Αφετηρία του Διονύσιου Σολωμού ήταν πάντα η πίστη, η ηθική και ο πατριωτισμός, καθώς ήταν βέβαιος ότι η Ελλάδα δεν θα αναστηθεί μόνον με την επανάσταση των όπλων, εάν δεν επαναστατήσουν και οι συνειδήσεις κι οι ψυχές
Διακόσια χρόνια μετά την Επανάσταση του 1821, για την επανάκτηση της Ελευθερίας της Ελλάδας, υπάρχει μια ισχνή μειοψηφία συνανθρώπων στη χώρα μας, που πιστεύουν στο ατομοκεντρικό και όχι στο συλλογικό «εμείς».
Υβρίζουν, περιφρονούν, αδιαφορούν και μηδενίζουν συλλογικούς φορείς με διαχρονικές αξίες, όπως είναι η οικογένεια, η πατρίδα και η Εκκλησία, καθώς θεωρούν ότι ο μόνος λόγος που αξίζει να ζει και να υπάρχει κάποιος σε αυτή τη χώρα είναι το συμφέρον του εαυτού και όχι το συμφέρον του όλου, της κοινής Πατρίδας, της Ελλάδας: Το σύνθημα που ακούστηκε συχνά τον τελευταίο καιρό: «Η Ελλάδα να πεθάνει, να ζήσουμε εμείς», εκφράζει την τάση να μην αποδέχεται, αλλά να μισεί κάποιος την κοινή πατρίδα.
Προσπαθώντας να ερμηνεύσει κανείς αυτή τη συμπεριφορά θα μπορούσε, σύμφωνα με τον Adler, να διαπιστώσει σημεία εγωκεντρισμού και επικράτησης της επιθυμίας για απόκτηση κύρους και δύναμης, που θεωρείται ότι δεν αποτελεί φυσικό στοιχείο της ανθρώπινης ψυχής. Η τάση αυτή, μάλιστα, είτε ως εμμονή είτε ως ιδεοληψία, μπορεί να καταλήξει σε νοσηρή επιθυμία υπεροχής και αυτοανύψωσης, που φανερώνει ισχυρό σύμπτωμα αδυναμίας και κατωτερότητας του ανθρώπου.
Η επιθυμία αυτή εκφράζεται με ανελεύθερη και αντικοινωνική συμπεριφορά, διότι εκδηλώνεται, ως απώθηση των «άλλων» και ως προσπάθεια επιβολής, καταπίεσης, κυριαρχίας, εξάρτησης και εξουσιασμού τους. Η επιθυμία για εξουσία, χωρίς δημοκρατική έγκριση, δεν πηγάζει από δύναμη, αλλά από αδυναμία και αυθάδεια. Είναι, κατά τον From, η προσπάθεια για απόκτηση δευτερογενούς δύναμης, εκεί που λείπει η αυθεντική δύναμη. Ο Adler κατατάσσει αυτήν την παθολογική τάση, για εξουσιασμό των «άλλων», στην «επιβλαβή πλευρά της ζωής και εκεί παρατηρεί τους ψυχικούς παράγοντες, που συντελούν στη δημιουργία και την ανάπτυξη του εγωκεντρισμού και της αντικοινωνικότητας».
ΠΑΘΗ ΚΑΙ ΑΡΕΤΕΣ
Ωστόσο, εορτάζοντας τα διακόσια χρόνια από την απελευθέρωσή μας από τον τουρκικό ζυγό, ο ελληνικός λαός αισθάνεται και συναισθάνεται την σκληρή πραγματικότητα, την αγωνία, τον πόνο και την περιπέτεια της σκληρής σκλαβιάς των προγόνων μας, καθώς ήταν υπόδουλοι στην τουρκική τυραννία και περνούσαν, όπως λέγει ο Ελύτης, «την αγρύπνια τέτοιας νύχτας», με υπομονή και πίστη στον Θεό και με την προσδοκία του τοκετού της Ελευθερίας τους. Με άλλα λόγια ο λαός μας μαθήτευσε 400 περίπου χρόνια στην τυραννία για να γνωρίσει την αξία της πραγματικής Ελευθερίας.
Ένας από εκείνους που θα μπορούσε να μας διερμηνεύσει την αλήθεια της Ελευθερίας αλλά και την Ελευθερία της αλήθειας είναι ο μεγάλος ποιητής που ύμνησε την Ελευθερία, ο Διονύσιος Σολωμός. Γνώριζε τα πάθη αλλά και τις αρετές της ψυχής των Ελλήνων.
Αφετηρία του ήταν πάντα η πίστη, η ηθική και ο πατριωτισμός, καθώς ήταν βέβαιος ότι η Ελλάδα δεν θα αναστηθεί μόνον με την επανάσταση των όπλων, εάν δεν επαναστατήσουν, ταυτόχρονα, οι συνειδήσεις και οι ψυχές. Η πνευματική και ηθική αναγέννηση της πατρίδας, με πρότυπο την ελληνική σοφία και την αρετή, από την αρχαιότητα μέχρι και την εποχή της Επαναστάσεως και σε συνδυασμό με το δημιουργικό χριστιανικό πνεύμα και τη λαϊκή παράδοση, ήταν το σολωμικό όραμα της αγαπητικής και ανιδιοτελούς προσφοράς και θυσίας του ατομικού εγώ, που χρειάζεται η πατρίδα, παράλληλα, με τους απελευθερωτικούς αγώνες.
Γνώριζε καλά αυτό που τόνιζε ο Κάλβος ότι «θέλει αρετή και τόλμη η Ελευθερία» και γι’ αυτό θεωρούσε ότι η πατρίδα του έχει ανάγκη, τόσο την προσφορά του ένοπλου αγώνα, όσο και εκείνη της ποιητικής έμπνευσης που θα τόνωνε ποιοτικά τον υπέρ της Ελευθερίας αγώνα. Γι’ αυτό στη δύναμη του λαού, που πολεμούσε με το γιαταγάνι, ο Σολωμός προσθέτει τη δύναμη του πνεύματος και της τέχνης. Στέκεται κι αυτός νοερά στο μέτωπο του ένοπλου αγώνα και εμψυχώνει ηθικές αξίες, βοηθώντας τα παλικάρια στον άλλο αγώνα που διεξάγεται μέσα τους, προκειμένου να συνειδητοποιήσουν τη θυσία και τον θάνατο, που ήταν τόσο εγγύς, για να επιτευχθεί η σπορά για τον τοκετό της Ελευθερίας.
ΙΣΧΥΡΟ ΟΠΛΟ
Οι αγωνιστές άκουαν τη φωνή του Σολωμού, βίωναν τον Υμνο της Ελευθερίας που τους έψαλε, οι δε στίχοι του, που απευθύνονταν ενθαρρυντικά στις ψυχές τους, λειτουργούσαν, εκείνες τις ώρες, εξ’ ίσου αποτελεσματικά με τα ισχυρότερα όπλα και τα αξιότερα πολεμικά σχέδια. Πολλοί έγραφαν πατριωτικά ποιήματα εκείνη την εποχή.
Όμως, ο πατριωτισμός του Σολωμού έχει μια άλλη ποιότητα, ένα άλλο βάθος. Είναι στενά συνδεδεμένος με την εθνική ακοή, όραση και μνήμη, διότι στοχεύει, πρωτίστως, στην εσωτερική Ελευθερία και στον εσωτερικό πολιτισμό του ανθρώπου. Μεγάλη αξία και σημασία έχει να είναι κανείς ελεύθερος και εξωτερικά και εσωτερικά. Όμως, όταν οι άνθρωποι είναι εσωτερικά ελεύθεροι, ακόμη κι αν είναι υποδουλωμένοι, ως έθνος, σε κάποιο εξωτερικό τύραννο, διατηρούν υπαρξιακά τη δύναμη και τη χαρά της Ελευθερίας, ως βιώματος, όπως φαίνεται στο στίχο του ποιητή: «Έστεκε στο μισημένο το ζυγό μ’ αραθυμιά, το ποδάρι είχε δεμένο, αλλά ελεύθερη καρδιά» (Διον. Σολωμού, Εις τον θάνατο, του Λόρδ Μπάϊρον, στρ. 97).
Ελλάδα και Ελευθερία στον Σολωμό, είναι δύο μεγέθη που σχεδόν ταυτίζονται. Με την Ελλάδα στην ψυχή του, ο Σολωμός αισθάνεται, όχι απλώς ελεύθερος και χαρούμενος, αλλά «να λαχταρίζει μέσα του κάθε είδος μεγαλείου», γιατί, όπως διασώζει ο Ιω. Πολυλάς, «δεν εσυνηθούσε να θεατρίζει τα εθνικά φρονήματα, αλλά, μες στο Άγιο βήμα της ψυχής, οικοδομούσε την αληθινή Ελλάδα».
Σε αντίθεση με κάποιες ιδεοληπτικές φωνές της σημερινής πραγματικότητας, που θεωρούν την πατρίδα ως εκφραστή μιας καταπιεστικής εξουσίας και αρνούνται ή πολεμούν την ύπαρξή της, ο Σολωμός πίστευε ότι «ο ελληνικός πολιτισμικός και ιστορικός χώρος, μπορεί να εμπνεύσει την πρωτοτυπία και την προφητεία, κυρίως σε εκείνους που έχουν τη δύναμη και την ετοιμότητα να θυσιάσουν το ατομικό στο εθνικό και όχι το εθνικό στο ατομικό» (Ηρ. Ρεράκης, Θρησκευτικά και πολιτισμικά πρότυπα στο έργο του Δ. Σολωμού, εκδ. Γρηγόρης, Αθήνα 2003, σ. 48).
ENA ΠΡΟΣΚΛΗΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ «ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΚΑΙ ΤΑ ΥΨΗΛΑ»
Πίστευε ότι η Ελλάδα δεν έχει άλλη επιλογή για να φθάσει στην Ελευθερία, από την αρετή και τη θυσία. Με τον ύμνο του στην Ελευθερία, ο Σολωμός καλεί τους Έλληνες να δοκιμάσουν τις αντοχές τους και να προσπαθήσουν να θυσιάσουν το «εγώ», που κλείνει τον άνθρωπο στη δουλεία των παθών του εαυτού, στο «εμείς», που ανοίγει τους ορίζοντες προς την απελευθέρωση από κάθε μορφής αγκυλώσεις που τον εγκλωβίζουν.
Το όραμα ζωής, που προσφέρει ο Ύμνος στην Ελευθερία, εμπνέει τις συνειδήσεις των Ελλήνων να ομολογήσουν αυτό που ομολόγησε και ο Σπ. Τρικούπης, όταν τον διάβασε: «Οι άξιοι αναγνώστες αυτού του Ύμνου, θέλει τον κρίνουν δόξα της Ελλάδος και θέλει ειπούν μαζί μου ότι εις κανέναν καιρόν και εις κανέναν έθνος η Ελευθερία δεν εύρε ψάλτη αξιώτερο». Πράγματι, ο Υμνος του Σολωμού αποτελεί ένα μήνυμα Ελευθερίας του Πνεύματος, ένα προσκλητήριο για το μέλλον, με στόχο «τα μεγάλα και τα υψηλά»: «Οι μεγάλοι τα μεγάλα που τους μοιάζουνε αγαπούν» (Εις τον θάνατον του λόρδ, Μπάϊρον, στρ. 31).
Βλέπει την Ελευθερία, αφενός, να βγαίνει «απ’ τα κόκαλα των Ελλήνων τα ιερά», να την υποδέχεται η θρησκεία, να τιμάται με την αγχόνη του Πατριάρχη, αφετέρου, να ζητά να συναντηθεί με όλους τους Έλληνες μαζί, μέσα από την ενότητα, την ομόνοια, την αρετή και τη θυσία, δηλαδή κατ’ ουσία, μέσα από την υπέρβαση των παθών και των λαθών: «Εάν μισούνται ανάμεσό τους, δεν τους πρέπει Ελευθεριά» (Ύμνος, στρ. 147).
Ηρακλής Ρεράκης, Ομ. Καθηγητής Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ
*Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “Ορθόδοξη Αλήθεια”