Του Μητροπολίτη Μάνης κ. Χρυσοστόμου Γ’
Ο Θεός, ο Δημιουργός του σύμπαντος κόσμου δημιούργησε και την θάλασσα. Διαβάζουμε στο πρώτο βιβλίο της Αγίας Γραφής και στο πρώτο κεφάλαιο : «και είπεν ο Θεός συναχθήτω το ύδωρ το υποκάτω του ουρανού εις συναγωγήν μίαν, και οφθήτω η ξηρά. και εγένετο ούτως. και συνήχθη το ύδωρ το υποκάτω του ουρανού εις τας συναγωγάς αυτών, και ώφθη η ξηρά. και εκάλεσεν ο Θεός την ξηράν γην και τα συστήματα των υδάτων εκάλεσε θαλάσσας. και είδεν ο Θεός, ότι καλόν» (γεν. 1, 9-10).
Την τρίτη ημέρα της δημιουργίας, ο Θεός φτιάχνει την γη, την ξηρά και την θάλασσα με τα συστήματα των υδάτων. Έτσι το πολυπληθές ύδωρ ονομάζεται θάλασσα. Είναι ως δοχείον όλων των ποταμών της γης και βεβαίως περιωρισμένη στα όριά της. η δε υγρασία της θάλασσας επιστρέφει στο βάθος της γης και ως η πηγή των υδρατμών που ανέρχονται υψηλά για να πέσουν ως βροχή, ποτίζουν πάλιν την γη. Έπειτα η θάλασσα περιβάλλει τις νήσους και συνάμα ενώνει τις ηπείρους.
Ως είναι γνωστόν, η μεγάλη θάλασσα ονομάζεται ωκεανός και έχει αιγιαλούς, ακρωτήρια, νήσους και χερσονήσους, σύρτες και σκοπέλους. Αλλά ακόμη κάμνει και ισθμούς, πορθμούς και κόλπους. Ειδικότερα, αιγιαλός είναι η όχθη της θάλασσας. Ακρωτήριον είναι τόπος υψηλός που πίπτει στη θάλασσα. Νήσος είναι μέρος της ξηράς που είναι πανταχόθεν περικυκλωμένο από θάλασσα και χερσόνησος είναι γη πανταχόθεν περικυκλωμένη από θάλασσα εκτός από ένα και μόνον στενό μέρος το οποίο συνέχεται με την ξηρά. Σύρτις είναι ριχότοπος σκεπασμένος από άμμο στο οποίο κατακάθονται τα καράβια. Σκόπελος είναι βράχος η πέτρα σκεπασμένη με λίγο ύδωρ πολύ επικίνδυνη για τα πλοία. Ισθμός είναι στενό μέρος της γης μεταξύ δύο θαλασσών, ενώ πορθμός μεταξύ δύο ηπείρων. Κόλπος είναι μέρος της θάλασσας που περιέχεται από δύο ακρωτήρια και λιμήν είναι μικρός κόλπος. Όρμος ακόμη πιο μικρός κόλπος.
Το θαλάσσιο δε ύδωρ είναι αλμυρό και πικρό για να μην σήπηται αλλά είναι και βαρύτερο από το ποταμίσιο ύδωρ και γι’ αυτό και βαστάζει μεγάλα βάρη. Αξιοθαύμαστο γεγονός είναι η κίνηση των υδάτων της θάλασσας, άλλως η ανάβαση και η κατάβαση με τις παλίρροιες αλλά και η εξάρτησή της από την φορά του αέρος, ο οποίος και δεν είναι πάντοτε ίδιος.
*
Αξίζει, εν προκειμένω, να παραθέσουμε ένα εικονικό διάλογο όχι βέβαια μεταξύ προσώπων, αλλά μεταξύ ξηράς και θάλασσας, τις οποίες προσωποποιεί ο Ιερός Χρυσόστομος. Σ’ αυτό τον υποτιθέμενο διάλογο, η ξηρά κατηγορεί την θάλασσα ως πρόξενο πολλών κακών αλλά και η θάλασσα κατηγορεί την ξηρά ότι έχει μολυνθεί από τα αίματα μυριάδων δολοφονιών και ποικίλων εγκλημάτων. Ωστόσο, στο τέλος συμφιλιωτής των δύο τούτων μεγεθών και φυσικών στοιχείων αποκαλύπτεται ο Συμφιλιωτής Ιησούς Χριστός. Ιδού ο διάλογος : «Θάλασσα : συ, ω γη, επλάσθης μετά από εμένα. Ξηραμμένη, άπληστη, μητέρα της σκόνης και τάφε όπου θάπτονται νεκροί και αίματα, αμαρτωλή οικία πανούργων ανθρώπων. Γιατί τυραννείς εμένα την πιο μεγάλη από σε στην ηλικία και κατέχεις μόνη συ τον Κύριον ; Δώσε του λοιπόν σε μένα για να εκπληρωθεί εκείνο που έχει λεχθεί : «εν τη θαλάσση αι οδοί σου», δηλαδή, «στη θάλασσα βαδίζεις ω Θεέ». Δώσε μου τον πλάστην μου για να γεμίσει και την δική μου αγκάλη με την χάριν του».
Γη : «μη γαρ σου χείρων υπάρχω» δηλαδή μήπως είμαι χειροτέρα από σε θάλασσα ; συ βρίσκεσαι σε απορία και ατονία και αστάθεια και σφυρίζεις στα άκρα σου, στις όχθες ρέουν ακάθαρτα νερά, το φυτικό σου βασίλειο αποτελείται μόνον από πόαν είσαι άχρηστη στη ζωή με τα αλμυρά νερά του και τις δυσωδίες που χύνονται σε σένα. δεν μπορεί κανείς να πορευθεί δια μέσου σου διότι έχεις συνήθως καταιγίδες και είσαι αγριεμένη από σφοδρούς ανέμους. Εάν, όπως είπες, ήσουν προτιμοτέρα, σε σένα πρώτον θα ερχόταν να εγκατασταθεί ο Δεσπότης τώρα όμως το αξίωμά του λάμπει σε μένα, διότι είμαι ανωτέρα από σένα, εφ’ όσον πρώτον σε μένα άφησε να λάμψουν οι ακτίνες της θεότητός του. Είμαι τόσο προτιμοτέρα από εσένα, όσον προτιμότεροι είναι οι άνθρωποι, που γεννώ εγώ, από τα ψάρια που γεννάς εσύ εγώ είμαι μητέρα της αγίας Παρθένου που γέννησε τον Δεσπότην, συ δε του πονηρού δράκοντος, ο οποίος εμπαίζει τα ζώα σου εγώ είμαι μητέρα προφητών και αποστόλων και αγίων ανδρών, ενώ συ είσαι μητέρα αγρίων και κακών κητών και καταστροφή αυτών που ταξιδεύουν με φουρτούνα εγώ είμαι κήπος καρποφόρος και έχω άνθη και αρώματα, ενώ συ έχεις ανέμους και λιμάνια και αταξίας. αν μπορούσα να κρατήσω τον Κύριον, δεν θα τον άφηνα να έλθει σε σένα.
Κατ’ εκείνη όμως την ώρα που τα στοιχεία της φύσεως, θάλασσα και γη με τις εκδηλώσεις τους φιλονεικούσαν, έρχεται ο Κύριος, ο Οποίος γεμίζει τα πάντα, «ο πάντα πληρών» και κατορθώνει και διορθώνει τα πάντα και έρχεται προς την θάλασσα θέλων με τα άγια ίχνη του να δοξάσει και να τιμήσει την χώρα των υδάτων. Τότε η θάλασσα άνοιξε τις αγκάλες της και με πολλή χαρά υπεδέχθη τον Κύριο λέγουσα :
Θάλασσα : Ελάτε όλα τα ζώα, τα μικρά μαζί με τα μεγάλα, συγκεντρωθείτε όσα βρίσκεσθε στα βάθη, κολυμβήσατε και επιστρέψατε προς Εκείνον, ο Οποίος στην αρχή σας χάρισε την ζωή και σας εγκατέστησε στο ύδωρ. Όλοι οι αντίθετοι άνεμοι του χειμώνος, σιωπήσατε και φοβηθείτε την θεότητα Εκείνου που βρίσκεται μπροστά σας. Όλες οι καταιγίδες και οι λαίλαποι ησυχήστε εμπρός στο μέγεθος της εξουσίας του. Όλοι οι άνεμοι ηρεμήσατε και γαληνέψατε και υποδεχθείτε με χαρά τον Κύριον της ζωής και του θανάτου. ποιος θα το φανταζόταν να μου αναγγείλει σήμερον ότι έχω επιβάτην τον Κύριον, ο Οποίος βαδίζει στο πέλαγός μου ; «τις αναγγελεί μοι σήμερον, ότι πελαγοβάτην έχω επιβάτην Κύριον ; ». θα είμαι δοξασμένη από σήμερον διότι έγινα θρόνος όπως τα Χερουβίμ… Εκείνον που πετά με τα πτερά των ανέμων τον φιλοξενώ στις νήσους μου. «νυν ουκ έτι προσαγορεύομαι θάλασσα, αλλά κολυμβήθρα ουράνιος» (PG 61, 694). Έτσι ο Χριστός συμφιλιώνει γη και θάλασσα και τα πάντα, γι’ αυτό και εμείς μπορούμε να διακηρύττουμε : «εν παντί ευχαριστείτε» τον Κύριον (α θεσσ. 5, 18).
Είναι δε πολύ χαρακτηριστικό ότι πολλές φορές ο Κύριος με τις εικόνες και τις παραβολές δίδασκε τους ανθρώπους. Έτσι και η θάλασσα ήταν για τον Χριστό σημείο της θεϊκής του προσέγγισης μέσα στην ιστορία. Ισχύει, εν προκειμένω, η φράση του αγ. Μαξίμου του Ομολογητού : «Ουδέποτε ψυχή δύναται προς γνώσιν εκταθήναι Θεού, ειμή αυτός ο Θεός, συγκαταβάσει χρησάμενος, άψηται αυτής και αναγάγη προς εαυτόν». η θάλασσα, εν προκειμένω, καθίσταται διδάχος και διδαχή από τον αιώνιο και μόνο Διδάσκαλο. Έτσι ο Χριστός διδάσκει με το πέλαγος, με τον λιμένα, με το πλοίο, με τους αλιείς, με την αγριεμένη θάλασσα αλλά και την γαλήνια, ακριβώς επειδή μ’ αυτές τις εικόνες και πραγματικότητες αποκαλύπτει τον δρόμο της σωτηρίας των ψυχών.
Αξίζει να παρουσιάσουμε δύο σημεία. στον Ευαγγελιστή Ματθαίο έχουμε μία σπουδαία περιγραφή της γαλήνευσης της τρικυμίας από τον Χριστό. Βρισκόντουσαν μέσα στο πλοίο όλοι οι μαθητές του αλλά και άλλοι επιβάτες όταν άρχισαν δυνατοί άνεμοι και επέπεσε ισχυρή θύελλα. στη θάλασσα ήταν μεγάλη η τρικυμία και το πλοιάριο σκεπαζόταν από τα κύματα. Ωστόσο ο Χριστός κοιμόταν. Τότε έντρομοι οι μαθητές του προσήλθαν κοντά του, τον ξύπνησαν και του είπαν έχοντας μεγάλη αγωνία και σύγχυση. «Κύριε σώσε μας, χανόμαστε». Τότε ο Χριστός τους λέγει : «ω ολιγόπιστοι, γιατί είσθε τόσον δειλοί ; ». Αμέσως ο Χριστός σηκώθηκε όρθιος και διέταξε με την εξουσία που είχε ως Κύριος και Θεός να σταματήσει η τρικυμία και να επέλθει στη θάλασσα η γαλήνη. Έτσι και έγινε. Όλοι τότε θαύμασαν το καταπληκτικό αυτό γεγονός και έλεγαν ότι «και οι άνεμοι και η θάλασσα υπακούουσιν αυτώ» (ματθ. 8, 27). δηλ. οι άνεμοι και κατ’ επέκτασιν και η θάλασσα υποτάσσονται σ’ αυτόν.
Πράγματι, ο Χριστός πραγματοποίησε και αυτό το θαύμα, όπως και πολλά άλλα, όταν χρειαζόταν για να πιστέψουν και κατανοήσουν οι μαθητές του αλλά και όλοι οι άνθρωποι ότι είναι ο Θεάνθρωπος Κύριος, ο Οποίος ήλθε ανάμεσα στους ανθρώπους για να τους λυτρώσει από την αμαρτία και επαναφέρει στον Παράδεισο. Όλοι τότε με το θαύμα αυτό της καταπαύσεως των ανέμων και της τρικυμίας της θάλασσας έλαβαν πείρα της θείας δυνάμεως του Χριστού καθ’ ότι «θαυμαστοί οι μετεωρισμοί της θαλάσσης, θαυμαστός εν υψηλοίς ο Κύριος» (ψαλμ. 93, 4).
Διδασκόμεθα ότι οφείλουμε να σπάσουμε τους κάβους της αθείας και της αρνήσεως και να διαλύσουμε τις αμφιβολίες και τις προκαταλήψεις. ο Χριστός είναι ο Κύριος μας και ο Θεός μας. Όταν είμαστε κοντά του και τον επικαλούμεθα δεν έχουμε τίποτα να φοβηθούμε. Ούτε ανέμους, μήτε θύελλες και τρικυμίες της θάλασσας. ο Κύριος, να γνωρίζουμε, παραμένει συμπαραστάτης μας.
*
Έπειτα το πλοίο έχει ένα σπουδαίο συμβολισμό. Συγκεκριμένα συμβολίζει την Εκκλησία. Ειδικότερα, ο σοφός Άγιος Νικόδημος, ο Αγιορείτης, γράφει ότι το πλοίον, άλλως με την αρχαία λέξη η ναυς, είναι μία θαυμάσια εικόνα της Εκκλησίας. στον πρόλογο του σπουδαιοτάτου συγγράμματός του που αποκαλείται «Πηδάλιον» και εμπεριέχει τους θείους και ιερούς κανόνες γράφει πολύ χαρακτηριστικά : «δια της νηός (ναυς νηός) δηλαδή με το πλοίο, εικονίζεται η καθολική (δηλ. ολόκληρη) του Χριστού Εκκλησία». και συνεχίζει και περιγράφει πιο αναλυτικά : «της νηός, δηλ. του πλοίου, τρόπις, δηλ. η καρίνα μεν είναι η προς την Αγία Τριάδα ορθόδοξος πίστις. Δοκοί δε και σανίδες τα της πίστεως δόγματα και οι παραδόσεις. Ιστός, ο σταυρός. Άρμενα δηλ. η αρματωσιά, η ελπίς και η αγάπη». και αφού περιγράψει τα άψυχα έρχεται κατόπιν και λέγει : «Κυβερνήτης ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός». Πόσο σημαντικό είναι τούτο να γνωρίζουμε ότι την Εκκλησία την κυβερνά ο Χριστός. Όχι οι κληρικοί και οι λαϊκοί, αλλά ο ίδιος ο Ιδρυτής της, ο Σωτήρας και Λυτρωτής του κόσμου, ο Αιώνιος Διδάσκαλος, ο Χριστός. γι’ αυτό και η Εκκλησία επειδή είναι του Χριστού και θείον κατασκεύασμα μένει στους αιώνες και δεν καταλύεται από τους ποικίλους εχθρούς.
Στη συνέχεια, ο όσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης λέγει ότι : στο πλοίο τουτέστιν στην Εκκλησία πρωρείς (δηλ. ναύκληροι) και ναύται είναι οι Απόστολοι και οι των Αποστόλων διάδοχοι και κληρικοί πάντες. Γραμματικοί και νοτάριοι δηλ., κοινώς στην ναυτική ορολογία, οι γραφιάδες και διαχειριστές είναι οι κατά καιρούς διδάσκαλοι. Μετά επιβάτες του πλοίου είναι όλοι οι ορθόδοξοι χριστιανοί. και βέβαια θάλασσα, ο παρών βίος των ανθρώπων. Συνεχίζει και γράφει : «Πνεύμα γαληνόν και ζεφείριον, αι του Αγίου Πνεύματος πνοαί τε και χάριτες. Άνεμοι οι κατ’ αυτής πειρασμοί» και πηδάλιον είναι οι ιεροί κανόνες.
Πολύ, λοιπόν, παραστατικά συμβολίζεται η Εκκλησία με το πλοίο. Αυτό ακριβώς οφείλουμε και να σκεπτόμεθα, ότι αξίζει να είμαστε πάντοτε μέσα στην Εκκλησία και ποτέ εκτός αυτής, πεσμένοι στη θάλασσα της ασέβειας, αλλά μέσα στο πλοίο της σωτηρίας, της αγίας μας Εκκλησίας.
*
Κάλλιστον, λοιπόν, δώρον του Θεού η θάλασσα. ως δε γράφει ο απ. Παύλος και ακόμη και με την θάλασσα «καθοράται η τε αΐδιος αυτού, του Θεού, δύναμις και θεότης» (ρωμ. 1, 20).