Του Πέτρου Βασιλειάδη*
Πολλά έχουν γραφτεί για την «εν Αγίω Πνεύματι» (δια κληρώσεως δηλαδή, όπως παραδοσιακά συμβαίνει με βάση το καταστατικό της Εκκλησίας της Σερβίας, της μόνης μεταξύ των 15 Ορθοδόξων Αυτοκεφάλων Εκκλησιών) εκλογή του Μητροπολίτη Ζάγκρεμπ και Λουμπλιάνας κ. Πορφυρίου (Πέριτς) σε Αρχιεπίσκοπο Πεκίου, Μητροπολίτη Βελιγραδίου και Καρλοβικίου και Πατριάρχη των Σέρβων.
Με μεταπτυχιακές σπουδές στην Ελλάδα και διδακτορική διατριβή στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 2004 με θέμα: «Η Πιθανότητα Γνώσης του Θεού στην Κατανόηση του Αποστόλου Παύλου σύμφωνα με την Ερμηνεία του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου», ο νέος προκαθήμενος της Εκκλησίας της Σερβίας καλείται να οδηγήσει την πολύπαθη Εκκλησία του μέσα από πολλές Συμπληγάδες Πέτρες.
Και αναφέρομαι στις σχέσεις του με την πολύ συντηρητική σερβική κοινωνία και την πολιτική εξουσία, σε συνδυασμό μάλιστα και με τα οράματά του για σύσφιξη των σχέσεων με την…δεύτερη πατρίδα του, την Κροατία, αλλά και τον διάλογο με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.
Κι αυτό καλείται να το κάνει σε μια Εκκλησία και μια χώρα που έχουν ανοιχτά μέτωπα με το Κόσοβο, την κοιτίδα της Ορθόδοξης Σερβικής αυτοσυνειδησίας, το εν δυνάμει αυτόνομο εκκλησιαστικά Μαυροβούνιο, αλλά και την de facto αποσχισθείσα Εκκλησία της Βόρειας Μακεδονίας.
Σε αυτά μπορεί κανείς να προσθέσει, όταν μάλιστα όπως ο υπογράφων ανήκει στην Ορθόδοξη θεολογική ακαδημαϊκή οικογένεια, και το χάσμα που δημιουργήθηκε μεταξύ της ιεραρχίας και της προοδευτικής σερβικής θεολογικής ακαδημαϊκής κοινότητας.
Όλα, μα όλα αυτά, είναι αποτελέσματα γεωπολιτικών αντιλήψεων, σε μεγάλο μάλιστα βαθμό εξαρτώμενα ή συνδεόμενα με το θεολογικό και πολιτικό αφήγημα της φίλης ρωσικής υπερδύναμης. Της θεωρίας δηλαδή περί «Ρωσικού – και κατ’ επέκταση «Σλαβικού» – λαού» RusskyiMir, όταν στα 400 και πλέον χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας ίσχυε η έννοια του Milliet (του συνόλου δηλαδή Ορθοδόξου λαού).
Κι αν η ψύχραιμη επιλογή της τελευταίας στιγμής (των μακαριστών πλέον, του Πατριάρχου Ειρηναίου και του Μητροπολίτου Μαυροβουνίου και Παραθαλασίας Αμφιλοχίου) να μετάσχει τελικά η Εκκλησία της Σερβίας στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Κρήτης, παρά την απέλπιδα προσπάθεια του Πατριαρχείου Μόσχας και την δυναμική εμμονή του στενά συνδεόμενου με τον νυν Πατριάρχη Μητροπολίτου Μπάσκας Ειρηναίου (Μπούλοβιτς), του έτερου ισχυρού πόλου της εκκλησιαστικής πολιτικής της σερβικής Εκκλησίας. Από τον οποίον, ειρήσθω εν παρόδω το…Άγιο Πνεύμα στέρησε για δεύτερη συνεχόμενη φορά την πατριαρχία!
Πολλοί ισχυρίστηκαν ότι αυτό οδήγησε τη Σερβική Εκκλησία να ακολουθήσει πιστά την γραμμή του Πατριαρχείου Μόσχας, και έτσι να πάρει την ρεβάνς, αποβαίνοντας «βασιλικότερη του βασιλέως» (τσάρου, και του Πατριάρχου Μόσχας) συμβάλλοντας στα γεωπολιτικά σχέδια που εδραίωσαν τη λεγόμενη Ουκρανική κρίση.
Παρά τις αντίθετες εκτιμήσεις, ότι δηλαδή η Ουκρανική κρίση ήταν απόρροια της αποχής της Ρωσικής Εκκλησίας από την επί ολόκληρο αιώνα προετοιμαζόμενη Πανορθόδοξη Σύνοδο της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, αυτή δεν ήταν παρά επιγενόμενο των γεωπολιτικών βλέψεων και θεολογικών οραμάτων για μια Ορθοδοξία χωρίς ουσιαστικά Πρώτον, αλλά με ένα είδος πρωτοκαθεδρίας βασιζόμενης σε καισαροπαπικά, οικονομικά και πληθυσμιακά μεγέθη.
Με αφορμή την ενδιαφέρουσα ανάλυση της ερευνήτριας Slavica Jakelić για τον νέο Πατριάρχη της Σερβικής Εκκλησίας, που πρόσφατα αναρτήθηκε στο ηλεκτρονικό περιοδικό Public Orthodoxy του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Μελετών του Πανεπιστημίου του Fordham, ανακάλεσα στη μνήμη μου τις κοινές μας εμφανίσεις στα οικουμενικά συνέδρια Ορθόδοξης Πνευματικότητας της μοναστικής κοινότητας του Bose της Ιταλίας.
Σε ένα μάλιστα από αυτά συντόνιζα το πάνελ στο οποίο ο νυν Πατριάρχης Σερβίας ήταν τότε ομιλητής. Πολύ πιο ενδιαφέρουσα, όμως, και στην ίδια περίπου γραμμή με ορισμένες από τις πρώτες δημόσιες τοποθετήσεις του ως Πατριάρχου, ήταν και η σχετική εισήγησή του στο συνέδριο του 2015, που είχε θέμα «Έλεος και Συγχώρηση» (Mercy and Forgiveness).
Εκεί, ως Μητροπολίτης τότε Ζάγκρεμπ-Λουμπλιάνας, ο Πατριάρχης σήμερα Πορφύριος, είχε εισηγηθεί το θέμα «Μνήμη και Συγχώρεση. Συμφιλίωση μεταξύ των Εθνών Σήμερα», υποστηρίζοντας τα εξής: «Η υπενθύμιση του Χριστού στο ευαγγέλιο του Ματθαίου: «Εὰν γὰρ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, ἀφήσει καὶ ὑμῖν ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος· ἐὰν δὲ μὴ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, οὐδὲ ὁ πατὴρ ὑμῶν ἀφήσει τὰ παραπτώματα ὑμῶν». 6:14-15) αποτελεί χριστιανική επιταγή. Δεν μπορεί να επιτευχθεί με ανθρώπινα μόνο μέσα, αλλά μόνο με τη Θεία βοήθεια και χάρη. Ωστόσο, δεν είναι ένα μηχανικό γεγονός. Απαιτούνται γνώσεις για τα λάθη κάποιου και μετάνοια.
“Το να συγχωράει κάποιος με την καρδιά και τη αγάπη αποτελεί νίκη επί της υπερηφάνειας. Είναι ένα πραγματικό θαύμα, να συγχωρήσουμε τον άλλο, για να λάβουμε συγχώρεση από τον άλλο! Αυτή είναι μια πραγματική επιστροφή από την αποξένωση στην ενότητα. από το μίσος στην αγάπη, από το να είσαι ξεχωριστός στο να είσαι ενωμένος. Προκειμένου να επιτευχθεί ‘συμφιλίωση μεταξύ των εθνών’, είναι απαραίτητο, αφενός, να καλλιεργηθεί μια κουλτούρα μνήμης, σε αντίθεση με τη δυσαρέσκεια, και αφετέρου να ασκεί κανείς ενεργά την βασική έκκληση προς συγχώρεση του Ευαγγελίου. Είναι σημαντικό να παραδεχτούμε την αμαρτία και να μετανοήσουμε γι’ αυτήν. Μόνο τότε είναι δυνατή η αμοιβαία αποδοχή της συγχώρεσης και της συμφιλίωσης».
Εύχομαι τα παραπάνω λόγια του νέου Πατριάρχη να τον συνοδεύουν καθ’ όλη την πατριαρχία του, και να εκπληρώσει έτσι την περίφημη διατύπωση της Β’ προς Κορινθίους Επιστολής του Αποστόλου Παύλου, στην θεολογία του οποίου ενέκυψε στην διδακτορική του διατριβή: «Εἴ τις ἐν Χριστῷ, καινὴ κτίσις· τὰ ἀρχαῖα παρῆλθεν, ἰδοὺ γέγονε καινὰ τὰ πάντα. Τὰ δὲ πάντα ἐκ τοῦ Θεοῦ τοῦ καταλλάξαντος ἡμᾶς ἑαυτῷ διὰ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ καὶ δόντος ἡμῖν τὴν διακονίαν τῆς καταλλαγῆς» (5:17-18).
Το ερώτημα, με άλλα λόγια, είναι εάν κατά πόσον ο νέος Πατριάρχης του Σερβικού έθνους θα αποβεί «διάκονος καταλλαγής» ή γεωπολιτικός διεκπεραιωτής.
*Ο κ. Πέτρος Βασιλειάδης είναι ομότιμος Καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, πρόεδρος επί τιμή του Κέντρου Οικουμενικών, Ιεραποστολικών και Περιβαλλοντικών Μελετών “Μητρ. Παντελεήμων Παπαγεωργίου” (CEMES) και της Παγκόσμιας Συνομοσπονδίας Θεολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (WOCATI)