Για την ψηφιοποίηση των ιερών κειμηλίων ενοριακών ναών και μονών της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, μίλησε σε εκδήλωση ο επικεφαλής του Ιδρύματος Ποιμαντικής Επιμόρφωσης, Αρχιμανδρίτης Θεολόγος Αλεξανδράκης.
Όπως τόνισε, η Πράξη « Ψηφιοποίηση Ιερών κειμηλίων Ναών» έχει ως αντικείμενο:
την ψηφιοποίηση και καταλογογράφηση/τεκμηρίωση κειμένων, βιβλίων και εντύπων 450.000 σελίδων
την φωτογράφηση 20.000 ιερών εικόνων και άλλων κειμηλίων
την τρισδιάστατη απεικόνιση 1000 κειμηλίων
την δημιουργία ενός ψηφιακού μουσείου – εναποθετηρίου με βάση τα εθνικά και ευρωπαικά πρότυπα από την επίσημη ιστοσελίδα του ΙΠΕ, το οποίο θα περιλαμβάνει το σύνολο του ιστορικού και πολιτιστικού αποθέματος της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών.
την υλοποίηση 15 Ωριαίων Ταινιών από το Ιστορικό αρχείο της ΙΑΑ
την ανάπτυξη τρισδιάστατων παραγωγών για τη ζωή και του βίο του Οσίου Λουκά.
Κύρια οφέλη του έργου είναι :
• Η προστασία, η διάσωση και η ιστορική τεκμηρίωση των ιερών κινητών και ακίνητων κειμηλίων της Εκκλησίας, τα οποία αποτελούν σπουδαία παρακαταθήκη της παράδοσής μας.
• Η ανάδειξη του εκκλησιαστικού πλούτου και του ρόλου της Εκκλησίας στην τοπική κοινωνία και η ανάδειξη της υλικής και άυλης Εκκλησιαστικής πολιτιστικής κληρονομιάς και της ανθρωπογεωγραφίας των 15 δήμων του νομού Αττικής.
• Η ανατροφοδότηση με το πλέον σύγχρονο τρόπο στις μαθησιακές ανάγκες της εκπαιδευτικής κοινότητας του Ι.Π.Ε., του μαθητικού πληθυσμού αλλά και του ευρύτερου κοινού και η ενίσχυση της τεχνογνωσίας του υφιστάμενου προσωπικού, των συνεργατών και των επιμορφούμενων του Φορέα.
• Η εξοικείωση των επισκεπτών με τις καινοτόμες μορφές εφαρμοσμένης τεχνολογίας.
•Η βελτίωση του μορφωτικού επιπέδου του ευρύτερου κοινού αναφορικά με τις θρησκευτικές του καταβολές.
Διαβάστε την εισήγηση-παρουσίαση του Αρχιμ. Θεολόγου Αλεξανδράκη:
Οσιολογιώτατε Άγιε Πρωτεπιστάτα της Ιεράς Κοινότηττος του Αγίου Όρους μετά της τιμίας Συνοδείας σας,
Εντιμολογιώτατε Άρχοντα Έξαρχε του Οικουμενικού Θρόνου και Διοικητά του Αγίου Όρους κ. Αθανάσιε Μαρτίνε
Ελλογιμώτατε Υποδιοικητά του Αγίου Όρους κ. Αρίστε Κασμίρογλου
Ελλογιμώτατε Κοσμήτορα της Θεολογικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Χρήστο Καραγιάννη
Σύμφωνα με τα λόγια του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου Β΄
«Είναι καθήκον του Επισκόπου να μεριμνά για το ποίμνιο που ο Θεός του εμπιστεύθηκε. Είναι όμως εξίσου βασική υποχρέωση να μεριμνά και για τους ποιμένες που εξ ονόματός του διακονούν αυτό το ποίμνιο.
Έχουμε χρέος λοιπόν να σταθούμε έμπρακτα στο πλευρό των ποιμένων και των συνεργατών μας. Να τους προσφέρουμε δυνατότητες συνεχούς κατάρτισης, ενίσχυσης και υποστήριξης στο δύσκολο έργο τους. Να φροντίσουμε ώστε όσα έμαθαν θεωρητικά στις σπουδές τους, να τα εμπλουτίσουν εκμεταλλευόμενοι τη γνώση και την εμπειρία άλλων κληρικών ή λαϊκών που έχουν εξειδικευθεί σε συγκεκριμένους τομείς διακονίας. Και ακόμη, πρέπει να προσφέρουμε στήριξη στην ιερατική οικογένεια, στα λαϊκά στελέχη μας, στους υποψηφίους αλλά και στους «απόμαχους» κληρικούς μας.
Κύριο έργο του Ιδρύματος η «ποιμαντική των ποιμένων», και εργάτες του ένα πλήθος κυρίως κληρικών, αλλά και λαϊκών, που πρόθυμα θέλησαν να διακονήσουν τους αδελφούς τους εξ ονόματος του Επισκόπου τους με τρόπο οργανωμένο και ανταποκρινόμενο στις επιταγές της σύγχρονης πραγματικότητας».
Το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμορφώσεως, το Επιμορφωτικό και Ερευνητικό Εκκλησιαστικό Ίδρυμα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, συστάθηκε με απόφαση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος ως φορέας παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης και παρέχει υπηρεσίες μη τυπικής εκπαίδευσης και κατάρτισης ως Κέντρο Διά Βίου Μάθησης (Κ.Δ.Β.Μ.).
Επίσης ως φορέας διαχείρισης συγχρηματοδοτούμενων έργων έχει λάβει πιστοποιητικό Συστήματος Διαχείρισης Ποιότητας ISO 9001:2015, ISO 9001:
27001 και ISO 9001:27701 και πρωτοστατεί σε δράσεις που πραγματεύονται την ψηφιακή καταγραφή, αποτύπωση και διάσωση της εκκλησιαστικής πολιτιστικής κληρονομιάς (μνημεία, φορητές εικόνες, εκκλησίες, εκκλησιαστικά σκεύη, κειμήλια), προκειμένου να προστατευτεί ο πολιτιστικός πλούτος.
Στο πλαίσιο αυτό το Ι.Π.Ε. εκπληρώνοντας το όραμα του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος, κ. Ιερωνύμου Β’, για την ανάδειξη, διατήρηση και εκπαιδευτική αξιοποίηση, των ιερών κειμηλίων των 157 Ενοριών και Ιερών Μονών της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, υλοποιεί την Πράξη «Ψηφιοποίηση ιερών κειμηλίων Ενοριακών Ναών» με MIS 5094994 του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα, Καινοτομία» με συγχρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ).
Ειδικότερα η Πράξη « Ψηφιοποίηση Ιερών κειμηλίων Ναών» έχει ως αντικείμενο:
την ψηφιοποίηση και καταλογογράφηση/τεκμηρίωση κειμένων, βιβλίων και εντύπων 450.000 σελίδων
την φωτογράφηση 20.000 ιερών εικόνων και άλλων κειμηλίων
την τρισδιάστατη απεικόνιση 1000 κειμηλίων
την δημιουργία ενός ψηφιακού μουσείου – εναποθετηρίου με βάση τα εθνικά και ευρωπαϊκά πρότυπα από την επίσημη ιστοσελίδα του ΙΠΕ, το οποίο θα περιλαμβάνει το σύνολο του ιστορικού και πολιτιστικού αποθέματος της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών.
την υλοποίηση 15 Ωριαίων Ταινιών από το Ιστορικό αρχείο της ΙΑΑ
την ανάπτυξη τρισδιάστατων παραγωγών για τη ζωή και του βίο του Οσίου Λουκά
Περιγραφή Έργου :
Η ομάδα έργου της Πράξης, την γενική ευθύνη της οποία έχει ο υπεύθυνος έργου, απαρτίζεται από εξειδικευμένους επιστήμονες που έχουν αναλάβει την «Προετοιμασία, Διαφύλαξη και Πρωταρχική Περιγραφή του προς Ψηφιοποίηση Υλικού» και ακολούθως την «Επιστημονική τεκμηρίωση του υλικού και διασφάλιση των προσωπικών δεδομένων». Η ψηφιακή καταγραφή γίνεται από καταρτισμένα συνεργεία φωτογράφισης και ψηφιακής αποτύπωσης εγγράφων κειμηλίων.
Ειδικότερα στο έργο συμμετέχουν οι 21 Αρχιερατικοί Επίτροποι της Ι.Α.Α., οι οποίοι μαζί με την ομάδα συντονιστών και τους προϊσταμένους των Ιερών Ναών αναλαμβάνουν την επί τόπου έρευνα, καταγραφή και αξιολόγηση του προς ψηφιοποίηση υλικού, η ομάδα των επιμελητών, που κάνει τον έλεγχο των κειμένων των ψηφιοποιημένων κειμηλίων και η ομάδα των εμπειρογνωμόνων-καθηγητών πανεπιστημίου, σε μια διεπιστημονική συνέργεια μεταξύ των πανεπιστημίων Ε.Κ.Π.Α., Α.Π.Θ. και ΠΑ.Δ.Α., με σκοπό την ιστορική τεκμηρίωση και διάσωση δια της συντήρησης των αντικειμένων και των εγγράφων που θα ψηφιοποιηθούν και θα ενταχθούν στο ψηφιακό αποθετήριο. Η διαδικασία διέπεται από το ενωσιακό και εθνικό ρυθμιστικό πλαίσιο περί προστασίας προσωπικών δεδομένων για όλες τις πληροφορίες στις οποίες δίνεται πρόσβαση στα πλαίσια της εν λόγω συνεργασίας.
Κύρια οφέλη του έργου είναι :
• Η προστασία, η διάσωση και η ιστορική τεκμηρίωση των ιερών κινητών και ακίνητων κειμηλίων της Εκκλησίας, τα οποία αποτελούν σπουδαία παρακαταθήκη της παράδοσής μας.
• Η ανάδειξη του εκκλησιαστικού πλούτου και του ρόλου της Εκκλησίας στην τοπική κοινωνία και η ανάδειξη της υλικής και άυλης Εκκλησιαστικής πολιτιστικής κληρονομιάς και της ανθρωπογεωγραφίας των 15 δήμων του νομού Αττικής.
• Η ανατροφοδότηση με το πλέον σύγχρονο τρόπο στις μαθησιακές ανάγκες της εκπαιδευτικής κοινότητας του Ι.Π.Ε., του μαθητικού πληθυσμού αλλά και του ευρύτερου κοινού και η ενίσχυση της τεχνογνωσίας του υφιστάμενου προσωπικού, των συνεργατών και των επιμορφούμενων του Φορέα.
• Η εξοικείωση των επισκεπτών με τις καινοτόμες μορφές εφαρμοσμένης τεχνολογίας.
•Η βελτίωση του μορφωτικού επιπέδου του ευρύτερου κοινού αναφορικά με τις θρησκευτικές του καταβολές.
Η υλοποίηση της πράξης συνάδει, μεταξύ άλλων, με τους σκοπούς του Ι.Π.Ε. για τη μελέτη, προώθηση και στήριξη της Ορθοδόξου Παραδόσεως και του Ελληνοχριστιανικού πολιτιστικού και πνευματικού πλούτου, την προσφορά επιστημονικής εποπτείας και την υποστήριξη των στελεχών και των διαφόρων ποιμαντικών και διοικητικών δομών, τη διοργάνωση ερευνητικών προγραμμάτων επί ποιμαντικών, θρησκευτικών, πολιτιστικών και κοινωνικοπολιτικών θεμάτων.
Το ψηφιοποιημένο υλικό που θα παραχθεί αναμένεται να αξιοποιηθεί από το Ι.Π.Ε. στην εκπαιδευτική και πολιτιστική δράση του. Το προτεινόμενο έργο θα συμβάλλει θετικά και στον περαιτέρω εκσυγχρονισμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας και των μέσων που έχει ξεκινήσει μέσα από την υλοποίηση του έργου «Προγράμματα Διά Βίου Μάθησης του Ανθρώπινου Δυναμικού της Εκκλησίας –Ανάπτυξη Ανοιχτών Διαδικτυακών Μαθημάτων» ενώ αναμένεται να αποτελέσει πηγή έμπνευσης και για την υλοποίηση νέων εκπαιδευτικών προγραμμάτων τα οποία θα έχουν ως στόχο την ενίσχυση του ρόλου της Εκκλησίας στην τοπική κοινωνία.
Αναφορικά με τη μέχρι σήμερα πορεία υλοποίησης της Πράξης σημειώνονται τα κάτωθι:
Η ψηφιοποίηση έχει πραγματοποιηθεί σε ναούς το ποσοστό των οποίων αντιστοιχεί στο 55% επί του συνόλου του έργου. Συγκεκριμένα: έχουν ψηφιοποιηθεί πλέον των 80 ενοριακών ναών, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο των Αθηνών καθώς και οι 2 ιστορικές Ιερές Μονές Πετράκη και Πεντέλης έχει καταγραφεί το 50% του εντύπου αρχείου παλαιτύπων κωδίκων και χειρογράφων ενοριακών αρχείων, έχουν καταγραφεί προς ψηφιοποίηση 9.500 εκκλησιαστικά κειμήλια, έχει γίνει το 55% των τρισδιάστατων και των 360 μοιρών απεικονίσεων, έχουν υλοποιηθεί τα σενάρια των τρισδιάστατων ταινιών για τη ζωή και το βίο του Οσίου Λουκά έχει ξεκινήσει προετοιμασία των 15 ωριαίων ταινιών σχετικά με το Ιστορικό αρχείο της ΙΑΑ.
Η περίπτωση της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών με την πληθώρα ενοριών και κληρικών που την διακονούν ανοίγει το δρόμο όχι μόνο για τις υπόλοιπες Μητροπόλεις και Μονές του ελλαδικού χώρου αλλά και για κάθε πολιτιστικό οργανισμό που μέχρι σήμερά λειτουργεί μεμονωμένα και αποσπασματικά. Αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία με την χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας και τα εργαλεία που παρέχει, θα μελετηθούν η εξέλιξη, η κοινωνική ανασύνθεση και ο ιστορικός ρόλος της Εκκλησίας του νεότερου Ελληνικού Κράτους.
Μεσούσης λοιπόν της ψηφιοποίησης των κειμηλίων θα σας παρουσιάσουμε κάποια από τα εκκλησιαστικά κειμήλια, μάρτυρες σύνδεσης του αγίου Όρους και των Αθηνών.
Θα περιοριστούμε στις φορητές κυρίως εικόνες μιας και είναι αυτές οι οποίες είναι περισσότερο δημοφιλής και μπορούν να διαμορφώσουν μια κατάσταση συνδεσιμότητας που πλαταίνει σε χρόνο, ηλικίες, γενιές και τόπους παρά το γεγονός ότι εκτός αυτής της κατηγορίας εικόνων οι ναοί μας κατέχουν αμφίγλυφους σταυρούς, αντιμήνσια αγιορειτικού λειτουργικού τύπου και άλλα.
Να σημειώσουμε ότι το άγιον όρος στην αρχιεπισκοπή αθηνών είχε σπουδαιότατη παρουσία με τα Μετόχια του, όπως την Ανάληψη στον Βύρωνα αλλά και επιρροή στα ζηλωτικά ενδιαιτήματα που άνθισαν στην ύπαιθρο Αττική. Τα σημερινά όρια της Αρχιεπισκοπής περιορίζουν τη δυναμική της σχέσης Αγίου Όρους και Κλεινού Άστεως.
Πριν σας παρουσιάσουμε μόνο τα ευρήματα της καταγραφής μας, χωρίς να προεκταθούμε σε εικονογραφικές και τεχνοτροπικές αναλύσεις, θα ήθελα να ταξιδέψουμε μαζί στις απαρχές αυτής της σύνδεσης… πως το άγιον Όρος, η ακρόπολη του Χριστιανισμού και της Ορθοδοξίας, εν τη γενέσει της σχετίζεται με την Ακρόπολη των Αθηνών, με την ακρόπολη του ελληνισμού, με την ακρόπολη της Θεοτόκου!
Αν και η επιστημονική τακτική θέτει σε δεύτερη μοίρα τις τοπικές παραδόσεις και δη τις προφορικές, πολύ δε περισσότερο τις θρησκευτικού τύπου και εκκλησιαστικές, η ψηφιοποίηση που διενεργείται στην ιερά αρχιεπισκοπή μας, σαν μια εκτεταμένη ανασκαφή, μεγάλου βεληνεκούς, έρχεται να συνδράμει στην πεποίθησή μας ότι οι τοπικές παραδόσεις είναι γνήσιες και εσωκλείουν έναν ιστορικό πυρήνα.
Διαβάζω ένα μικρό απόσπασμα από τον Βίο του οσίου Φαντίνου του νέου: ο άγιος «κινήθηκε με ορμή προς τον ναό της αγίας μεγαλομάρτυρος Ανυσίας στη Θεσσαλονίκη και στάθηκε σε μια πάροδο κοντά στο μακρύ δρόμο που πήγαινε προς τα κάτω. Και να! δύο μοναχοί από το όρος του Άθω, οι οποίοι επειδή ήθελαν να μην τους πάρουν είδηση πέρασαν σαν στα κρυφά με κατεύθυνση την Αθήνα.
Ο Φαντίνος αφού έπεσε μπρούμυτα στα πόδια αυτών ζήτησε, όπως συνηθίζεται, ευχή, αυτοί όμως τον προσπέρασαν χωρίς να σκύψουν γιατί νόμισαν ότι έκανε λάθος και ότι είναι ένας τυχαίος. Ο δε Αντίπας συμπέρανε ότι ήταν περήφανοι. Ο μέγας όμως Φαντίνος του είπε: μη σκέπτεσαι τόσο ανάξια, διότι ο ένας από αυτούς είναι ο μέγας Αθανάσιος, ο άλλος πάλι, ο ευνούχος, είναι ο άγιος Παύλος, οι οποίοι αυτή τη στιγμή σαν κάποιος πυρσός κατά φωτίζουν την έρημο».
Αθανάσιος βέβαια και Παύλος στη διήγηση του αγίου Φαντίνου είναι ο αθωνίτης και ο ξηροποταμινός. Για κάποιο λόγο η πηγή από την οποία άντλησε το υλικό του ως ο συγγραφέας του συναξαρίου μας αναφέρει αυτή την μικρή αλλά πολύ σημαντική λεπτομέρεια της επισκέψεως των δύο μεγάλων αγίων και συνιδρυτών του αθωνικού μοναχισμού.
Βεβαίως η φήμη των Αθηνών την είχε καταστήσει τόπο Θεομητορικού προσκυνήματος τόσο σπουδαίου ώστε πριν τους οσίου είχε καταφθάσει ως προσκυνητής ο Βασίλειος ο Β΄ ο Μακεδών αποδίδοντας την νίκη του κατά των Βουλγάρων στην Θεοτόκο την Αθηναία. Ο άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης επίσης επιστρέφοντας μετά τη νίκη που κατήγαγε εναντίον των Αράβων στην Κρήτη ο Νικηφόρος Φωκάς, κατά πάσα πιθανότητα περνάει από την Αθήνα.
Υπάρχει λοιπόν μια παράδοση κατά τη διάρκεια της ύστερης αρχαιότητας που συνεχίζεται μέχρι τα βυζαντινά χρόνια για τον ναό της Θεοτόκου. Προσελκύει προσκυνητές από όλα τα μέρη αφου ο αγ. Φαντίνος ήταν Σικελός, ο αγ. Ιερώνυμος από τη Δαλματία, ο αγ. Μαρτινιανός από την Παλαιστίνη και λοιπά.
Το πρώτο κειμήλιο που θα δούμε είναι μια εικόνα από τις πολλές τις οποίες έχει και η Ενορία του Αγ. Αθανασίου αρχιεπ. Αλεξανδρείας στο Θησείο αλλά και οι περίοικοι αυτής στα σπίτια τους. Πρόκειται για εικόνισμα του Οσίου Αθανασίου του Αθωνίτου χρονολογούμενο από επιγραφή στα 1874, έργο Στυλιανού Δημητράκη του Κρητός. Η εικόνα μας και οι υπόλοιπες όμοιες της περιοχής καθώς και το παρεκκλήσιο του οσίου δίπλα ακριβώς από τον Ενοριακό ναό έρχεται να πιστοποιήσει την λαϊκή παράδοση που θέλει τον όσιο να διαμένει στην Αθήνα στο σημείο του βράχου εκείνου.
Λίγα μέτρα ανατολικότερα βρίσκεται ο ναός του αγίου Νικολάου Ραγκαβά. Στην καταγραφή εντοπίσαμε μια εικόνα έργο του σπουδαίου αθηναίου ζωγράφου Παντολέοντος Ζωγράφου ιστορημένη εδώ το 1885 και εικονίζει τον άγιος Παύλος τον Ξηροποταμινό, της οικογενείας Ραγκαβέ. Μη σας ξενίζει βέβαια η γενειάδα καθώς ο άγιος Παύλος στερούταν, αλλά αυτά γίνονται για ευνόητους λόγους που δεν είναι της παρούσης, Στο κάτω μέρος της εικόνας υπάρχει ιστορικό στο οποίο μεταξύ άλλων αναγράφει «Άγιος Παύλος Ξηροποταμηνός υιός του κτίτορος του ιερού του ναού… αφιέρωμα των δούλων του Θεού Ευγενίου και Σαρίτας Ρίζου Ραγκαβή επί τη στέψει αυτών εν τω ιερώ τούτω τη 5η Οκτωβρίου 1885.
Πριν καλά καλά τεθούν τα ισχυρά θεμέλια του αγιορειτικού μοναχισμού και αναδειχθούν οι μεγάλοι όσοι και ησυχαστές της πίστεώς μας στο όρος της Θεοτόκου, οι δύο αυτοί μεγάλοι πατέρες κατέρχονται στην Αθήνα για να προσκυνήσουν την Θεοτόκο και να λάβουν τη σκυτάλη στον ατέρμωνο Μαραθώνιο του φωτισμού των ανθρώπων.
Η Αθήνα είναι ένας δεύτερος άγιος τόπος, ένα άγιο Όρος πριν το Άγιον Όρος, καθώς ο μητροπολίτης της άγιος Μιχαήλ ο Χωνιάτης στον επιβατήριο λόγο του το 1182 εντός του Παρθενώνος, μας εξηγεί και μας διαφωτίζει για το ποιος είναι ο κοινός δεσμός και ο συνδετικός κρίκος του Όρους και της Πόλεως:
«…Έλαμψε στο στερέωμα το αειθαλές φως της παρθένου, Μητρός του Θεού του μοναδικού, που φωτίζει όχι μονάχα τα όρια της Αττικής μα την οικουμένη ολόκληρη. Γιατί πραγματικά από όλα τα μέρη όπου πλεόνασε το σκότος της πλάνης, πού αλλού συνάντησε πιο θρησκευόμενους ανθρώπους απ’ όσο στην Αθήνα ο Παύλος; Εκεί διαχύθηκε τελικά το φως της αλήθειας κι εκεί έγινε γνωστός ο Θεός και δοξάστηκε το μεγάλο όνομά Του, όπου προηγουμένως άγνωστος και ανώνυμος καλούνταν. Πόσο φοβερός είναι αλήθεια ο τόπος τούτος! Είναι η πύλη του ουρανού απ’ όπου έρχεται το υπερκόσμιο τούτο φως το ακοίμητο, που δεν συσκοτίζει τις μέρες, που δεν σβήνει τις νύχτες, που δεν συρρικνώνεται. Τούτο το φως το άυλο, το συντριπτικό, το αειθαλές και αειφανές στους ευσεβείς και πιστούς οφθαλμούς…».
Στην Θεομητορική μας λοιπόν πόλη φιλοξενούνται σεβάσματα της αγιωνύμου πολιτείας, εικόνες που όπως θα δούμε χαρακτηρίζονται από την ναζαρηνή τεχνοτροπία, η οποία στο άγιον Όρος καλύπτει έναν αιώνα καλλιτεχνικής δραστηριότητας και θεωρείται η τέταρτη περίοδος της θρησκευτικής ζωγραφικής, συμπίπτει δε με την ίδρυση του εργαστηρίου των Ιωασαφαίων στα 1859 που ήταν και σχολή αγιογραφίας και εισήγαγε το δυτικό καλλιτεχνικό ιδίωμα και ιδίως αυτό της ναζαρηνοί ζωγραφικής με την τεχνική της ελαιογραφίας.
Το επόμενο κειμήλιο που επιλέξαμε είναι μια εικόνα του αγίου Παντελεήμονος η οποία φυλάσσεται στον ναό του αγίου Παντελεήμονος Ιλισού, έργο προερχόμενο από την ιερά μονή του αγίου Παντελεήμονος στο άγιον Όρος, το Ρωσικό. Είναι δε της τελευταίας δεκαετίας του 19ου αιώνος ….
Ακολουθεί η εικόνα της μητέρας του Θεού ως «ρόδον το αμάραντον». Βρίσκεται στον ιερό ναό των αγίων Ασωμάτων Θησείου, έργο του Ευστράτιου μοναχού, από τη Νέα Σκήτη και χρονολογείται στα 1901. Είναι κατασκευασμένη με την τσουκάνικη τεχνική όπως λέμε κοινώς.
Το επόμενο είναι μια εικόνα η οποία βρίσκεται τοποθετημένη σε προσκυνητάριο στον άγιο Αντώνιο των Άνω Πατησίων. Μήτηρ Θεού η οδηγήτρια, έργο παϊσίου μοναχού του Κυθηρίου, άγιον όρος 1909.
Και η επόμενη είναι έργο του Παϊσίου. Εδώ η παναγία στον τύπο της γοργοϋπηκόου. Βρίσκεται στον ιερό ναό αγίας Τριάδος Κεραμεικού, Άγιον Όρος 1917. Αξίζει να σημειωθεί ότι μετά από σύντομη έρευνα του δημάρχου Κυθήρων κ. Ευστρατίου Χαρχαλάκη και της ιστορικού-φιλολόγου υπεύθυνης του Ιστορικού Αρχείου Κυθήρων, διατηρούμενο από τα μέσα του 16ου αιώνος, ο ζωγράφος και μοναχός Παΐσιος -άγνωστος στους ιστοριοδίφες των Κυθήρων- ίσως πρέπει να διερευνηθεί εάν ταυτίζεται με τον εκ Κυθήρων μοναχό Παΐσιο Διακόπουλο, ο οποίος εκάρη μοναχός και έζησε επί μακρόν στο Άγιον Όρος, όμως τελικώς επέστρεψε στην ιδιαιτέρα του πατρίδα και αφιερώθηκε ως μοναχός στο οικογενειακό του μονύδριο της Παναγίας Δέσποινας του Καραβά των Κυθήρων, όπου και σώζεται άχρι της σήμερον ο τάφος του).
Ακολουθεί η εικόνα του ευαγγελισμού της Θεοτόκου που βρίσκεται στον άγιο Γεώργιο Νέου Ψυχικού και φέρει την υπογραφή Γαβριήλ ιερομονάχου, προφανώς του Λαμπή και Ανθίμου, του γνωστού μας Αγιαννανίτητου πνευματικού. Σκήτη αγίας Άννης, αγίου Όρους στα 1928.
Και άλλη μια εικόνα πάλι του Γαβριήλ Λαμπή στα 1939. Ο άγιος Μηνάς ο αιγύπτιος και αυτή στον άγιο Γεώργιο του Νέου Ψυχικού. Αντιγράφει έναν προσφιλή στους αγιορείτες τύπο τοu αγ. Μηνά εφίππου, καθώς την ίδια εικόνα και από άλλους αγιογραφικούς οίκους του Όρους έχουμε συναντήσει σε πολλούς ναούς των Αθηνών.
Ένας σπουδαίος καλλιτέχνης ο Ιωακείμ Ραλλίδης, μοναχός από τα Καυσοκαλύβια, υπογράφει την επόμενη εικόνα που θα δούμε, την αγία Βαρβάρα που βρίσκεται στο ναό του αγίου Αντωνίου Άνω Πατησίων. Πρόκειται περί του ανιψιού του πατριάρχου Ιωακείμ Γ΄, ο οποίος εστάλη στο άγιον Όρος ώστε να μαθητεύσει στην εικονογραφική τέχνη και να επιστρέψει πίσω στην Πόλη για να βοηθήσει τους γονείς του για τα προς το ζην.
Παρ’ όλα αυτά εκείνος έμεινε στο Όρος, εξάσκησε την τέχνη της αγιογραφίας και μας παρέδωσε εξαίρετα δείγματα της δουλειάς του.
Η επόμενη εικόνα που βλέπουμε είναι μια πολύ μεγάλων διαστάσεων πέραν του φυσικού, η αγία Μαρίνα η μεγαλομάρτυς που φυλάσσεται στον ιερό ναό αγίου Μελετίου Σεπολίων, έργο και αυτή του Ιωακείμ στα 1926, όταν εκείνος βρισκόταν στην Σκήτη της αγίας Τριάδος Καυσοκαλυβίων.
Ο άγιος Νικόλαος αρχιεπίσκοπος των Μύρων σε μια η εικόνα που φυλάσσεται στον ιερό ναό αγίου Ελευθερίου Άρεως, φέρει την υπογραφή του οσίου πλέον Δανιήλ μοναχού σμυρναίου και της συνοδείας. Ιστορηθείσα στα Κατουνάκια αγίου Όρους το 1912.
Από τον ίδιο ναό ακολούθως θα δούμε τις παλαιές πλαϊνές θύρες του ιερού βήματος με τους αρχαγγέλους Μιχαήλ αριστερά και Γαβριήλ δεξιά, έργο των αδελφών Ιωσαφαίων από τη Νέα Σκήτη στα 1936.
Ελάχιστα μέχρι στιγμής έχουμε εντοπίσει με την υπογραφή του μοναχού Ανεμπόδιστου. Ένα από αυτά είναι η εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου η οποία βρίσκεται στο τέμπλο του ναού της αγίας Τριάδος Αμπελοκήπων. Ο μοναχός Ανεμπόδιστος καταγόταν από την Κερατέα της Αττικής όπου και σώζεται ένα ακόμα έργο του, μια μεγάλων διαστάσεων εικόνα της Θεοτόκου της Γοργοεπηκόου και μάλιστα στο αγιορείτικο μετόχι της αγίας Σκέπης, εντός της πόλεως, που ανήκει στην Μεγίστη Λαύρα.
Από την αγία Ζώνη Κυψέλης η επόμενη εικόνα. Οι άγιοι Πάντες έργο Ζαχαρίου Καυσοκαλυβίτου, 1934. Πρόκειται περί του μοναχού Ζαχαρίου Κανέλλη εκ Λέσβου που έζησε στην Καλύβη των Αρχαγγέλων στα Καυσικαλύβια (1886-1963) και ήταν εξαίρετος εκτελεστής της ρωσοναζαρηνής τέχνης. Είναι γνωστό ότι ο Φώτης Κόντογλου, που επισκεπτόταν τα Καυσοκαλύβια, παρακαλούσε θερμά τον Ζαχαρία να αλλάξει την τεχνική του επί το παραδοσιακότερον, χωρίς όμως επιτυχία.
Τέλος δύο έργα που τα παρουσιάζω με επιφύλαξη. Ενδεικτικά μία από τις πολλές ομότεχνες εικόνες που έχει στη συλλογή του ο ναός του αγίου Γεώργιου στην Κυψέλη και απεικονίζει τους αγίους των Αθηνών Διονύσιο Αρεοπαγίτη, Ιερόθεο και Δάμαρι. Δυστυχώς δεν έφερε υπογραφή, αλλά εύκολα κάποιος μπορεί να την χαρακτηρίσει και να την αποδώσει στα αγιορείτικα εργαστήρια.
Το τελευταίο από τα κειμήλια, το οποίο δεν θα το ενέτασσα στην παρουσίασή μας σήμερα, αλλά ενέδωσα στον «πειρασμό», διότι είναι μια εκπληκτική εικόνα των τεσσάρων ευαγγελιστών του 1874, από τον αγ. Δημήτριο Αμπελοκήπων. Έχει Βορειοευρωπαϊκά πρότυπα αποδοσμένα με αριστοτεχνική λεπτομέρεια και υφή στον χρωστήρα. Σώζεται μια δυσανάγνωστη επιγραφή από την οποία μεταξύ άλλων διαβάζουμε «χειρ δ. μονάχου 1874».
Σκοπός της ψηφιοποίησης και της καταγραφής είναι να αποθέσει και να αποδώσει στον ερευνητικό και επιστημονικό κόσμο την ευκαιρία να μελετήσει αυτά τα οποία έχουμε και φυλάσσουμε ως θησαύρισμα στους ναούς της πόλεως των Αθηνών, η οποία άγιον όρος και αυτή κατά τα λόγια του αγίου Μιχαήλ Χωνιάτη και μπορούμε να πούμε και εμείς ότι «πάλαι μεν ιερά, νυν δε αγία η πόλις ημών κέκληται».