Ο ζωγράφος κ. Μάρκος Καμπάνης μιλά, με αφορμή τη φιλοτέχνηση της τοιχογραφίας που βρίσκεται στην Ι. Μονή του Βατοπαιδίου, για τον Αθωνα που έχει αποτελέσει για τον ίδιο πηγή έμπνευσης, την τοπιογραφία του και πολυάριθμα χαρακτικά έργα του
«Δεν υπάρχουν ούτε ιερά υλικά ούτε ιερή τεχνοτροπία. Καθίστανται τέτοια μόνο από τον τρόπο χρήσης τουςκαι το αποτέλεσμα. Από μόνα τους δεν προσφέρουν καμιά εγγύηση «ιερού» αποτελέσματος»
Από τον ΣΩΤΗΡΗ ΛΕΤΣΙΟ
«Το Αγιο Ορος έχει γίνει σχεδόν, το δεύτερο σπίτι μου». Αυτό δηλώνει μιλώντας στην «Ορθόδοξη Αλήθεια» ο ζωγράφος κ. Μάρκος Καμπάνης, ενώ συγχρόνως προσθέτει ότι το Αγιο Ορος έχει αποτελέσει για τον ίδιο πηγή έμπνευσης για την τοπιογραφία του και για πολυάριθμα χαρακτικά έργα.
Ο Μάρκος Καμπάνης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1955. Σπούδασε ζωγραφική στο St. Martin’s School of Art, στο Λονδίνο. Εκτός από την ζωγραφική ασχολείται με την χαρακτική, την αγιογράφηση ναών, την εικονογράφηση βιβλίων και την επιμέλεια εκθέσεων και εκδόσεων. Εχει πραγματοποιήσει πολλές ομαδικές εκθέσεις και πάνω από 23 ατομικές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Εκτός από τις γκαλερί έχει παρουσιάσει το έργο του ατομικά και σε μουσεία ή ιδρύματα όπως στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών, στο Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης, στο Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, ενώ το 1984 έλαβε μέρος στην 15η Biennale Αλεξανδρείας.
Η αγάπη του για τη βυζαντινή τέχνη και το Άγιον Όρος τον οδήγησαν στον χώρο της εκκλησιαστικής ζωγραφικής. Έχει κάνει τοιχογραφίες στις μονές Βατοπαιδίου, Ιβήρων και Σίμωνος Πέτρας του Αγίου Όρους, στη Ιερά Μονή Αγίας Αικατερίνης Σινά και αλλού. Είναι επιμελητής της Αγιορειτικής Πινακοθήκης της Μονής Σίμωνος Πέτρας, η οποία ασχολείται με την σύγχρονη εικαστική παραγωγή που συνδέεται με τον Άθωνα και με την ιστορία της αγιορειτικής χαρακτικής. Εχει επιμεληθεί το βιβλίο «Σπ. Παπαλουκάς, Θητεία στον Άθω» και την έκθεση «Το Άγιον Όρος στην Ελληνική τέχνη», που έγινε στο Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης. Οι πρόσφατες εργασίες του αφορούν δύο κυρίως θέματα: Τα ερείπια και την τοπιογραφία της Οδύσσειας.
Η αφορμή για τη συνέντευξη αυτή στάθηκε η φιλοτέχνηση από εσάς της τοιχογραφίας, που βρίσκεται στην Ιερά Μονή του Βατοπαιδίου. Πώς πήρατε την απόφαση για την δημιουργία αυτού του έργου; Μπορείτε να μας περιγράψετε τα βασικά σημεία αυτής της τοιχογραφίας;
Πρόκειται για μια ομάδα τοιχογραφιών που λειτουργούν ως σύνολο και κοσμούν την είσοδο της Μονής Βατοπαιδίου. Είναι το πρώτο πράγμα που βλέπει ο εισερχόμενος στο μοναστήρι και έτσι οι συνθέσεις αυτές λειτουργούν σαν μια εικαστική ξενάγηση στη Μονή και την ιστορία της. Αυτό ήταν και η επιθυμία της Μονής όταν μου ανέθεσε το έργο. Στην κεντρική τοιχογραφία απεικονίζεται το συγκρότημα της μονής με τα εξαρτήματά της στον Άθω, σκήτες, κελιά, καθίσματα, καθώς και τα διάφορα βοηθητικά κτίρια γύρω από το μοναστήρι. Στις διπλανές παραστάσεις απεικονίζονται τα μετόχια στην Ελλάδα, στα Βαλκάνια και τα παλαιά μετόχια στη Ρουμανία, όπου εκεί κάποτε η Μονή είχε σημαντική παρουσία. Η γενική εικόνα ολοκληρώνεται με την αναπαράσταση της λιτανείας της εικόνας της Παναγίας, η οποία τελείται κάθε χρόνο στο μοναστήρι.
Για την ολοκλήρωση του συγκεκριμένου έργου υπήρξαν κάποιες δυσκολίες που θα έπρεπε να τις υπερβείτε; Πόσος χρόνος απαιτήθηκε συνολικά;
Ο χρόνος είναι λίγο δύσκολο να υπολογιστεί μια και οι τοιχογραφίες έγιναν σταδιακά και συχνά μεσολαβούσαν ακόμα και κάποια χρόνια, ιδιαιτέρως στην περίοδο της πανδημίας. Άρχισαν το 2013 και η τελευταία παράσταση με τη λιτανεία της εικόνας της Παναγίας έγινε πέρυσι. Μια δυσκολία οφείλεται στο ότι ο συγκεκριμένος χώρος είναι ημιυπαίθριος -εκτεθειμένος στις καιρικές συνθήκες- μια και οι τοιχογραφίες έγιναν επί τόπου, με σκαλωσιά. Αλλη δυσκολία, για την οποία βέβαια απαιτήθηκε αρκετή δουλειά στον αρχικό σχεδιασμό, ήταν η προσπάθεια να έχουν μεν οι παραστάσεις έναν έντονο διακοσμητικό χαρακτήρα, αλλά ταυτόχρονα να είναι αναγνωρίσιμες οι διάφορες τοποθεσίες, έτσι ώστε το σύνολο να λειτουργεί και λίγο σαν «χάρτης». Τα στοιχεία αντλήθηκαν από αρχιτεκτονικά σχέδια, φωτογραφικές πηγές και επιτόπια παρατήρηση. Πιστεύω ότι το αποτέλεσμα εξυπηρετεί και την ανάγκη για διακόσμηση και την επιθυμία για παροχή χρήσιμων πληροφοριών για τους προσκυνητές. Τέλος, λόγω ακριβώς της θέσης των τοιχογραφιών στην είσοδο ο χώρος κατακλυζόταν συχνά από τους εισερχόμενους. Αυτό διέκοπτε μερικές φορές την απαραίτητη ησυχία για την ζωγραφική εργασία, από την άλλη όμως έδινε την ευκαιρία στους επισκέπτες να δουν έναν ζωγράφο εν ώρα εργασίας, κάτι που δεν είναι και τόσο συνηθισμένο.
Επίσης φιλοτεχνήσατε και κάποια έργα στο κτίριο της πολιτικής διοίκησης του Αγίου Ορους. Μπορείτε να μας αναφέρετε κάποια στοιχεία και γι’ αυτό το έργο;
Η πολιτική διοίκηση του Αγίου Όρους στεγάζεται εδώ και λίγα χρόνια σε νέο κτίριο στις Καρυές. Για τον χώρο αυτό μου ζητήθηκαν έργα που να σηματοδοτούν ακριβώς τον χαρακτήρα αυτό. Τα έργα είναι φορητά, ζωγραφισμένα με ακρυλικό σε ξύλο και φιλοτεχνήθηκαν με την ευγενική χορηγία του κ. Αθανάσιου Μαρτίνου. Στο κεντρικό έργο απεικονίζεται όλη η χερσόνησος του Αγίου Όρους, με μια πανοραμική ματιά, με τα μοναστήρια και τις σκήτες. Σε άλλο χαρτογραφείται εικαστικά η πρωτεύουσα της μοναστικής πολιτείας, οι Καρυές, σε μια σύνθεση που αναπαρίστανται όλα τα λεγόμενα κονάκια των μοναστηριών, τα οικήματα δηλαδή των μοναστικών αντιπροσώπων, συμβολίζοντας έτσι τις διοικητικές αρμοδιότητες που ασκούνται εκεί. Υπάρχει και μία τρίτη παράσταση που έγινε ως φόρος τιμής στο γεγονός της απελευθέρωσης του Όρους από την οθωμανική αυτοκρατορία το 1912.
Ποιο είναι αυτό το ιδιαίτερο στοιχείο στο περιβάλλον της μοναστικής πολιτείας του Άθω, το οποίο σας εμπνέει αλλά και συγχρόνως σας προσφέρει την αίσθηση του οικείου;
Πολλά πράγματα: Το τοπίο, η ζώσα παράδοση, η ησυχία, η προσωπική σχέση με κάποιους από τους μοναχούς. Το γεγονός ότι μπορεί κανείς να παρακολουθήσει ακολουθίες με ένα ιδιαίτερο τελετουργικό, χαμένο εν πολλοίς από τους συνήθεις ενοριακούς ναούς. Σημαντικό ιδιαίτερα για μένα είναι όλο το πολιτιστικό απόθεμα που είναι εκεί συγκεντρωμένο και μπορούσα να το χορτάσω, ας το πούμε έτσι, με τις πολυάριθμες επισκέψεις που έχω πραγματοποιήσει. Το Ορος, εκτός των επιτόπου έργων που έγιναν κατόπιν ανάθεσης, έχει αποτελέσει για μένα πηγή έμπνευσης για την τοπιογραφία μου και για πολυάριθμα χαρακτικά έργα. Το σύνολο αυτής της δουλειάς είχε παρουσιαστεί σε έκθεση το 2009 και το 2010 στην Αγιορείτικη Εστία της Θεσσαλονίκης και στο Βυζαντινό Μουσείο στην Αθήνα. Μου έδωσε επίσης την χαρά να ασχοληθώ ιδιαίτερα με την ιστορία της Αγιορείτικης χαρακτικής, μελετώντας, εκθέτοντας αλλά και τυπώνοντας από τις αυθεντικές μήτρες στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της Αγιορείτικης Πινακοθήκης της Ιεράς Μονής Σίμωνος Πέτρα. Με κάποια έννοια το αισθάνομαι και έχει γίνει σχεδόν το δεύτερο «σπίτι» μου.
«Πολύ μεγάλο κομμάτι της μοντέρνας τέχνης έχει πάρα πολλά στοιχεία κοινά με το Βυζάντιο»
Υπάρχουν κάποια πρόσωπα-δάσκαλοι στο χώρο της ζωγραφικής, τα οποία διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο για τη διαμόρφωση του προσωπικού σας ύφους στην τέχνη της αγιογραφίας;
Δεν μαθήτευσα με την κλασική έννοια δίπλα σε κάποιο αγιογράφο, εκτός από μια σημαντική περίοδο που ήμουνα κάτι σαν βοηθός-μαθητής του Σέργιου Σεργιάδη. Βασίστηκα πολύ στις καθαρά ζωγραφικές σπουδές μου και στην προσωπική έρευνα από βιβλία και μνημεία. Με αυτή την έννοια σημαντική επίδραση είχε ο μεγάλος μας ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς με τον οποίο έχω διεξοδικά ασχοληθεί.
Κατά πόσο μπορεί να καταστεί εφικτή η αλληλεπίδραση ανάμεσα στην παράδοση του βυζαντινού πολιτισμού με τη σύγχρονη τέχνη;
Αυτό είναι κάτι δεδομένο, όχι μόνο με την απαραίτητη όσμωση που νομίζω ότι πρέπει να υπάρχει αλλά και από το γεγονός, ότι πολύ μεγάλο κομμάτι της μοντέρνας τέχνης έχει πάρα πολλά στοιχεία κοινά με το Βυζάντιο. Όπως έχει τονίσει ο Σπύρος Παπαλουκάς, εκεί (στο Βυζάντιο δηλαδή) βρήκε τις λύσεις σε αισθητικά προβλήματα που απασχόλησαν τη σύγχρονη τέχνη. Αυτό είναι κάτι που έχουν τονίσει πολλοί από τους σημαντικούς καλλιτέχνες του μοντέρνου κινήματος στη Δυτική Ευρώπη. Από την άλλη πλευρά όταν ένας σύγχρονος αγιογράφος προσπαθεί να εντάξει στοιχεία της δυτικής σύγχρονης αισθητικής στο έργο του, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή να μην γίνεται αυτό με τη μορφή ενός εξωτερικού δανείου. Το ζητούμενο είναι να αφομοιώσουμε και τις δύο παραδόσεις, εάν θέλουμε να δημιουργήσουμε σύγχρονη εκκλησιαστική εικαστική γλώσσα. Με αυτή την έννοια θεωρώ ότι μεγάλο ρόλο για τη δική μου πορεία, έπαιξε το γεγονός ότι καταπιάστηκα με τη βυζαντινή αισθητική και την εκκλησιαστική ζωγραφική προερχόμενος από θητεία σπουδών στην Δυτική Ευρώπη, συγκεκριμένα στο Λονδίνο.
ΕΡΓΑ ΣΤΗΝ ΠΟΡΤΑΪΤΙΣΣΑ, ΣΤΗ ΜΟΝΗ ΙΒΗΡΩΝ, ΣΤΗΝ ΑΓ. ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΤΟΥ ΣΙΝΑ, ΣΤΗ ΣΙΜΩΝΟΠΕΤΡΑ κ.α.
Τα χρώματα διαδραματίζουν κάποιο ειδικό ρόλο ως προς την απόδοση των θεμάτων στις αγιογραφίες σας;
Γενικά χρησιμοποιώ πολύ αυτό που ονομάζουμε γήινες αποχρώσεις και από τεχνική άποψη έχω χρησιμοποιήσει διάφορα υλικά: Από παραδοσιακή νωπογραφία ή καζεΐνη και αυγό έως τα πιο σύγχρονα, όπως την υδρύαλο ή τα ακρυλικά. Δεν υπάρχουν ούτε ιερά υλικά ούτε ιερή τεχνοτροπία. Καθίστανται τέτοια μόνο από τον τρόπο χρήσης τους και το αποτέλεσμα. Από μόνα τους δεν προσφέρουν καμιά εγγύηση «ιερού» αποτελέσματος.
Εκτός από το Άγιον Όρος έχετε ζωγραφίσει παρόμοιες τοιχογραφίες και σε άλλα μοναστήρια ή ιερούς ναούς τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό;
Ναι, έχω αγιογραφήσει ανάμεσα σε άλλα, το καθολικό της Ιεράς Μονής Παναγίας Πορταΐτισσας, μετοχίου της Μονής Ιβήρων στον Εβρο, παραστάσεις με τον Βίο του Μωυσή στην Ι. Μονή Αγίας Αικατερίνης στο Σινά, διακοσμητικές παραστάσεις στις οροφές της Ι. Μονής Σίμωνος Πέτρας που σχετίζονται κατά κάποιον τρόπο με τη δουλεία μου στο Βατοπαίδι, καθώς και κάποια ιδιωτικά παρεκκλήσια. Να προσθέσω εδώ και τις εικονογραφήσεις σε βιβλία, κυρίως την εικονογράφηση του Νέου Συναξαριστή του ιερομόναχου Μακάριου πού έκανα με τον αείμνηστο συνάδελφο Πέρη Ιερεμιάδη, την εικονογράφηση του βιβλίου για τον Βίο του Αγίου Σίμωνος του Αθωνίτη, το βιβλίο Ευχή Μυστική του Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου και κάποια άλλα μικρότερα.
Προετοιμάζετε την συμμετοχή σας σε κάποιες μελλοντικές εκθέσεις; Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;
Τα σχέδια ή μάλλον η επιθυμία είναι να συνεχίσω να ζωγραφίζω όσο μπορώ. Προσπαθώ να ακολουθώ στην πράξη το ρητό, το αποδιδόμενο στον αρχαίο ζωγράφο Απελλή: «Ούτε μέρα χωρίς γραμμή». Προετοιμάζεται μια έκθεση στην Εθνική Βιβλιοθήκη στο ΚΠΙΣΝ για τέλος του 2023 με αναδρομικό χαρακτήρα και μια έκθεση το 2024 στο Μουσείο Μπενάκη με θέμα την Οδύσσεια του Ομήρου.
*Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “Ορθόδοξη Αλήθεια”