Με την παρουσία της ΠτΔ κ. Κατερίνας Σακελλαροπούλου, του Οικουμενικού Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου και εκπροσώπων από σχεδόν όλες τις Ορθόδοξες Εκκλησίες πραγματοποιήθηκε η έναρξη του Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου του Περιοδικού Θεολογία της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Στο πλαίσιο της τελετής εξέφρασε τις εισαγωγικές του σκέψεις ο Αλέξανδρος Κατσιάρας, Διευθυντής Συντάξεως του περ. Θεολογία.
Παρατίθεται η σχετική ομιλία:
Εξοχωτάτη,
Παναγιώτατε,
Ζούμε σε μια εποχή, που είναι βαθιά υλιστική, κι όμως μετατρέπει τα πάντα σε άυλες εικόνες. Αυτό δείχνει η συστηματική προώθηση της ασώματης επικοινωνίας. Η ψηφιακή τεχνολογία δημιουργεί ένα εικονικό περιβάλλον, όπου η επικοινωνία προϋποθέτει την ύπαρξη του σώματος, όχι όμως ως παρουσία, αλλά ως εργαλείο. Το σώμα χρησιμεύει απλώς για να χειρίζεται τη μηχανή, διά της οποίας θα συντελεστεί η επικοινωνία. Ο ρόλος του σταματά εκεί.
Για παράδειγμα, το Διαδίκτυο, αν και γοητευτικό, είναι κατά βάσιν αντικοινωνικό, σε ό,τι αφορά τη φυσική παρουσία. Γιατί, διευκολύνοντας την άμεση επικοινωνία, διαστρεβλώνει την πραγματικότητα, αφού παρακάμπτει ό,τι πιο ρεαλιστικό, τη φυσική διαμεσολάβηση του υλικότατου ανθρωπίνου σώματος. Η τεχνολογική πρόοδος δίνει την εντύπωση ότι το σώμα μπορεί να υπερβαίνει τα όρια του τόπου και του χρόνου, ταυτόχρονα όμως μας απομακρύνει από την πραγματικότητα ότι είμαστε όντα εν σώματι. Καταλήγουμε να κινούμαστε όσο το δυνατό λιγότερο. Αλλά όσο λιγότερο κινούμαστε, τόσο περισσότερο ξεχνούμε ότι είμαστε όντα με σώμα.
Και, νομίζουμε ότι πλέον μπορούμε να τα κάνουμε όλα λες και είμαστε πανταχού παρόντα πνεύματα. Εδώ ριζώνει ο ναρκισσισμός και η αυτοαναφορικότητα.
Η άρνηση του σώματος και κατ᾽ ακολουθίαν της ύλης δεν είναι κάτι καινούργιο. Ο Πλάτων τοποθετεί το είναι του ανθρώπου αποκλειστικά στην άυλη ψυχή. Δεν ήταν τυχαία η αντίδραση των Αθηναίων, όταν ο Απόστολος Παύλος τους μίλησε για την ανάσταση των σωμάτων. Αυτό σχετίζεται, εν πολλοίς, με το ότι το σώμα υπενθυμίζει μια ψυχολογική και κυρίως μια υπαρξιακή πραγματικότητα: ότι δεν έχουμε έλεγχο στα πάντα, πράγμα που προκαλεί τον άνθρωπο. Το σώμα μας αλλάζει, ερήμην της θελήσεώς μας, μέσα από τις αναπόφευκτες μεταβολές της ηλικίας, που ξεκινούν με τη γέννησή μας. Ο δε θάνατος μας θυμίζει με τον πλέον απόλυτο τρόπο ότι το σώμα δεν μας ανήκει. Ο φόβος της φθοράς, που οδήγησε τον Φάουστ στην ανοίκεια ανταλλαγή της ψυχής του με την αιώνια νεότητα, είναι ακόμη πιο έντονος στις μετανεωτερικές κοινωνίες. Γι᾽ αυτό, μέσω της και εικονικής πραγματικότητας προσπαθούμε να ζήσουμε τη φαντασίωση της παντοδυναμίας, την οποία το σώμα αποδομεί.
Το σώμα αφηγείται μια αναπόδραστη ιστορία: ότι δεν μπορούμε να γεννήσουμε τον εαυτό μας. Προήλθαμε από μια κοινή σωματικότητα, εκείνη της μητέρας-βρέφους. Είμαστε πλάσματα της απόφασης και της επιθυμίας του άλλου. Καλούμαστε να αυτονομηθούμε, αλλά ποτέ δεν μπορούμε να διαγράψουμε οριστικά το αποτύπωμα του άλλου.
Από όποια άποψη κι αν προσεγγίσουμε το θέμα –θεολογική, φιλοσοφική, πολιτική, ψυχολογική, κλπ.– η ανθρωπότητα παλεύει διαρκώς να διαχειριστεί ότι είμαστε εν σώματι και εξαρτημένοι από την παρουσία του άλλου. Το σώμα και ο άλλος θέτουν περιορισμούς, που συντρίβουν εν τέλει κάθε φαντασίωση αυτοδημιουργίας. Αυτό όμως δεν αντιμετωπίζεται με φαντασιώσεις, ούτε με ενδοσκοπήσεις και αυτοβελτιώσεις. Πως είναι δυνατόν, με τέτοιους τρόπους ο άνθρωπος να αντιμετωπίσει τη θνητότητά του, θνητός ων;
Θεολογικά, ο άνθρωπος φέρει το ανεξίτηλο αποτύπωμα του Άλλου, αφού επλάσθη κατ’ εικόνα Θεού. Η αποτυχία του Αδάμ να διαχειριστεί αυτήν την πρόκληση-πειρασμό έγινε αντιληπτή μέσω του σώματός του. Τότε συνετρίβη η φαντασίωση της ισοθείας.
Αυτά, μεταξύ άλλων, συνέβαλαν ώστε η προβληματική του συνεδρίου να μην αναλωθεί στην τετριμμένη συζήτηση περί καλής και κακής χρήσης της τεχνολογίας ποιμαντικού τύπου, και να δομηθεί πάνω σε μια επισήμανση και του Έλληνα φιλοσόφου Σπύρου Κυριαζόπουλου, ότι από τη νεωτερική εποχή η τεχνική δεν είναι μόνο μια ιδιότητα του τεχνίτη, αλλά μια στάση του ανθρώπου απέναντι στον κόσμο, που ορίζει τη σκέψη και τη συμπεριφορά του.
Στο πλαίσιο του Συνεδρίου θα διερευνήσουμε πως αυτή η στάση ζωής επηρεάζει όχι μόνο την πολιτική, τους θεσμούς, την κοινωνία, τα ήθη, αλλά και την Εκκλησία και τις θρησκείες, τα πάντα δηλαδή όπως τα ξέραμε. Και αν ισχύει ότι η τεχνολογία δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσα λύνει. Κι αν όλα αυτά έχουν τη ρίζα τους στον ατομικισμό.
Τίποτα δεν μπορεί να μείνει αλώβητο, διότι η απο-ιεροποίηση του κόσμου δεν περιορίζεται στις θρησκείες, αλλά οδηγεί στην ακύρωση του συμβολικού νοήματος ακόμη και των κοσμικών θεσμών, εισάγοντας την ατομική αξία ως απόλυτο κριτήριο.
Για την Ορθόδοξη Θεολογία, το σώμα είναι ό,τι σπουδαιότερο έχει ο άνθρωπος. Αυτό ονοματίστηκε «Ναός του Αγίου Πνεύματος». Πάντα θα το φέρουμε, αφού θα αναστηθεί. Και θα διηγείται τη σχέση μας με την υλικότητα και την κτιστότητά μας, και εν τέλει τη σχέση μας με το αποτύπωμα του Άλλου, του Θεού, ακόμη και μετά την ανάστασή μας.
Με αυτές τις ελάχιστες σκέψεις, Παναγιώτατε, παρακαλώ να κηρύξετε την έναρξη των εργασιών του Συνεδρίου και να απευθύνετε χαιρετισμό.