Η μοναξιά είναι «στίγμα» θλιβερό του 21ου αιώνα και έχει χαρακτηριστεί εύστοχα η «πανούκλα» του πολιτισμού μας
«Παρά την πληθώρα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που μας καθιστούν ευκολότερη και ταχύτερη τη μεταξύ μας επικοινωνία, νοιώθουμε αποξενωμένοι και έρημοι σε μια πληθωρική, γεμάτη βογκητό πολυθώρητη ακοινώνητη κοινωνία»
Στον πλουραλιστικό κοινωνικό παράδεισο του σημερινού κόσμου αμείλικτο ορθώνεται το ερώτημα: Υπάρχουν αληθινές διαπροσωπικές σχέσεις;
Α) Σύντομη θεολογική προσέγγιση
Ο άνθρωπος, το τελειώτερο των δημιουργημάτων του Τριαδικού Θεού, αφού δημιουργήθηκε «κατ’εικόνα και καθ’ομοίωσιν» Του, από τη φύση του είναι κοινωνικό ον, γι’αυτό και δημιουργεί διαπροσωπικές, κοινωνικές σχέσεις. Καλλιεργεί σχέσεις και συνδέεται με πρόσωπα που τον περιβάλλουν, αλλά και με την ευρύτερη κοινωνία. Πολύ πιο εύκολα σήμερα λόγω της καταπληκτικής διάδοσης των μέσων επικοινωνίας, του διαδικτύου, του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και της κινητής τηλεφωνίας.
Όπως, πολύ εύστοχα παρατηρεί ο πρώην Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Δημήτριος: «Αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε κοινωνία σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου δεν μπορεί πλέον να είναι μια πολιτιστικά απομονωμένη κοινωνία αλλά μία κοινωνία ενήμερη της πολιτιστικής διαφοροποιήσεως. Δεν υπάρχει σήμερα κοινωνία να είναι απηλλαγμένη από πλουραλιστικές πολιτιστικές επιδράσεις που προέρχονται απ’ έξω.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος, επί παραδείγματι, πρέπει κατά βάσιν να αντιμετωπίσει τις ίδιες ιδέες, κοινωνικές τάσεις και πολιτιστικές συνθήκες τις οποίες αντιμετωπίζει και η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αμερικής. Με την έλευση της παγκοσμιοποιήσεως κάθε κοινότητα αποβαίνει σε κάποιο μικρότερο η μεγαλύτερο βαθμό πλουραλιστική κοινότητα. Γι’αυτό και η πλουραλιστική πραγματικότητα, μέσω της παγκοσμιοποιήσεως, αποτελεί κοινό φαινόμενο για όλες τις πολιτισμένες κοινωνίες».
Προφανώς ο άνθρωπος αρχίζει να καλλιεργεί τις διαπροσωπικές του σχέσεις μέσα στον οικογενειακό του κύκλο και εν συνεχεία στον κοινωνικό του περίγυρο και ακολούθως στην εύρύτερη κοινωνία…Έτσι ολοένα και περισσότερο κοινωνικοποιείται.
Κοινωνιολογία και κοινωνική ψυχολογία εξετάζουν και ερευνούν τις διαπροσωπικές και διανθρώπινες σχέσεις.
Στο χώρο της Θεολογικής Επιστήμης και είδικότερα στον κλάδο της Χριστιανικής Ηθικής και Κοινωνιολογίας, όπως και εκείνος της Ποιμαντικής και της Ποιμαντικής Ψυχολογίας, με άξονα τους Νηπτικούς Πατέρες, ερευνούν, από τη δική τους πλευρά και με τους δικούς τους ερευνητικούς κανόνες, τα σχετικά προβλήματα ποιμαντικής και πνευματικής κατεύθυνσης, που ορίζουν η διδασκαλία και οι κανόνες της Αγίας μας Εκκλησίας. Στο σημείο αυτό πολύ επιγραμματικά σημειώνεται κατά κάποιο τρόπο, η δεοντολογία των Ορθοδόξων διαπροσωπικών σχέσεων. Η δεοντολογία αυτή στην Αγία Γραφή διατυπώνεται και προβάλλεται με την διπλή εντολή της αγάπης: «Αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου εν όλη τη καρδία σου και εν όλη τη ψυχή σου και εν όλη τη διανοία σου. Αύτη εστί πρώτη και μεγάλη εντολή. Δευτέρα δε ομοία αυτή∙ αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν» (Ματθ.22,37-38).
Επ’αυτού ο καθηγητής Γεώργιος Μαντζαρίδης εύστοχα παρατηρεί και υπογραμμίζει: «Όπως γίνεται φανερό, η δεοντολογία αυτή δεν έχει θεωρητική αλλά οντολογική βάση. Δεν στηρίζεται δηλαδή σε θεωρητικές αρχές ούτε απαρτίζεται από απρόσωπους κανόνες, αλλά συνδέεται άμεσα με την αρχή του είναι, τον Θεόν, και αποκαλύπτεται με προσωπικές σχέσεις».
Και συνεχίζει αναλύοντας περαιτέρω τη σκέψη του, επικαλούμενος και τον γέροντα Σωφρόνιο που στα έργα του υπογραμμίζει ιδιαίτερα «Την άμεση σχέση οντολογίας και δεοντολογίας»: «Η βάση της δεοντολογίας αυτής είναι ο ίδιος ο Θεός, που αποτελεί και το αρχέτυπο της δημιουργίας του ανθρώπου. Αυτό σημαίνει ότι η βάση της δεοντολογίας της ζωής του ανθρώπου βρίσκεται στην οντολογία της δημιουργίας του και της υπάρξεως του. Αυτό σημαίνει ότι καλείται σε μια διαρκή προς τα άνω επέκταση πρέπει να συμβαδίζει με την οριζόντια πλατυνσή του∙ με την αγάπη προς τον πλησίον. Χωρίς την αγάπη προς τον Θεό η αγάπη προς τον πλησίον παραμένει αόριστη και απροσδιόριστη. Αλλά και χωρίς την αγάπη προς τον πλησίον η αγάπη προς τον Θεό παραμένει μετέωρη και ψεύτικη».
Το ζήτημα που θίξαμε στο σημείο αυτό απαιτεί περαιτέρω θεολογική ανάλυση, όμως το παρόν άρθρο δεν αφήνει περισσότερα περιθώρια.
Β) Η μοναξιά «στίγμα» των διαπροσωπικών μας σχέσεων
«Στίγμα» θλιβερό των διαπροσωπικών σχέσεων του 21ου αι. και μάλιστα πληθωρικό είναι η μοναξιά, που εύστοχα έχει χαρακτηριστεί «πανούκλα» του πολιτισμού μας. Ας μου επιτραπεί να πω ότι αυτή η «πανούκλα» (=πανώλης) σαν επιδημία έχει ενσκήψει στον πολιτισμό μας πολύ πριν από τον κορωνοιό. Παρά την πληθώρα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (ή καλλίτερα μέσα κοινωνικής διάστασης-αποξένωσης) που μας καθιστούν ευκολώτερη και ταχύτερη τη μέταξύ μας επικοινωνία, νοιώθουμε αποξενωμένοι και ερημοι σε μια πληθωρική και γεμάτη βογκητό πολυθώρητη ακοινώνητη κοινωνία
Εμείς οι Ελληνορθόδοξοι, δόξα στον Άγιο Τριαδικό Θεό, ακόμη κρατάμε τη στόφα της Ελληνορθόδοξης κοινωνικής μας παράδοσης. Ακόμη αντέχουμε στο κύμα αυτής της πανδημίας, που ακούει στο όνομα μοναξιά, παρότι, δυστυχώς, έχει εισβάλλει και στο δικό μας πολιτιστικό χώρο για τα καλά Αυτό το καταλαβαίνομε καλλίτερα αν σκεφτούμε ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο έχει και αρμόδιο υπουργό μοναξιάς
Έχει πλέον φανεί ότι η μοναξιά δεν περιορίζεται σε ένα τόπο ή σε ένα συναίσθημα. Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα συναισθημάτων πολυσύνθετο, καθότι αποτελείται από θλίψη, φόβο, άγχος, στενοχώρια, θυμό και γιατί όχι ντροπή.
Οι τεράστιες ψυχολογικές επιπτώσεις της καραντίνας
Έχει ακόμη και κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις αλλάζοντας πρόσωπο, πάντα ανάλογα με τις επικρατούσες ιδέες για τον άνθρωπο, τον Θεό και τον φυσικό κόσμο. Όπως φαίνεται η μοναξιά έχει τη δική της ιστορία. «Βιογραφία της Μοναξιάς» εξ άλλου είναι ο τίτλος έρευνας της Βρετανίδας Dr.Fey Bound Alberti, ιστορικού και συγγραφέως.
Βεβαίως πρέπει να σημειώσω, ότι περιγράφοντας ο Ένγκελς, κατά τα μέσα του 19ου αι., την κατάσταση της αγγλικής εργατικής τάξης στιγμάτιζε την εξαθλίωσή της στις αγγλικές μεγαλουπόλεις με την εξής χαρακτηριστική διατύπωση «…οι άνθρωποι αλληλο-αντι-μετωπίζονται σαν υποκείμενα προς αμοιβαία χρήση: ο καθένας θέλει να εκμεταλλευτεί τον δίπλανό του, με αποτέλεσμα ο πιο δυνατός να ποδοπατάει τον πιο αδύνατο».
Γι’αυτό επειδή η κατάσταση μετά ενάμιση αιώνα είχε τόσο πολύ επιδεινωθεί η τότε πρωθυπουργός της Αγγλίας Τερέζα Μέι, όπως παραπάνω σημειώθηκε, ανακοίνωσε την ίδρυση υπουργείου Μοναξιάς.
Όμως, μη μείνομε με την ψευδαίσθηση ότι σήμερα στην εποχή των πολυμέσων η κατάσταση έχει βελτιωθεί, αφού, σύμφωνα με τα ιατρικά αρχεία: «έως 5 ασθενείς την ημέρα φθάνουν στα δημόσια ιατρεία, γιατί έχουν ανάγκη από μια ανθρώπινη επαφή και όχι γιατί υποφέρουν από κάποιο νόσημα. Όμως, και εδώ στην Ελλάδα όλο και περισσότερο πυκνώνουν οι εικόνες συνανθρώπων μας και μάλιστα παιδιών, εφήβων και νέων που ενώ παρευρίσκονται στον ίδιο χώρο και για πολλές μάλιστα ώρες δεν ανταλλάζουν ούτε λέξη. Το καθένα κολλημένο στο κινητό του τηλέφωνο, ως μοναδική συντροφιά του… και με διάλογο την ατέλειωτη… βουβαμάρα». «Νέοι αυτοβούλως έγκλειστοι στο σπίτι τους ,με πολλούς εικονικούς φίλους στα social media, χωρίς κανένα πραγματικό φίλο να βρεθούν να μιλήσουν, να επικοινωνήσουν».
Για να συνεχίσει με ρεαλισμό και καταπληκτική επιτυχία να περιγράφει την όλη τραγική και με καταστροφικές συνέπειες επικρατούσα κοινωνική πραγματικότητα η κ. Σαρηγιαννίδη Ευγενία ως εξής: «Η ψευδαίσθηση της κοινωνικότητας και της διεπαφής (χωρίς επαφή) μέσα από το διαδίκτυο όχι μόνον δεν διευκολύνει την επικοινωνία, όπως διατείνεται, αλλά την καθιστά ακόμα δυσκολότερη. Προωθεί την απομόνωση του ατόμου, στερεί την κοινωνική εμπειρία, κατασκευάζει λαμπερά προφίλ έτοιμα να ξεφουσκώσουν στην πρώτη διά ζώσης επαφή και τελικά, οδηγεί τα άτομα να φοβούνται να βγούν από την ασφάλεια της μοναξιάς τους, να ανοίξουν προς τον άλλο, να σχετιστούν, να εκτεθούν. Τελικά, η μοναξιά ή εν τη παρουσία των άλλων, ή εν τη απουσία τους καθίσταται μια εξαιρετικά δύσκολη ψυχολογική συνθήκη, όταν εσωτερικευόμενη, εξορίζει τον άλλο από τον εσώτερο ψυχισμό του ατόμου». Δυστυχώς και με δύο μόνο λέξεις περιγράφεται η κατάσταση της σημερινής κοινωνίας: ακοινώνητη κοινωνία ή το οξύμωρο σχήμα: κοινωνία της μοναξιάς.
Γ) Ψυχολογικές επιπτώσεις της πανδημίας covid-19
Το τρίτο σημείο έχει τόσες και τέτοιες διαστάσεις και προεκτάσεις, όσες και η λεγόμενη καραντίνα. Λέξη που πιστεύεται ότι για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε στην Βενετία το 1127 σε σχέση με τη λέπρα, ενώ αργότερα χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα κατά την επιδημία της πανώλης (Μαύρος θάνατος) στη Μεσαιωνική Ευρώπη.
Η λέξη καραντίνα σημαίνει διαχωρισμός-περιορισμός των ανθρώπων που έχουν πιθανώς εκτεθεί στον ιο ή άλλο μεταδοτικό μικρόβιο, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος να κολλήσουν και άλλοι. Ενώ η λέξη απομόνωση αναφέρεται και αφορά ανθρώπους που έχουν ήδη διαγνωσθεί με μεταδοτική νόσο. Και οι δύο όροι όμως συχνά πλέον και χωρίς διάκριση χρησιμοποιούνται και στις δύο περιπτώσεις.
Μια σύντομη υπόμνηση και αναφορά στις ψυχολογικές επιπτώσεις του covid 19 καταγράφει ενδεικτικά και επιγραμματικά τις εξής:
Οπωσδήποτε η απομόνωση-καραντίνα, με όλα τα συμπαραμαρτούντα έχουν αναπόφευκτες ψυχολογικές παρενέργειες, ιδιαίτερα σε ορισμένους ανθρώπους. Ακόμη και στη σωματική υγεία μπορεί να προκύψουν αρνητικές συνέπειες. Οι ειδικοί λένε ότι σε βάθος χρόνου η μοναξιά- απομόνωση έχει συνέπειες ανάλογες του καπνίσματος και της παχυσαρκίας. Μια πρόσφατη μελέτη ειδικών, με επικεφαλής τη δρ. Σαμάνθα Μπρούκς του Τμήματος Ψυχολογικής Ιατρικής του Βασιλικού Κολλεγίου(King’s) του Λονδίνου, η οποία, όπως έχει δημοσιευθεί, αξιολογεί τα έως τώρα δεδομένα απ΄όλες τις σχετικές έρευνες, βρήκε ότι η καραντίνα και η απομόνωση διαρκείας μπορούν να οδηγήσουν σε μετατραυματικό στρές, άγχος, κατάθλιψη, αλλά επίσης σε κόπωση, πτώση ηθικού του κοινού και τελικά δημόσια αντίδραση.
Επίσης τονίζεται ότι, η «καραντίνα είναι συχνά μια δυσάρεστη εμπειρία για όσους υποβάλλονται σε αυτήν. Η απομάκρυνση από αγαπημένα πρόσωπα, η απώλεια της ελευθερίας, η αβεβαιότητα για την εξέλιξη της νόσου, αλλά και η βαρεμάρα, μπορούν μερικές φορές να έχουν δραματικές συνέπειες». Αυτοκτονίες, θυμός και μηνύσεις έχουν κατά καιρούς ακολουθήσει προηγούμενες καραντίνες σε ξεσπάσματα επιδημιών.
Γι’ αυτό οι ερευνητές τονίζουν ότι «τα δυνητικά οφέλη μιάς υποχρεωτικής μαζικής καραντίνας πρέπει να ζυγιστούν προσεκτικά σε σχέση με το πιο πιθανό ψυχολογικό κόστος».
Όπως επίσης οι ερευνητές επιμένουν ότι: «οι αρχές δημόσιας υγείας πρέπει να δίνουν έμφαση στο ότι η αυτο-απομόνωση αποτελεί αλτρουιστική επιλογή» και όχι αυτοπροστασία.
Πρωτοπρεσβύτερος Νικόλαος Γ. Σκιαδαρέσης
Προιστάμενος Ι. Ναού Αγίου Ανδρέου Πατρών
*Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “Ορθόδοξη Αλήθεια”