Η Νέα Μονή στη Χίο ιδρύθηκε περί τα μέσα του 11ου αιώνα και σύμφωνα με την παράδοση στο σημείο όπου κτίστηκε το Καθολικό είχε βρεθεί από τρεις ασκητές θαυματουργή εικόνα της Παναγίας.
Για την ανέγερση του μοναστηριού υπήρξε δωρεά του ίδιου του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ’ του Μονομάχου και της οικογένειάς του, έπειτα από υπόσχεση που είχαν δώσει στους τρεις μοναχούς. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εργασίες ανέγερσης του αρχικού Ναού ολοκληρώθηκαν μετά το θάνατο του Αυτοκράτορα, επί βασιλείας της Θεοδώρας.
Η Μονή, που εορτάζει στις 23 Αυγούστου, είναι γνωστή για τα εξαιρετικά ψηφιδωτά της, τα οποία χρονολογούνται από τον 11ο αιώνα και έχουν διατηρηθεί σε καλή κατάσταση.
Σύμφωνα με αρχαιολόγους και ιστορικούς, πρόκειται μία από τις τρεις συλλογές ψηφιδωτών που έχουν διασωθεί από την Βυζαντινή περίοδο.
Μέχρι τα χρόνια της ελληνικής επανάστασης η Μονή ήταν από τις πιο γνωστές στο Αιγαίο, λόγω των προνομίων που της είχαν δοθεί, αλλά και του πνευματικού έργου επιτελούσε από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής της.
Οι Αυτοκράτορες, μάλιστα, είχαν παραδώσει στο μοναστήρι έσοδα και ιδιοκτησίες σε μία προσπάθεια να συνεχίσει το σπουδαίο έργο του.
Η Μονή δοκιμάστηκε πολλές φορές, με από λεηλασίες και καταστροφές, κυρίως κατά τον 19ο αιώνα από τους Οθωμανούς. Το 1822 πυρπολήθηκε από τους Τούρκους, ενώ και το 1881 ένας δυνατός σεισμός είχε σα συνέπεια να υποστούν σοβαρές ζημιές τμήματα του μοναστηριού.
Από το αρχικό μοναστηριακό συγκρότημα, έχουν διατηρηθεί μεταξύ άλλων σε πολύ καλή κατάσταση το Καθολικό και ο Ναός του Αγίου Λουκά στο κοιμητήριο. Όλα τα κτίρια του μοναστηριού περιβάλλονται από λιθόκτιστα τείχη.
Πηγή: vema.au.com