το χάραγμα στο μέτωπο και στην δεξιά χείρα δείχνει την απομάκρυνση του ανϑρώπου από την εφαρμογή των αγαϑών έργων, που είναι η τήρηση των εντολών του Χριστού και ακόμη δείχνει τον σκοτασμό του ανϑρώπου. Αυτός δε ο σκοτασμός δεν είναι κανείς άλλος, από τον σκοτασμό του νοός που ισοδυναμεί με την πτώση του ανθρώπου. Ο σκοτασμός αυτός στην γλώσσα των αγίων Πατέρων λέγεται αιχμαλωσία του νοός, νέκρωση του νοός. Σ᾽ αυτούς που έχουν σκοτισϑεί στον νού και έχουν απομακρυνϑεί από τον Θεό έχει ενέργεια ο αντίχριστος, μπορεί δηλαδή να τους σφραγίσει.
Το σφράγισμα, επομένως, του αντιχρίστου δεν είναι απλώς σφραγισμα εξωτερικό μερικών μελών του ανϑρωπίνου σώματος, αλλά είναι η τελεία υποδούλωση των απατωμένων στον αντίχριστο. Γι’ αυτό και ο διάβολος δεν ϑα μπορεί να χαράξει τους ανϑρώπους που ζούν εν Θεώ. Ο Αρέϑας Καισαρείας παρατηρεί: «Αλλ᾽ ου δέξονται τούτο, δηλαδή το χάραγμα, οι τα πρόσωπα σημειωϑέντες τω ϑείω του προσώπου φωτί». Οι άνϑρωποι που έχουν μέσα τους, κατά διαφόρους βαθμούς (έλλαμψη, ϑέα, διαρκής ϑέα) την Χάρη του Θεού ϑα αποφύγουν το σφράγισμα του ϑηρίου της Αποκαλύψεως, δηλαδή ο αντίχριστος, δεν ϑα μπορεί να έχει καμμία δύναμη επάνω τους.
Το χάραγμα αυτό είναι το «όνομα του ϑηρίου ή ο αριϑμός του ονόματος αυτού», όπως γράφεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννου. Αυτό σημαίνει ότι «διττή δε τούτου η γνώσις, ή διά προφοράς αυτού του ονόματος ή διά ψήφου». Ποιο είναι αυτό το όνομα; Κατά τον Οικουμένιο δεν γράφεται το όνομά του μέσα στο βιβλίο της Αποκαλύψεως ή «διά το ανάξιον βιβλίω εγγραφήναι» ή για να μη σφετερίζωνται πολλοί αυτό το όνομα και «πράγματα παρέχειν τοις ευσεβέσι το προαρπάζειν την γνώσιν της παρουσίας και εν αώρω την έκβασιν τιϑεμένους του ωρίμου καϑάπαξ υστερείν».
Μάλιστα τονίζει ο άγιος Ανδρέας Καισαρείας: «Την μεν ακρίβειαν της ψήφου, ως και τα λοιπά περί αυτού γεγραμμένα, ο χρόνος αποκαλύψει και η πείρα τοις νήφουσιν. ει γαρ έδει καϑώς φασί τινες των διδασκάλων, σαφώς γνωσϑήναι το τοιούτον όνομα, ο τεϑεαμένος αυτό αν απεκάλυψεν. αλλ᾽ ουκ ηυδόκησεν η ϑεία χάρις εν ϑείω βιβλίω το του λυμεώνος ταγήναι όνομα, ως δε εν γυμνασίας λόγω, πολλά εστιν ευρείν, κατά τον μακάριον Ιππόλυτον και ετέρους πολλούς, ονόματα τον αριθμόν τούτον περιέχοντα προσηγορικά τε και κύρια».
Πολλά μπορεί κανείς να παρατηρήσει πάνω στην ερμηνεία αυτή του αγίου Ανδρέου Καισαρείας. Θα αρκεσθώ σε τρία.
Πρώτον, δεν γνωρίζουμε την ακρίβεια του ονόματος του αντιχρίστου. Αν έπρεπε να γνωρίζουμε το όνομα αυτό, τότε ϑα το έγραφε στην Αποκάλυψη ο ίδιος ο Ευαγγελιστής Ιωάννης που είδε το θηρίο. Αλλά δεν ϑεώρησε καλό η ϑεία Χάρη να γραφή το όνομα του αντιχρίστου στην Αγία Γραφή.
Δεύτερον, η ακρίβεια της ψήφου, αλλά και όλων των γραμμένων περί του αντιχρίστου ϑα αποκαλυφϑούν όταν χρειασϑή σ᾽ αυτούς που νήφουν, που έχουν νήψη και ϑεωρία Θεού. Δεν είναι του καϑενός έργο να προσπαϑή να ανακαλύψη το όνομα και τον αριϑμό του ϑηρίου, δηλαδή του αντιχρίστου.
Τρίτον, πολλοί επεχείρησαν να βρούν το όνομα του αντιχρίστου, αλλά έπεσαν έξω. Άλλοι, χρησιμοποιώντας το ελληνικό αλφάβητο, εθεώρησαν το όνομα Λατείνος, άλλοι εφαρμόζοντες το εβραικό αλφάβητο, εννοούσαν τον Νέρωνα και άλλοι, χρησιμοποιούντες το λατινικό αλφάβητο, ϑεώρησαν τον Διοκλητιανό ή τον Τίτο (Παναγιώτης Μπρατσιώτης).
Εάν και εμείς ζούσαμε την εποχή του Νέρωνος ή του Διοκλητιανού, θα πιστεύαμε ακράδαντα ότι αυτοί οι μεγάλοι διώκτες είναι ο αντίχριστος, αφού έκαναν τόσους τρομερούς διωγμούς εναντίον των Χριστιανών. Ποιος ϑα μπορούσε να το αρνηθή; Και όμως πέρασαν αυτοί, πέρασαν και τόσοι αιώνες, και ακόμη δεν ήλθε ο αντίχριστος με την έννοια που περιγράφει ο Χριστός, δηλαδή αυτός που θα έλθει στους εσχάτους χρόνους και μετά ϑα επακολουϑήσει η Δευτέρα Παρουσία.
Νομίζω ότι ασφαλέστατο χωρίο είναι του αγίου Ειρηναίου, που πρέπει να το έχουμε πάντοτε υπ’ όψη μας. Γράφει: «Ασφαλέστερον και ακινδυνότερον το περιμένειν την έκβασιν της προφητείας ή το καταστοχάζεσϑαι και απομαντεύεσϑαι ονόματα τυχόντα, πολλών ονομάτων ευρεϑήναι δυναμένων εχόντων τον προειρημένον αριϑμόν».
Δέχονται το χάραγμα του ϑηρίου αυτοί που προσκυνούν και λατρεύουν το ϑηρίο: «Ει τις προσκυνεί το ϑηρίον και την εικόνα αυτού, και λαμβάνει το χάραγμα επί του μετώπου αυτού ή επί την χείρα αυτού…» (Αποκ. ιδ´, 9). Δηλαδή εδώ το χάραγμα συνδέεται με την αποδοχή και λατρεία του ϑηρίου. Όσοι δέχονται το χάραγμα δεν έχουν ανάπαυση εσωτερική: «Και ο καπνός του βασανισμού αυτών εις αιώνας αιώνων αναβαίνει, και ουκ έχουσιν ανάπαυσιν ημέρας και νυκτός οι προσκυνούντες το ϑηρίον και την εικόνα αυτού, και ει τις λαμβάνει το χάραγμα του ονόματος αυτού» (Αποκ. ιδ´, 11). Όσοι λατρεύουν το ϑηρίο θα υποστούν φοβερές δοκιμασίες: «Και εγένετο έλκος κακόν και πονηρόν επί τους ανθρώπους τους έχοντας το χάραγμα του ϑηρίου και τους προσκυνούντας τη εικόνι αυτού» (Αποκ. ιστ΄, 2). Όσοι έχουν το χάραγμα πλανώνται από τους ψευδοπροφήτες: «Και επιάσϑη το ϑηρίον και ο μετ᾽ αυτού ψευδοπροφήτης ο ποιήσας τα σημεία ενώπιον αυτού, εν οις επλάνησε τους λαβόντας το χάραγμα του ϑηρίου και τους προσκυνούντας τη εικόνι αυτού» (Αποκ. ιϑ´, 20). Δηλαδή οι προσκυνούντες την εικόνα και έχοντες το χάραγμα αυτοί ϑα πλανηϑούν από ψευδοπροφήτες.
Όσοι προσκυνούν το ϑηρίο, αυτοί λαμβάνουν το χάραγμά του, ενώ αντίϑετα όσοι δεν προσκυνούν το ϑηρίο δεν λαμβάνουν το χάραγμά του. Λέγει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης: «Και είδον ϑρόνους, και εκάϑισαν επ᾽ αυτούς, και κρίμα εδόθη αυτοίς, και τας ψυχάς των πεπελεκισμένων διά την μαρτυρίαν Ιησού και διά τον λόγον του Θεού, και οίτινες ου προσεκύνησαν το ϑηρίον ούτε την εικόνα αυτού, και ουκ έλαβον το χάραγμα επί το μέτωπον αυτών και επί την χείρα αυτών» (Αποκ. κ´, 4). Δηλαδή οι άγιοι που αρνήϑηκαν να προσκυνήσουν την εικόνα του ϑηρίου, δεν έλαβαν το χάραγμα του ϑηρίου, παρά τα μαρτύρια που υπέστησαν και γι’ αυτό δοξάζονται εν ουρανοίς.
Συνεπώς, από όλα αυτά φαίνεται ότι το χάραγμα του ϑηρίου συνδέεται στενώτατα με την προσκύνηση και την λατρεία του ϑηρίου, με την αναγνώριση του ϑηρίου, ως Θεού. Και το χάραγμα αυτό δεν είναι απλώς μια εξωτερική σημείωση, αλλά εσωτερική αποδοχή του αντιχρίστου και αναγνώρισή του. Η νέκρωση του νού είναι χάραγμα του ϑηρίου και όσοι έχουν νεκρό και σκοτεινό νού πλανώνται και γίνονται δούλοι του ϑηρίου της Αποκαλύψεως. Όσοι έχουν φωτισμένο νού, αυτοί δεν δέχονται το χάραγμα του θηρίου. Αυτό είναι το ασφαλές συμπέρασμα από την ερμηνεία των αγιογραφικών χωρίων.
2. Η σφραγίδα του Αρνίου
Στην Αποκάλυψη του Ιωάννου και γενικά στην Αγία Γραφή δεν γίνεται λόγος μόνον για το χάραγμα του ϑηρίου, που δέχονται όσοι προσκυνούν το ϑηρίο, αλλά γίνεται λόγος και για την σφραγίδα του Αρνίου, που δέχονται οι λατρεύοντες και προσκυνούντες το Αρνίον. Νομίζω ότι, όσοι μιλάνε μόνον για το χάραγμα του ϑηρίου και αγνοούν την σφραγίδα του Αρνίου προσφέρουν κακή υπηρεσία στα μέλη της Εκκλησίας του Χριστού.
Ήδη στην Αποκάλυψη του Ιωάννη μετά από την παρουσία του χαράγματος του ονόματος ή του αριθμού του ϑηρίου γίνεται λόγος για τους πιστούς που βρίσκονται μαζί με το Αρνίον και οι οποίοι έχουν «το όνομα αυτού και το όνομα του πατρός αυτού γεγραμμένον επί των μετώπων αυτών» (Αποκ. ιδ´, 1). Και εδώ το σφράγισμα πρέπει να το εννοήσουμε ως σφράγισμα στο νού. Είναι κυρίως και προ παντός σφράγισμα εσωτερικό.
Διερωτώμαι: Γιατί πολλοί σήμερα μιλούν μόνον για το χάραγμα του ϑηρίου, δηλαδή του αντιχρίστου, και δεν ομιλούν για την σφραγίδα του Αρνίου, δηλαδή του Χριστού, αφού ο Ευαγγελιστής Ιωάννης τα αναφέρει μαζί στο ίδιο μέρος του βιβλίου της Αποκαλύψεως;
Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης χρησιμοποιεί την λέξη σφραγίδα για να δηλώσει την γέννηση του Υιού και Λόγου από τον Πατέρα και φυσικά δηλώνεται η ϑεότητα του Χριστού. Είπε ο Ίδιος ο Χριστός για τον Εαυτό Του: «Εργάζεσϑε μη την βρώσιν την απολλυμένην, αλλά την βρώσιν την μένουσαν εις ζωήν αιώνιον, ην ο υιός του ανθρώπου υμίν δώσει· τούτον γαρ ο πατήρ εσφράγισεν ο Θεός» (Ιω. στ΄, 27).
Η λέξη σφραγίς εδώ δηλώνει ότι ο Χριστός είναι κατά φύσιν Υιός του Θεού, γι’ αυτό ο ιερός Θεοφύλακτος ερμηνεύει: «Επεί και εικών εστι του Πατρός ο Υιός, και σφράγισμα, και χαρακτήρ, νόει παρ᾽ αυτού σφραγισϑήναι τούτον, καϑ᾽ ο εικών και σφράγισμα εστιν· ώστε είναι το λεγόμενον τοιούτον· Τούτον γαρ τον φαινόμενον Υιόν ανϑρώπου, εσφράγισεν ο Πατήρ, τουτέστι, σφραγίδα αυτού και εικόνα εγέννησε, απαραλλαξίαν πάσαν και ταυτότητα φυσικήν προς αυτόν αποσώζουσαν». Το ότι ο Χριστός έχει σφραγισϑεί από τον Πατέρα δείχνει την ϑεότητά Του. Ο Μέγας Βασίλειος στην θεία Λειτουργία μιλά για τον Χριστό ότι είναι «σφραγίς ισότυπος με τον Πατέρα».
Εάν ο Χριστός είναι Υιός του Θεού κατά φύση, εμείς οι Χριστιανοί είμαστε υιοί του Θεού κατά Χάρη. Έτσι και εμείς έχουμε σφραγισϑεί από την ϑεία Χάρη. Σ᾽ αυτό το ϑέμα αναφέρεται πολλές φορές ο Απόστολος Παύλος στις επιστολές του. Θα αναφέρω μερικά χαρακτηριστικά χωρία.
Αναφερόμενος στον Χριστό γράφει προς τους Εφεσίους: «Εν ω και ημείς ακούσαντες τον λόγον της αληθείας, το ευαγγέλιον της σωτηρίας υμών, εν ω και πιστεύσαντες εσφραγίσϑητε τω Πνεύματι της επαγγελίας τω Αγίω, ος εστιν αρραβών της κληρονομίας ημών, εις απολύτρωσιν της περιποιήσεως, εις έπαινον της δόξης αυτού» (Εφεσ. α΄, 13-14).
Η σφραγίδα αυτή του Αγίου Πνεύματος δόϑηκε σε μας με το άγιον Χρίσμα, όταν ο ιερεύς είπε: «Σφραγίς δωρεάς Πνεύματος Αγίου. Αμήν». Δίνεται εξωτερικά στο σώμα, αλλά αυτό εισέρχεται στην ψυχή. Σφραγίζεται όλος ο άνϑρωπος, και σύμφωνα με την Παράδοση της Ορθοδόξου Εκκλησίας, η σφράγιση αυτή δεν είναι ανεξάρτητη από τον φωτισμό του νού.
Η σφραγίδα της δωρεάς είναι η έλευση της θείας Χάριτος στην ψυχή του ανθρώπου και έτσι αγιάζεται η ψυχή και το σώμα, δηλαδή όλος ο άνϑρωπος και αρχίζει η νοερά προσευχή, που είναι απόδειξη ότι ο άνθρωπος είναι ναός του Παναγίου Πνεύματος. Σ᾽ αυτό αναφέρεται ο Απόστολος Παύλος και λέγει: «Μη λυπείτε το Πνεύμα το Άγιον του Θεού, εν ω εσφραγίσϑητε εις ημέραν απολυτρώσεως» (Εφεσ. δ´, 30).
Βεβαίως με το άγιον Βάπτισμα και με το άγιον Χρίσμα δίνεται η δυνατότητα στον άνϑρωπο να προχωρήσει με την ελεύϑερη ϑέλησή του και τον αγώνα του στο καϑ᾽ ομοίωση. Και γνωρίζουμε από τον άγιο Διάδοχο τον Φωτικής ότι μετά το Βάπτισμα, όταν δεν ζούμε σύμφωνα με το ϑέλημα του Θεού, η Χάρη του Βαπτίσματος καλύπτεται από τα πάϑη, οπότε όλη η μυστηριακή και ασκητική ζωή αποβλέπει στην εκ νέου αποκάλυψη αυτής της θείας Χάριτος.
Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης κάνει επανειλημμένως λόγο για την σφραγίδα των τέκνων του Θεού, που θα λάβουν οι Χριστιανοί με τα Μυστήρια και την δική τους συνέργεια.
Γράφει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης στην Αποκάλυψη: «Και είδον άλλον άγγελον αναβαίνοντα από ανατολής ηλίου, έχοντα σφραγίδα Θεού ζώντος, και έκραξε φωνή μεγάλη τοις τέσσαρσιν αγγέλοις, οις εδόϑη αυτοίς αδικήσαι την γην και την ϑάλασσαν, λέγων· μη αδικήσητε την γην μήτε την ϑάλασσαν μήτε τα δένδρα, άχρις ου σφραγίσωμεν τους δούλους του Θεού ημών επί των μετώπων αυτών» (Αποκ. ζ´, 2-3). Ο άγγελος με την σφραγίδα του ζώντος Θεού ϑέλει να σφραγίση τους δούλους του Θεού, ώστε να μη ταλαιπωρηϑούν και βασανισϑούν από τα επερχόμενα δεινά.
Αυτοί οι δούλοι που ϑα σφραγίζονταν από τον άγγελο με «σφραγίδα Θεού ζώντος» ήταν 144.000 που είναι ένας συμβολικός αριϑμός και δείχνει το σύνολο των ζώντων κατά Θεόν. Αυτοί οι μέλλοντες να σφραγισϑούν είναι οι ίδιοι που περιγράφονται στο ιδ’ κεφάλαιο της Αποκαλύψεως, ως έχοντες «το όνομα αυτού, του Αρνίου δηλαδή, και το όνομα του πατρός αυτού γεγραμμένον επί των μετώπων αυτών» (Αποκ. ιδ´, 1). Είναι αυτοί που στέκονται μαζί με το Αρνίο. Αυτοί έχουν μερικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα.
Το πρώτον γνώρισμα είναι η παρϑενία: «Ούτοί εισιν οι μετά γυναικών ουκ εμολύνϑησαν· παρϑένοι γαρ εισιν». Εδώ πρόκειται προφανώς όχι μόνον για την σωματική παρθενία, αλλά κυρίως για την πνευματική παρϑενία, δηλαδή την καϑαρότητα της καρδιάς.
Δεύτερον γνώρισμα είναι η βίωση των εντολών του Αρνίου και το να ακολουϑούν πίσω του: «Ούτοί εισιν οι ακολουϑούντες τω αρνίω όπου αν υπάγη». Τηρούν τις εντολές του Αρνίου και ακολουϑούν το Αρνίον και μέχρι του μαρτυρίου.
Και τρίτον γνώρισμα είναι η ειλικρίνειά τους: «Και ουχ ευρέϑη ψεύδος εν τω στόματι αυτών· άμωμοι γαρ εισιν» (Αποκ. ιδ´, 1-5).
Φαίνεται από αυτό το αποκαλυπτικό χωρίο ότι το σφράγισμα των πιστών υπό του Αρνίου είναι κυρίως και προ παντός εσωτερικό. Είναι κοινωνία και ενότητα των πιστών με τον Χριστό. Η καρδιά τους έχει αναγεννηθή, έχει χρισϑή από το Άγιον Πνεύμα.
Αυτή η σφραγίδα από τον Ευαγγελιστή Ιωάννη αποκαλείται και χρίσμα. Και αυτό το χρίσμα είναι εσωτερική κατάσταση. Αναφερόμενος ο Ευαγγελιστής Ιωάννης στον Αντίχριστο, γράφει: «Και υμείς χρίσμα έχετε από του αγίου, και οίδατε πάντα… Ταύτα έγραψα υμίν περί των πλανώντων υμάς. και υμείς, το χρίσμα ο ελάβετε απ᾽ αυτού, εν υμίν μένει, και ου χρείαν έχετε ίνα τις διδάσκη, υμάς, αλλ᾽ ως το αυτό χρίσμα διδάσκει υμάς περί πάντων…» (Α´ Ιω. β´, 20-27).
Από την μεγάλη δοκιμασία των εσχάτων δεν ϑα βλαφθούν όσοι έχουν σφραγισϑεί με το χρίσμα και την σφραγίδα του Αγίου Πνεύματος. Γράφει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης στην Αποκάλυψη: Όταν εσάλπισε ο πέμπτος άγγελος «είδον αστέρα εκ του ουρανού πεπτωκότα εις την γην, και εδόϑη η κλείς του φρέατος της αβύσσου, και ήνοιξε το φρέαρ της αβύσσου, και ανέβη καπνός εκ του φρέατος ως καπνός καμίνου καιομένης, και εσκοτίσϑη ο ήλιος και ο αήρ εκ του καπνού του φρέατος. και εκ του καπνού εξήλθον ακρίδες εις την γην, και εδόϑη αυτοίς εξουσία ως έχουσιν εξουσίαν οι σκορπίοι της γης· και ερρέϑη αυταίς ίνα μη αδικήσωσι τον χόρτον της γης ουδέ παν χλωρόν ουδέ παν δένδρον, ει μη τους ανθρώπους οίτινες ουκ έχουσι την σφραγίδα του Θεού επί των μετώπων αυτών» (Αποκ. θ´, 1-4).
Έτσι, όσοι σφραγισϑούν με την σφραγίδα του Θεού από την ζωή αυτήν δεν έχουν να φοβηθούν τίποτε με την έλευση του αντιχρίστου. Αυτό είναι σημαντικό. Ο αντίχριστος δεν έχει καμμία εξουσία επάνω τους. Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, αναφερόμενος στον αντίχριστο και μάλιστα στο χάραγμα του αντιχρίστου, γράφει στην συνέχεια: «Υμείς εκ του Θεού εστε, τεκνία, και νενικήκατε αυτούς, ότι μείζων εστίν ο εν υμίν ή ο εν τω κόσμω» (Α´ Ιω. δ´, 4).
3. Τελικές διαπιστώσεις
Ύστερα από όλα αυτά μπορούμε να καταλήξουμε σε μερικές διαπιστώσεις:
Πρώτον. Η Αποκάλυψη του Ιωάννου δεν είναι το πρώτο βιβλίο, από άποψη αριϑμήσεως, της Αγίας Γραφής, αλλά το τελευταίο βιβλίο. Και μάλιστα είναι συμβολικό και αρκετά δύσκολο να ερμηνευθεί. Γι’ αυτό και οι Πατέρες της Εκκλησίας δεν ασχολήϑηκαν πολύ με την ερμηνεία των εικόνων του βιβλίου. Εμείς συνήϑως διαβάζουμε το βιβλίο της Αποκαλύψεως ως πρώτο και αφήνουμε όλα τα άλλα, ενώ ϑα έπρεπε να διαβάσουμε από την αρχή τα Ευαγγέλια και τις Επιστολές των Αποστόλων, που μας διδάσκουν πως πρέπει να ζούμε ως Χριστιανοί.
Δεύτερον. Στην Αποκάλυψη του Ιωάννου δεν γίνεται λόγος μόνον για το χάραγμα του ϑηρίου, αλλά και για την σφραγίδα ή το σφράγισμα του Αρνίου, δηλαδή του Χριστού. Δεν μπορούμε να χωρίζουμε αυτές τις δυό πραγματικότητες και να ερμηνεύουμε μόνον το πρώτο, και μάλιστα αποσπασματικά και να αρνούμαστε το δεύτερο, δηλαδή την σφραγίδα του Χριστού.
Τρίτον. Το χάραγμα του ϑηρίου συνδέεται με την προσκύνηση και την λατρεία του αντιχρίστου. Ο,τι μας προτρέπει να λατρεύσουμε τον αντίχριστο, αυτό είναι σατανικό. Και όταν εμείς αναγνωρίζουμε και λατρεύουμε ο,τι μας ζητά ο αντίχριστος, σε βάρος του Θεού, αυτό είναι σφράγισμα του αντιχρίστου. Μπορούμε να πούμε σύμφωνα με όλη την διδασκαλία της Εκκλησίας ότι ο σκοτασμός του νού είναι χάραγμα του ϑηρίου.
Τέταρτον. Η σφραγίδα του Αρνίου δεν είναι μόνον εξωτερικό γεγονος, αλλά αναγνώριση και λατρεία του αληϑινού Θεού. Είναι κυρίως η βίωση όλης της εκκλησιαστικής ζωής, δηλαδή της μυστηριακής και ασκητικής ζωής. Όποιος ελευϑερώνει τον νού του από την αιχμαλωσία του διαβόλου, όποιου ο νούς φωτίζεται και μέσα εκεί γίνεται ακατάπαυστη η μνημόνευση του ονόματος του Χριστού, που είναι ένδειξη ότι ο άνϑρωπος έγινε ναός του Αγίου Πνεύματος, αυτός δέχϑηκε την σφραγίδα του Αγίου Πνεύματος.
Πέμπτον. Όσοι σφραγίσϑηκαν με την Χάρη του Θεού, δεν έχουν να φοβηϑούν καμμιά δύναμη του αντιχρίστου. Αυτοί ϑα περάσουν μέσα από την «Ερυϑρά ϑάλασσα», όπως έκαναν οι Εβραίοι, ϑα ξεφύγουν από την καταδυναστεία του Φαραώ και ϑα φϑάσουν στην γη της επαγγελίας. Ο διάβολος δεν έχει καμμιά εξουσία πάνω στα τέκνα του Θεού.
Γι’ αυτούς που ακολουϑούν το Αρνίο και δέχονται τις ενέργειές Του, ο διάβολος έχει σφραγισϑή στην άβυσσο, όπως λέγει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης: «Και είδον άγγελον καταβαίνοντα εκ του ουρανού, έχοντα την κλείν της αβύσσου και άλυσιν μεγάλην επί την χείρα αυτού, και εκράτησε τον δράκοντα, τον όφιν τον αρχαίον, ος εστι Διάβολος και ο Σατανάς ο πλανών την οικουμένην, και έδησεν αυτόν χίλια έτη, και έβαλεν αυτόν εις την άβυσσον, και έκλεισε και εσφράγισεν επάνω αυτού, ίνα μη πλανά έτι τα έθνη, άχρι τελεσθή τα χίλια έτη· μετά ταύτα δεί αυτόν λυϑήναι μικρόν χρόνον» (Αποκ. κ΄, 1-3).
Ο άγιος Ανδρέας Καισαρείας, ερμηνεύοντας τα σχετικά με την καϑαίρεση και το σφράγισμα του διαβόλου, γράφει: «Ενταύϑα την εν τω δεσποτικώ πάϑει γεγενημένην του διαβόλου διηγείται καϑαίρεσιν· εν η τον δοκούντα είναι ισχυρόν, ο ισχυρότερος αυτού Χριστός ο Θεός ημών δήσας, ημάς τα σκύλα αυτού, εκ των χειρών αυτού ελυτρώσατο, καταδικάσας αυτόν εις την άβυσσον».
Το σφράγισμα του διαβόλου στην άβυσσο είναι ο χρόνος της Εκκλησίας. Η Εκκλησία, ως το Σώμα του Χριστού, κυριαρχεί επάνω στον διάβολο. Και οι άνϑρωποι του Θεού μπορούν να νικήσουν τον διάβολο. Οι βίοι των αγίων είναι χαρακτηριστικοί στο σημείο αυτό. Ο διάβολος δεν έχει καμμιά εξουσία επάνω στους ανϑρώπους του Θεού. Μπορεί για πολλές ημέρες να εμφανίζεται και να πολεμά τους μοναχούς, αλλά να μη κατορθώση να αποσπάση το νού τους «εκ της του Θεού συνουσίας», όπως γράφεται για τον Ιωάννη τον ησυχαστή.
Έκτον. Έργο όλων μας και κυρίως των Ποιμένων είναι να καϑοδηγούμε τους Χριστιανούς με την μέϑοδο της ορϑοδόξου ευσεβείας, ώστε να ενεργοποιηθή μέσα στην καρδιά τους η σφραγίδα του Αγίου Πνεύματος και έτσι, όταν έλϑη ο αντίχριστος, αυτοί ϑα τον καταλάβουν, αλλά το κυριότερο θα στέκωνται μαζί με το Αρνίο.
Επομένως, περισσότερο πρέπει να μιλάμε για τον Χριστό και να Τον αγαπάμε, τηρώντας τις εντολές Του, να προσευχόμαστε και να ζούμε μυστηριακή ζωή, παρά να μιλάμε για τον αντίχριστο. Διότι σε μια τέτοια περίπτωση ο ίδιος ο διάβολος μας παραπλανά ποικιλοτρόπως γιοά να κυριαρχή πάνω μας με τον φόβο, να μας απομακρύνη από την μνήμη του ονόματος του Χριστού και να επεκτείνη με την δική μας συνέργεια το δαιμονικό έργο του.
Τελικά, η όλη παράδοση της Εκκλησίας μας συνιστά να φροντίζουμε να μας σφραγίση ο Χριστός, να είμαστε ζωντανά μέλη του Σώματος του Χριστού, και τότε δεν φοβόμαστε κανέναν αντίχριστο και κανέναν πρόδρομό του, γιατί «μείζων ο εν υμίν ή ο εν τω κόσμω» (Α΄ Ιω. δ΄, 4).