Η φωτογράφος Καλλιόπη Βουτζαλή «κεντάει» εκ νέου τις πλουμιστές γυναικείες φορεσιές της Δωδεκανήσου, σε 28 εμβληματικές εικόνες που παρουσιάζονται στην έκθεση που διοργανώνει η Βιβλιοθήκη της Βουλής έως το τέλος Απριλίου
Από τον ΣΩΤΗΡΗ ΛΕΤΣΙΟ
Οι τοπικές ενδυμασίες αποτελούν κομμάτι της μακραίωνης πολιτισμικής ταυτότητας του ελληνικού λαού. Αναδεικνύουν μια μορφή τέχνης η οποία εδώ και αιώνες είναι συνυφασμένη με την πλούσια παράδοση, την καλλιτεχνική ιδιοσυγκρασία αλλά και την καλαισθησία των ελληνικών πληθυσμών.
Ολα τα παραπάνω μπορεί κάποιος να διαπιστώσει επισκεπτόμενος την έκθεση «Της μνήμης η κεντημένη φορεσιά», την οποία διοργανώνει η Βιβλιοθήκη της Βουλής (στο ισόγειο του Μεγάρου της Βουλής) με αφορμή τη συμπλήρωση 75 χρόνων από την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στο ελληνικό κράτος (7 Μαρτίου 1948). Στην έκθεση αυτή παρουσιάζονται έως τα τέλη Απριλίου οι φωτογραφίες της κ. Καλλιόπης Βουτζαλή, στις οποίες απεικονίζονται παραδοσιακές γυναικείες ενδυμασίες των Δωδεκανήσων από το 1800 έως το 1900.
«Το βλέμμα της καλλιτέχνιδας αιχμαλωτίζει όψεις του υλικού πολιτισμού των Δωδεκανήσων που μεταφέρουν άυλες σημασιοδοτήσεις, διασώζοντας την αύρα μιας κουλτούρας που ναι μεν έχει οριστικά παρέλθει, όμως αποτελεί σε βιωματικό επίπεδο αξεδιάλυτο κομμάτι του σήμερα. Πάμπολλες και πολύχρωμες ψηφίδες γνώσης και βιώματος, που έχουν ραφτεί πάνω στις τοπικές αυτές ενδυμασίες, έχουν απαθανατιστεί στις φωτογραφίες της Καλλιόπης Βουτζαλή, την οποία και ευχαριστούμε θερμά που μας τις εμπιστεύτηκε. Γυναίκες του σήμερα ενδύονται τους ρόλους δωδεκανησιακών γυναικών του χθες και εμπνέονται από αυτές, σε ένα νοερό μοίρασμα αλλοτινής γυναικείας εμπειρίας. Αλλωστε, οι αγωνίες τους και οι μέριμνές τους είναι σε μεγάλο βαθμό κοινές. Απλά ντύνονται άλλα ενδύματα σε κάθε εποχή» σημειώνει μεταξύ άλλων στον κατάλογο της εν λόγω έκθεσης η κ. Μαρία Καμηλάκη, αναπληρώτρια προϊσταμένη της Γενικής Διεύθυνσης Ηλεκτρονικής Διοίκησης, Βιβλιοθήκης και Εκδόσεων.
«ΠΑΛΙΜΨΗΣΤΟ»
«Πρόκειται για ένα εικονογραφικό ”παλίμψηστο”, καθώς ανακαλεί ιστορικές αναφορές που μας ανάγουν στα χρόνια της ξενοκρατίας (φραγκοκρατίας και οθωμανοκρατίας) όπως αυτές αποτυπώνονται στις ιστορικές φορεσιές της Δωδεκανήσου» αναφέρει από την πλευρά του στον κατάλογο αυτό ο κ. Θοδωρής Κουτσογιάννης, έφορος της συλλογής έργων τέχνης της Βουλής των Ελλήνων και συμπληρώνει: «Με βάση τα Δωδεκάνησα, οι φωτογραφίες αυτές μάς μεταφέρουν συγχρόνως σε Ανατολή και Δύση, από την Κωνσταντινούπολη, τη Μικρά Ασία και την Εγγύς Ανατολή μέχρι το Παρίσι, το Αμστελόδαμο (Αμστερνταμ) και το Λονδίνο, απ’ όπου επίσης προέρχονται αρκετές επιρροές και υλικά στη γυναικεία ενδυμασία του Αρχιπελάγους μας. Μια ιστορική αναδρομή λοιπόν, αλλά και ένα εικονικό ταξίδι μάς καλεί να πραγματοποιήσουμε η Καλλιόπη Βουτζαλή, μέσα από φωτογραφίες εξαιρετικής καλλιτεχνικής ποιότητας. Το ίδιο το θέμα βέβαια, με την ευρηματικότητα στα μέρη των ενδυμάτων, τον πλούτο των χρωμάτων, την τεχνική δεξιότητα, την ποικιλία των μοτίβων, των διακοσμητικών λεπτομερειών και την πολυτιμότητα των κοσμημάτων, προσφέρεται για απεικόνιση. Το τελικό ωστόσο εικονιστικό αποτέλεσμα, υψηλής εικαστικότητας, οφείλεται στη δεξιοτεχνία της φωτογράφου και στη γενικότερη αισθητική της προσέγγιση στο θέμα».
Ο ίδιος θα πει: «Σκηνοθετεί τα μοντέλα της, σε αυστηρά επιλεγμένες στάσεις και εκφράσεις, συγχρόνως και σε ένα σκηνικό που συνάδει απόλυτα με το θέμα κάθε «κάδρου»• έτσι, καταφέρνει να αποδώσει την επιθυμητή θεατρικότητα και τον ζωγραφικό χαρακτήρα των tableaux vivants (ζωντανών εικόνων), που συνειδητά η φωτογράφος μας θέλει να αποτυπώσει. Η επιλογή του σκοτεινού φόντου, εμπρός στο οποίο ποζάρουν οι νησιώτισσες με τις παραδοσιακές 15 φορεσιές τους, δημιουργούν την απαραίτητη αντίθεση φωτός-σκιάς (chiaroscuro), που αναδεικνύει ακόμη περισσότερο την κολορίστικη ένταση των ποικιλόχρωμων ενδυμάτων. Ως αποτέλεσμα, έχουμε να απολαύσουμε μία πραγματική πανδαισία εκρηκτικών χρωμάτων, που μπορεί βέβαια να φαίνεται αλλόκοτη για τη σημερινή μινιμαλιστική αισθητική, ωστόσο λειτουργεί και ως έμπνευση για τη σύγχρονη μόδα».
ΕΝΑΣ ΕΙΚΟΝΙΚΟΣ ΔΙΑΥΛΟΣ ΜΕ ΤΟ ΧΘΕΣ
«Επομένως, οι φωτογραφίες της Καλλιόπης Βουτζαλή δεν συνιστούν απλώς σύγχρονα ιστορικά τεκμήρια για την παραδοσιακή γυναικεία φορεσιά και ευρύτερα για τη λαογραφία της Δωδεκανήσου, αλλά ακόμη περισσότερο μία αισθητική καταγραφή των γυναικών της με όρους διαχρονικούς» σημειώνει χαρακτηριστικά ο κ. Κουτσογιάννης και συνεχίζει λέγοντας: «Επιπλέον, η απόδοση των προσώπων των γυναικών ενδυναμώνουν εκθετικά το τελικό φωτογραφικό αποτέλεσμα, ενώ θα μπορούσαν να αποτελέσουν και από μόνα τους φωτογραφικά πορτραίτα καθαυτά. Η επιλογή των προσώπων και ιδίως το βλέμμα τους έχει εγκλωβιστεί από τον φωτογραφικό φακό με τέτοια ένταση, που δικαιούνται να ιδωθούν ως αυτόνομες προσωπογραφίες με επίδοση ψυχογραφικής αποτύπωσης. Τα βλέμματα αυτά, φορτισμένα θα έλεγε κανείς με όλο το βάρος του ιστορικού χρόνου, λειτουργούν ως ένας εικονικός δίαυλος για να προβάλουμε σήμερα τους δωδεκανησιακούς και ευρύτερα νησιωτικούς δεσμούς μας, όχι μόνον ως προγονική σχέση, αλλά ευρύτερα ως καταβολή πολιτισμική (…)|»
ΜΝΗΜΟΝΙΚΟ ΑΛΜΠΟΥΜ
«Η φωτογράφος μας καταφέρνει να ”κεντήσει” εκ νέου τις πολυποίκιλτες, πλουμιστές φορεσιές της Δωδεκανήσου, σε 28 εμβληματικές εικόνες φιλοτεχνημένες μεταξύ 2017 και 2023 με όρους καθαρά εικαστικούς, ενώνοντας τα νήματα της ενδυμασίας με αυτά της ιστορίας, σε μια εικονογραφική σειρά που λειτουργεί ως μνημονικό άλμπουμ. Οι φωτογραφίες της Καλλιόπης Βουτζαλή με φορεσιές γυναικών του τόπου της συναπαρτίζουν ένα μαγευτικό καλειδοσκόπιο της ιστορικής Δωδεκανήσου, αυτής της μοναδικής νησιωτικής περιοχής της Ελλάδας» τονίζει ο κ. Κουτσογιάννης.
«ΑΝ ΚΑΙ ΦΑΙΝΟΜΕΝΙΚΑ ΑΨΥΧΑ, ΦΕΡΟΥΝ ΤΟ DNA ΠΟΛΛΩΝ ΓΕΝΕΩΝ»
Σε αυτό τον συνοδευτικό κατάλογο εμπεριέχονται και οι σκέψεις της φωτογράφου κ. Καλλιόπης Βουτζαλή, της οποίας την εξαιρετική δουλειά έχουμε την ευκαιρία να θαυμάσουμε στον χώρο της έκθεσης. «Το πρώτο πράγμα που ένιωσα μέσα μου, όταν ασχολήθηκα ευλαβικά με αυτό το έργο, ήταν να συμβάλλω στη διατήρηση της ιστορίας, αλλά κυρίως να επαναπροσδιορίσω και να τοποθετήσω εκ νέου στο κάδρο μου φιγούρες γυναικών που καθόρισαν την εποχή τους» υπογραμμίζει η κ. Βουτζαλή ενώ σημειώνει και τα εξής: «Αυτά τα κομμάτια ενδυμασίας κουβαλούν μια πληθώρα σωμάτων. Αν και φαινομενικά άψυχα, όντας ωστόσο βουτηγμένα στη δίνη του χρόνου, φέρουν το DNA πολλών γενεών.
Εχουν περάσει από γιαγιά σε κόρη και από μητέρα σε εγγονή. Κουμπί-κουμπί, κλωστή με κλωστή, αυτά τα κομμάτια φέρουν όνομα, νόημα και σκοπό. Τηρώντας τους μητριαρχικούς κανόνες της εποχής, η καθημερινή ζωή των γυναικών περιστρεφόταν κυρίως γύρω από την εργασία στα χωράφια, τα εργόχειρα τα οποία πουλούσαν, την ανατροφή των παιδιών και τη διατήρηση ενός ζεστού και ευπρόσδεκτου νοικοκυριού. Κάθε φωτογραφία αρχείου που έχουμε με γυναίκες του τότε είναι μια υπενθύμιση μιας δύσκολης μέρας εργασίας, λόγω της απουσίας των ανδρών στη θάλασσα ή τα χωράφια. Παρόλο που χαμογελούν λαμπερά, ο αγώνας τους είναι εμφανής. Αυτά τα διαχρονικά ενδύματα έχουν καθορίσει το πολιτιστικό και κοινωνικό τους υπόβαθρο. Επέλεξα να τα παρουσιάσω με φόντο μια παλαιά δόξα και μεγαλείο, τοποθετώντας τα στο επίκεντρο της προσοχής, νοσταλγικά και λιτά, νωχελικά σαν αναμμένα κεριά σε ένα σκοτεινό δωμάτιο. Φτάνουν κοντά μας, κοιτάζοντας επίμονα, περιμένουν και, εντέλει, απελευθερώνονται από μια απλή ειδωλοποίηση του παρελθόντος μόνο, για να αναδυθούν ξανά ως ζωντανή μαρτυρία του τι ήταν και τι εξακολουθεί να υπάρχει. Γιατί τελικά είμαστε ”αυτοί” που φοράμε».
Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ
Η Καλλιόπη Βουτζαλή γεννήθηκε στη Ρόδο και μεγάλωσε στον Πειραιά. Σπούδασε Φωτογραφία και Οπτικοακουστικές Τέχνες στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. Το 2010 πραγματοποίησε την πρακτική της άσκηση, για το Υπουργείο Πολιτισμού, στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθήνας. Το 2012 παρουσίασε την πρώτη ατομική της έκθεση «Αναμνήσεις από το μέλλον» στο Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης της Ρόδου. Το 2014 πραγματοποίησε εθελοντική καταγραφή του Ιστορικού Φωτογραφικού Αρχείου Δωδεκανήσου. Τον Μάϊο του 2017 ολοκλήρωσε τη δεύτερη ατομική της έκθεση με τίτλο «Things Unsettled» στο Γαλλικό κατάλυμα της Μεσαιωνικής Πόλης Ρόδου, ενώ τον Οκτώβριο του 2018, σε συνεργασία με Ρόδιους καλλιτέχνες, εγκαινιάστηκε η φωτογραφική δουλειά με τίτλο «Tales Unfold». Ηταν μέλος της ελληνικής αποστολής με φωτογραφική συμμετοχή στην πρώτη Biennale Λάρνακας.
*Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “Ορθόδοξη Αλήθεια”