Στο 6ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, το οποίο ξεκίνησε τις εργασίες της Δευτέρα, στο Ζάππειο Μέγαρο, μίλησε σήμερα, 13 Μαρτίου ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας κ. Χρυσόστομος και ανέπτυξε το θέμα : “Η πανδημία του Covid-19 και η Εκκλησία της Ελλάδος”.
Στη συνέχεια παρατίθεται η Ομιλία του Μητροπολίτη Μεσσηνίας κ. Χρυσοστόμου:
υπό Σεβ. Μητροπολίτου Μεσσηνίας
Χρυσοστόμου Σαββάτου
Καθηγητού Πανεπιστημίου Αθηνών
1. Οι πρώτοι μήνες του 2020 σηματοδοτήθηκαν από το παγκόσμιο ξέσπασμα της πανδημίας του Covid-19, η οποία προκάλεσε καθολικό τρόμο και απελπισία και οδήγησε μέχρι στιγμής εκατοντάδες χιλιάδες συνανθρώπων μας στον θάνατο. Παράλληλα προς τη δημόσια υγεία, την πολιτική, την οικονομία, τις εμπορικές συναλλαγές, το πανδημικό κύμα δοκιμάζει τις διανθρώπινες σχέσεις και τις αντοχές του παγκόσμιου πληθυσμού, αφού απειλείται η ασφαλής προοπτική της ίδιας της ζωής μας. Ο ιός Covid-19 είναι ιατρικά αστάθμητος, όσον αφορά το ποιους μολύνει ηλικιακά, διασπείρεται εκθετικά, μεταλλάσσεται και πολλαπλασιάζεται γεωμετρικά, γι’ αυτό και δίκαια έχει χαρακτηριστεί ως ο «αόρατος εχθ-ρος» ενός ιδιότυπου παγκόσμιου πολέμου.
Εξ αιτίας της επικινδυνότητας αυτής ελήφθηκαν πρωτόγνωρα μέτρα, αδιανόητα για τον μετανεωτερικό άνθρωπο της τρίτης χιλιετίας. Καθολικός ή μερικός αποκλεισμός (lockdown) για μεγάλο χρονικό διάστημα, απομάκρυνση από τον εργασιακό χώρο, αυστηρά μέτρα κυκλοφορίας, ατομικής και συλλογικής υγιεινής, αναγκαστική κοινωνική απο-στασιοποίηση, εκπαίδευση εξ αποστάσεως, είναι μερικά από τα μέτρα τα οποία εφαρμόζονται σε παγκόσμιο επίπεδο, ώστε να αποτραπούν είτε να περιοριστούν, άλλοτε με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και άλλοτε με μικρότερη, οι συνέπειες της θανατηφόρας διασποράς του ιού. Ο μεγάλος αριθμός νεκρών συνανθρώπων μας αποτελεί τραγική πραγματικότητα και όχι απλά μία διαπίστωση, ενώ η επιστημονική πρόβλεψη ότι το 40% του παγκοσμίου πληθυσμού των 7,6 δισεκατομμυρίων ανθρώπων θα ασθενήσει δεν είναι μία απολογιστική εκτίμηση αλλά μία τραγικότητα.
Η κρίση την οποίαν προκάλεσε η πανδημία του Covid-19 δεν είναι ένα θεωρητικό κατασκεύασμα αλλά μία πραγματικότητα, στην οποία η παγκοσμιοποίηση βρήκε την απόλυτη έκφρασή της στο επίπεδο της κοινωνίας και της ζωής.
Με την πανδημία του Covid-19 εργαλειοποιήθηκε η ίδια η κρίση, ως γεγονός κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό, και δοκιμάστηκε η πίστη μας, όχι ως προς το ομολογιακό της περιεχόμενο, αλλά ως προς εκείνο το στοιχείο που δίνει πληρότητα στη συλλογιστική μας, εμπιστοσύνη και ελπίδα στις σχέσεις μας με τον Θεό και τους συνανθρώπους μας.
Η κοινωνική και οικονομική αυτή κρίση εργαλειοποιήθηκε όμως και από τον δημαγωγικό λαικισμό, την συνωμοσιολογία, τις θρησκοληπτικές και μεταφυσικές παρερμηνείες, οι οποίες είχαν πολλές φορές ολέθρια και αρνητικά αποτελέσματα ως προς την διασπορά του Covid-19 και τις συνέπειες της. Οι οπαδοί των δημαγωγιών αυτών διεκδικούσαν την αποδοχή και μόνο του σεβασμού των αντιλήψεών τους.
Η εναντίωση στη χρήση της μάσκας και του εμβολιασμού, η μη αποδοχή οιουδήποτε προστατευτικού μέτρου θεωρούσαν ότι συνιστούσε εκχώρηση ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων, παραθεωρώντας όμως ότι ο ίδιος ο Covid-19 καταστρέφει πρώτιστα και αποκλειστικά το ίδιο το άτομο και την ζωή του. Φτάσαμε μάλιστα σε σημείο, ώστε πολλές φορές η ανοχή προς όλους αυτούς να ερμηνεύεται ως κατάσταση απαγόρευσης στον ευφυή να σκέπτεται, για να μην ταπεινωθούν δήθεν τα αισθήματα και τα δικαιώματα των παραπάνω ανοήτων!!!
Το αποτέλεσμα ήταν όλες αυτές οι κοινωνικές, πολιτικές και παρεκκλησιαστικές ομάδες να οδηγήσουν σε μία εσωστρέφεια την κοινωνία των πολιτών, να δημιουργήσουν έναν αρνητισμό και οι θεσμοί να επικρίνονται και να οδηγούνται σε μία ατολμία ως προς τη λήψη δυναμικών αποφάσεων και μέτρων.
2. Στο πλαίσιο αυτής της πανδημίας, με τις πρωτόγνωρες και δυσοίωνες καταστάσεις, κλήθηκε και η ποιμαίνουσα Εκκλησία της Ελλάδος να διαδραματίσει τον δικό της ρόλο.
Θα πρέπει, καταρχάς, να ομολογήσουμε ότι και η Εκκλησία, όπως και κάθε άλλος φορέας και θεσμός στην Πατρίδα μας, βρέθηκε απρο-ετοίμαστη για μία αποτελεσματική και έγκαιρη αντιμετώπιση, προσπάθησε όμως, στηριζόμενη στη διδασκαλία και στην ζώσα παράδοσή Της, να υποδείξει με νηφαλιότητα λύσεις και μέτρα, τα οποία θα ενίσχυαν τους πιστούς, προσφέροντας σε κάθε απογοητευμένο, μετέωρο και δοκιμαζόμενο άνθρωπο το μήνυμα της ελπίδας και της εμπιστοσύνης στον αγώνα προς επιβίωση και σε ο,τι θα αφορούσε στην διασφάλιση του πολύτιμου αγαθού της υγείας.
Πολλές φορές, μάλιστα κατά την πρώτη φάση της πανδημίας, η Εκκλησία της Ελλάδος ήρθε αντιμέτωπη με το πρωτόγνωρα εξελισσόμενο γεγονός της πανδημίας και τις ραγδαίες και επικίνδυνες επιπτώσεις που επέφερε στη ζωή του ποιμνίου της, γι’ αυτό και υπέδειξε με συνοδικές αποφάσεις ευαίσθητα αντανακλαστικά έναντι ενός κινδύνου, ο οποίος δεν κάνει διακρίσεις ηλικίας, φύλου, κοινωνικής ή οικονομικής θέσης, ούτε επιτρέπει αδικαιολόγητη χρονοτριβή.
Για την Εκκλησία της Ελλάδος το ζήτημα της πανδημίας δεν θέμα ηθικής συμπεριφοράς ούτε επιλογής μεταξύ «καλού» και «κακού». Είναι ένα γεγονός το οποίο αγγίζει τα όρια της ανθρώπινης ύπαρξης, γι’ αυτό και στο ερώτημα ζωή ή θάνατος δόθηκε μία γρήγορη αποτελεσματική και μονοσήμαντη απάντηση, αυτή δηλαδή που οδηγεί στην κατάργηση του θανάτου και στη διατήρηση της ζωής. Η θέση αυτή της Εκκλησίας είναι μία στάση θεολογική, η οποία εκφράζει τον σεβασμό στη μοναδικότητα της ζωής, και οδηγεί τον καθένα στην επίγνωση και συνειδητοποίηση του πόσο ευάλωτος είναι.
Κατά συνέπεια, το θέμα της πανδημίας για την Εκκλησία ήταν κατ’ εξοχήν ζήτημα ποιμαντικό ως προς την διαχείρισή του και ανθρωπολογικό ως προς την θεώρησή του. Επειδή η συμβολή της Εκκλησίας στη διατήρηση της ζωής και στην προστασία της υγείας αποτελεί στοιχείο ταυτοτικό, προσδιορισμένο από την κανονική παράδοση, την πατερική διδασκαλία και το περιεχόμενο της πίστης Της, γι’ αυτό προσφέρει με κάθε μέτρο ώστε να συμβάλλει και Αυτή στην προστασία της ανθρώπινης ζωής και στη διατήρηση της υγείας, σωματικής και πνευματικής.
Προς αυτόν τον υψηλό σκοπό ήταν απαραίτητη η συνεργασία Εκκλησίας και Πολιτείας, στο πλαίσιο της συναλληλίας και των διακριτών ρόλων. Τα μέτρα τα οποία ελήφθησαν δεν ήταν αφηρημένα ούτε γενικά αλλά συγκεκριμένα και εξειδικευμένα. Προέκυπταν από το συνεχή διάλογο μεταξύ Εκκλησίας και Κυβέρνησης και κινούνταν στο πλαίσιο της ισονομίας και της ομοταξίας, προκειμένου να προστατευθεί το αγαθό της ζωής, ως υποκειμενικό δικαίωμα για τον κάθε πολίτη αλλά και της δημόσιας υγείας ως συλλογικό έννομο αγαθό για την ίδια την κοινωνία.
Η συνεργασία αυτή της Εκκλησίας διασφαλίστηκε στο πλαίσιο της κανονικής παράδοσής Της, με την κατ’ αναλογίαν εφαρμογή των ιερών κανόνων 74 και 88 της Πενθέκτης και 28 της Λαοδικείας, όπου έναντι ενός πραγματικού κινδύνου, όπως εν προκειμένω της απειλής της ζωής των ανθρώπων από τον Covid-19, πρυτανεύει η ανεκτίμητη αξία της ανθρώπινης ζωής και πρωτεύει η προστασία της, «ώστε διά πάντων προτιμητέαν ηγείσθαι την του ανθρώπου σωτηρίαν τε και απάθειαν». Με βάση τον κανόνα 88 της Πενθέκτης Οικουμενικής συνόδου μάλιστα επιβεβαιώνεται ότι το δικαίωμα για ζωή και η προστασία της υγείας έχει μία αυξημένη βαρύτητα γι’ αυτό και υποδεικνύει λύσεις οι οποίες εκφράζουν μία απόλυτα ενεργητική και ευεργετική προστασία ως προς τη σωτηρία της ζωής και της υγείας των ανθρώπων.
Υπ’ αυτό το ανθρωπολογικό πλαίσιο αξιολογούμενες οι θέσεις της Εκκλησίας της Ελλάδος εκφράζουν μία υπεύθυνη ποιμαντική στάση έναντι του φαινομένου της πανδημίας: σεβασμός δηλαδή στο πολύτιμο αγαθό της ζωής χωρίς να παραβλέπεται συγχρόνως η φθορά από την ασθένεια και χωρίς να υποτιμάται ο,τι έχει να κάνει με την ακεραιότητα και την υγεία των ανθρώπων. Προς τούτο η τήρηση όλων των υποδεικνυόμενων μέτρων από τις υγειονομικές επιτροπές των ειδικών επιστημόνων υιοθετήθηκαν και εφαρμόστηκαν απόλυτα. Χαρακτηριστική τέλος είναι η διατυπωμένη θέση της Εκκλησίας και έναντι της αναγκαιότητας του εμβολιασμού. Κατέδειξε ότι ο εμβολιασμός είναι έκφραση αγάπης και αποδοχής προς τον συνάνθρωπο και επιταγή την οποία υπαγορεύει το χριστιανικό ήθος, χωρίς να συνιστά έλλειψη σεβασμού στην ελευθερία του ατόμου.
3. Η συμβολή της Εκκλησίας της Ελλάδος έναντι του φαινομένου της πανδημίας δεν εξαντλείται όμως μόνο ως προς την λήψη και εφαρμογή των ενδεικνυόμενων μέσων για την αποτροπή διάδοσης του Covid-19. Θεωρώ, ότι θα καταστεί περισσότερο σημαντική και στην μετά-covid εποχή, όπου θα έχει διαμορφωθεί μία άλλη μορφή κοινωνίας, η οποία θα εκφράζει, όπως φαίνεται, μία άλλη αλήθεια, και όχι μία απλή ιδέα και εξυπηρέτηση ιδιοτελών στόχων. Αυτή η «μετα-αλήθεια», όπως την χαρακτηρίζουν ήδη, θα επιτείνει τις ανισότητες, οι οποίες ανεδείχθηκαν και θα αναδειχθούν εξ αιτίας της πανδημίας. Θα οδηγήσει σε κοινωνικές εκρήξεις, με οδυνηρό αποτέλεσμα την μεταλλαγή της σχέσης με τους άλλους σε απειλή για την ύπαρξη, ενώ η παρατεταμένη περίοδος φυσικής απόστασης, απομάκρυνσης και απομόνωσης θα οδηγήσει σε επιβολή της ατομικής ελευθερίας έναντι των άλλων, με χαρακτηριστικό το κοινωνικό φαινόμενο του «δικαιωματισμού».
Όλα αυτά έχουν ως συνέπεια τη δημιουργία ενός νέου μοντέλου κοινωνίας, την «μετα-πανδημική» κοινωνία, με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, την έντονη επιβολή του ατομικού δικαιώματος. Με τον τρόπο αυτό το ουσιαστικότερο και βαθύτερο περιεχόμενο του ανθρώπινου δικαιώματος, ως έκφραση λειτουργικής σχέσης και σε αναφορά προς το συλλογικό γίγνεσθαι, παραμορφώνεται απόλυτα σε ατομικό και από δικαίωμα προς ελευθερία εκφυλίζεται σε δικαίωμα προς ασυδοσία.
Τέλος, ο απομονωτισμός της περιόδου της πανδημίας τείνει να γίνει πρότυπο ζωής και η κοινωνία ως σχέση να αντικατασταθεί από την ατομοκεντρικότητα.
Σε αυτό το κομβικό για την εξελικτική πορεία των κοινωνιών ορόσημο, θεωρώ, ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία με διάκριση και την «μετ’ επιστήμης» ποιμαντική της θα κληθεί άμεσα να επαναπροβάλλει, με βάση την παράδοσή της και την λειτουργική της εμπειρία, πρότυπα, αρχές και μέσα, προκειμένου στο νέο αυτό «μετα-πανδημικό» μοντέλο κοινωνίας, να νοηματοδοτηθούν και πάλι οι διαπροσωπικές και οι αν-θρώπινες σχέσεις.
Θα κληθεί η Εκκλησία να ενισχύσει την αλληλεγγύη, μεταξύ των ανθρώπων, όχι μόνο στο επίπεδο των κοινωνικών παροχών και της φιλανθρωπίας, αλλά και στη βάση ενδυνάμωσης της εμπιστοσύνης προς τον άλλον, της αποδοχής του άλλου μέσα από το σεβασμό και την θυσία και στο πεδίο της ολιστικής προσφοράς προς τον άλλον. Να δώσει όραμα, δύναμη και προοπτική μέλλοντος, ώστε ο συνάνθρωπος να βλέπει με αισιοδοξία και με ελπίδα την προοπτική της ζωής, η οποία διαχρονικά φέρει τα στίγματα του άγχους, του φόβου και του πόνου.
Η Εκκλησία πρέπει να δώσει στον άνθρωπο της «μετα-πανδημικής» εποχής τα κριτήρια εκείνα με τα οποία θα κατανοήσει ότι η πρόοδος και η ζωή δεν σχετίζονται αποκλειστικά και μόνο με την αναβάθμιση του βιοτικού επιπέδου, την οικονομική ανάπτυξη ή την κοινωνική καταξίωση. Αυτά η κρίση τα έχει καταστήσει αδύναμα έναντι του οντολογικού διλήμματος «ζωή ή θάνατος»; Πρέπει να του υποδείξει τον τρόπο εκείνο που θα νοηματοδοτήσει το περιεχόμενο του ανθρωπισμού του, όχι ως ένα κοινωνιολογικό κίνημα ή μία ιδεολογία, αλλά ως γεγονός υπαρξιακής σχέσης όπου ο άλλος, «ο αδελφός μου είναι η ζωή μου» και «ο Παράδεισός μου», και όχι η «κόλασή μου», όπως λανθασμένα διατείνεται η σύγχρονη υπαρξιακή φιλοσοφία και αντιλαμβάνεται η μετα-νεωτερικότητα στη βάση ενός ιδεολογοποιημένου ανθρωπισμού ατομικής ευδαιμονίας.
Η πανδημία του Covid-19 θα παρέλθει. Δεν πρέπει όμως οι πληγές της να στιγματίσουν το μέλλον της ανθρώπινης κοινωνίας, αλλά να αποτελέσουν την απαρχή για μία νέα πραγματικότητα με όραμα και προοπτική στο μέλλον.
Βιβλιογραφία: Αντωνόπουλος Νεκτάριος (Μητροπολίτης Αργολίδος), Απέναντι στον Covid-19 με ευθύνη. Ποιμαντική παρέμβαση, Ναύπλιον 2020. Γονιδάκης Φραγκίσκος, Η μοναξιά της πανδημίας, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2020. Καιρός του ποιήσαι. Η Ορθοδοξία ενώπιον της πανδημίας του κορωνοιού. Συλλογικό έργο, Εκδοτική Δημητριάδος (επιμ. Ν. Ασπρούλης-Nathaniel Wood), Βόλος 2020. Κουκουρίδης Άνθιμος (Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως), Η θέση και ο ρόλος των Ορθοδόξων Επισκόπων (μέχρι και την πανδημία του κορωνοιού), Αλεξανδρούπολη 2020, σελ. 13-18. Ορθόδοξη Ακαδημία Κρήτης, Κοινωνική Κρίση και Πανδημία, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2021. Προκόπης Παυλόπουλος, Η αξία του ανθρώπου ως θεμέλιο του ανθρωποκεντρικού χαρακτήρα του Συντάγματος. Οι θεσμικές επιπτώσεις στο πεδίο της Βιοηθικής, Αθήνα 2019. Του ιδίου, Η πανδημία και «το εμβόλιο» στην βαριά σκιά του Επιμιθέα, εκδ. Guttenberg, Αθήνα 2020. Σαββάτος Χρυσόστομος (Μητροπολίτης Μεσσηνίας), Η Ορθόδοξη Εκκλησία και η πανδημία του Covid-19, Καλαμάτα 2020. Σακελλαρίου Αλέξανδρος, Θρησκεία και πανδημία στην ελληνική κοινωνία, Θεσσαλονίκη 2020. Σύναξη (περιοδ.) 156 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2020): Πανδημία. Χρηστάκης Δ. Νικόλας, Το Βέλος του Απόλλωνα, εκδ. ΚΑΚΤΟΣ, Αθήνα 2020. Vasilliadis Petros (ed), The Church in a period of Pandemic. Can the present pandenic crisis become a meaningbul storm for renewal in our Churches? CEMES Publications, Salonica 2020.
∗ Ομιλία στο VI Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών (Ζάππειο Μέγαρον, Αθήνα, 10-15 Μαΐου 2021).
.Πρβλ. Ν. Χρηστάκη, «Το 40% του πλανήτη θα αρρωστήσει από κορωνοιό».
. Βλ. Α΄ Κορ. 1, 7. Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγος ΚΘ΄ «Περί Υιού» 21, PG 36,104.