Λες και σταμάτησε το ωρολόγι του χρόνου στο Περιβόλι της Παναγίας. Δεν άλλαξε καθόλου το τυπικό του, τηρείται με ευλάβεια και η ζωή των μοναχών παραμένει όπως στο Βυζάντιο, με σεβασμό στην παράδοση
Το Άγιο Όρος είναι το ιερό βουνό της Ορθοδοξίας. Το κέντρο του πανορθόδοξου μοναχισμού. Το δεύτερο μετά τους Αγίους Τόπους μεγάλο ορθόδοξο προσκύνημα.
Σ’ αυτό διατηρείται αναλλοίωτη η ορθόδοξη μοναστική βυζαντινή παράδοση από τον 10ο μ.Χ. αιώνα ως τις μέρες μας. Δηλαδή, πάνω από χίλια χρόνια!
Η έναρξη του αγιορείτικου μοναχισμού τοποθετείται στο έτος 963 μ.Χ. Τότε, που χτίστηκε το πρώτο μεγάλο μοναστικό οικοδόμημα, το μοναστήρι της Μεγίστης Λαύρας στον Ακράθω, και συγκεκριμένα στην τοποθεσία Μελανά. Τότε χτίστηκε και ο Ναός του Πρωτάτου στις Καρυές, την πρωτεύουσα του Αγίου Όρους.
Είναι άξιο θαυμασμού ότι το Αγιον Ορος συμπλήρωσε 1.000 χρόνια ζωής και εισήλθε ήδη στη δεύτερη χιλιετία του διατηρώντας απαράλλακτα το τυπικό του, την ορθόδοξη βυζαντινή αγιορείτικη παράδοση.
Χίλια χρόνια αγιορείτικου μοναχισμού! Συναγωνίζονται τα χρόνια διάρκειας της
ελληνορθόδοξης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Εκείνη βέβαια υπέκυψε στον Ασιάτη δυνάστη, ύστερα από τη φθορά που της προκάλεσαν οι σταυροφόροι της Δύσης και η Λατινοκρατία, ύστερα από την προσωρινή Αλωση της Πόλης από τους Φράγκους (1204). Ενώ το Αγιον Ορος συνεχίζει μέχρι τώρα τη φωτεινή πορεία του μέσα στην Ιστορία.
Χίλια χρόνια! Δέκα εκατονταετηρίδες ορθόδοξου αγιορείτικου μοναχισμού! Στη διάρκειά τους σημειώθηκαν μεγάλες κοινωνικές και πολιτικές ανακατατάξεις – χάθηκαν βασίλεια, άλλαξαν οι κοινωνικές δομές, έπεσαν αυτοκρατορίες. Ομως, το Αγιον Ορος δεν άλλαξε καθόλου. Παραμένει ανέγγιχτο από τον «πανδαμάτορα» χρόνο. Συνεχίζει και στις μέρες μας την καλοτάξιδη σωστική πορεία του, όπως και στο Βυζάντιο.
Τίποτε δεν έχει αλλάξει μέχρι σήμερα στο Περιβόλι της Παναγιάς -η θαυμαστή φύση, η αρχιτεκτονική και η ναοδομία, το μοναστικό τυπικό-, ούτε καν η βυζαντινή ώρα. Η ζωή των ταπεινών οικιστών του, των μοναχών, ρυθμίζεται από τους ήχους της καμπάνας και του χειροσημάντρου, του γνωστού ταλάντου. Καμπάνες, τάλαντα και άλλα σήμαντρα, ξύλινα και μεταλλικά, αντηχούν κάθε τόσο στους χώρους των μοναστηριών και των γύρω λαγκαδιών, ταράζοντας τη γλυκιά ηρεμία της φύσης και τρομάζοντας τα αγρίμια και τα πουλιά. Εχει ξεχωριστή χάρη να ακούς μέσα στη σιγαλιά της νύχτας την πένθιμη λαλιά του γκιώνη και των τσακαλιών τις υλακές να συνοδεύουν τον ήχο των σημάντρων και της καμπάνας για την έγερση των μοναχών. Ιδιαίτερα δε κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα και κατά την αναστάσιμη νύχτα.
Λες και σταμάτησε το ωρολόγι του χρόνου στο Άγιο Όρος. Δεν άλλαξε καθόλου το τυπικό του, αλλά τηρείται με ευλάβεια από τους μοναχούς. Η ζωή των μοναχών παραμένει η ίδια, όπως στο Βυζάντιο. Πρόκειται για μια στασιμότητα που εκφράζει τον απόλυτο σεβασμό στην παράδοση, στο πνεύμα και το γράμμα της πίστης. Πρόκειται για νίκη της πίστης ενάντια στον χρόνο, στην αέναη ροή του χώρου και του χρόνου.
Στο Αγιον Ορος φαίνεται ότι καταλύεται η φιλοσοφική αρχή του Ηρακλείτου «τα πάντα ρει». Όλα, δηλαδή, κυλούν, ρέουν και μεταβάλλονται, τίποτα δεν μένει στάσιμο και ακίνητο.
Μπορεί όμως να κινούνται τα πάντα, αλλά «ουχί άπαντα». Υπάρχει ένα, που παραμένει αιώνιο και αμετάβλητο, και αυτό είναι ο Θεός. Η αιώνια πραγματικότητα. Ο μόνος αναλλοίωτος. «Το μόνον κινούν ακίνητον», κατά τον Αριστοτέλη.
Εραστές του αιωνίου, οι Αγιορείτες μοναχοί αποδεικνύονται νικητές της φιλοσοφικής σκέψης του Ηρακλείτου «τα πάντα ρει», καθώς τηρούν με ιδιαίτερη ευλάβεια τη μοναστική παράδοση, λατρεία και ζωή, όπως αυτή καθιερώθηκε από τον Αγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη και τους λοιπούς θεμελιωτές του αγιορείτικου μοναχισμού.
Εύλογα διερωτάται κανείς: Ποια υπερκόσμια μηνύματα γέννησαν και διατήρησαν τον ορθόδοξο μοναχισμό στο ιερό βουνό του Αθω; Και ποια τον διατηρούν ως τις μέρες μας ίδιο και απαράλλακτο, όπως από την ίδρυσή του; Φυσικά, ποια άλλη, εκτός από τη δύναμη της πίστης και της πλήρους αφιέρωσης στον Χριστό, για την αγάπη του Οποίου οι μοναχοί αρνούνται τα πάντα. Και της απόλυτης εξάρτησής τους από Αυτόν.
Γι’ αυτή την πίστη και την απόλυτη αφιέρωση των μοναχών στον Χριστό, ένας σύγχρονός μας μοναχός, ο μακαριστός Μητροπολίτης Νικοπόλεως και Πρεβέζης Μελέτιος, αναφέρει: «Η κορυφαία και πιο ιερή στιγμή για μένα ήταν η ημέρα που αφιέρωσα τη ζωή μου στον Χριστό και έγινα μοναχός. Λίγο πριν, είχα περάσει μια βαθιά κρίση αμφισβήτησης. Οι ιδέες του Διαφωτισμού και τα συνθήματα περί θανάτου του Θεού με είχαν αγγίξει.
Ομως, ο Θεός δεν με άφησε να χαθώ. Ενα “τυχαίο” διάβασμα του βίου του Αγίου Αθανασίου Χριστιανουπόλεως (+17 Μαΐου) με έκαμε και άρχισα να ψάχνομαι και να ψάχνω. Ετσι, τότε, διάβασα,πολύ την Καινή Διαθήκη. Και ο εύσπλαχνος Κύριος μου έκλεισε άλλες πόρτες και με οδήγησε σ’ ένα μοναστήρι».
Αυτή η πίστη των μοναχών είναι που συγκλονίζει και προβληματίζει κάθε σκεπτόμενο, και γίνεται αντικείμενο έρευνας από ειδικούς επιστήμονες. Ο Αμερικανός Stephen Lloyd-Moffett, καθηγητής της Συγκριτικής Θρησκειολογίας στο Πολυτεχνείο της Καλιφόρνιας, στον πρόλογο του βιβλίου του «Ομορφιά από τις στάχτες» αναφέρει: «Οταν ήμουν είκοσι ενός ετών, είχα επιτύχει μια πολύ σημαντική υποτροφία με σκοπό τη μελέτη των ορθοδόξων μοναχών ανά τον κόσμο…» Για τον λόγο αυτόν, συνεχίζει, πήγε στο Αγιον Ορος, στην αιγυπτιακή έρημο και την Ιερουσαλήμ, αλλά και στην Πρέβεζα, για να γνωρίσει τον μοναχό Μελέτιο, που είχε αναδειχθεί Μητροπολίτης Νικοπόλεως και Πρεβέζης.
Θα μάκραινε πολύ ο λόγος, αν έπρεπε να αναφερθούμε και σε άλλα παραδείγματα. Εκείνο που θέλουμε να τονίσουμε κλείνοντας τις σύντομες αυτές σκέψεις είναι ότι το Αγιον Ορος δεν είναι ένα θέμα από τα πολλά.
Την σπουδαιότητά του και τη δικαίωσή του και στις ημέρες μας καταδεικνύει ο Αγιορείτης μοναχός Θεόκλητος Διονυσιάτης στο σπουδαίο βιβλίο του «Μεταξύ Ουρανού και Γης» (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών). Εχει μεταφραστεί σε ξένες γλώσσες, ακόμη και στην κινεζική, και αποτελεί αντικείμενο διατριβής σε πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Άπω Ανατολής.
Συνοψίζοντας, τονίζουμε πως το Αγιον Ορος αποτελεί τη ζωντανή μαρτυρία του ελληνορθόδοξου Βυζαντίου. Είναι ευτύχημα και ιδιαίτερη ευλογία Θεού ότι αποτελεί ανεξάρτητο και αυτοδιοίκητο τμήμα της ελληνικής επικράτειας.
Να δώσει ο Θεός να συνεχίσει την ευεργετική του παρουσία στον κόσμο μας ως τη συντέλεια των αιώνων.
Βασίλειος Χ. Στεργιούλης
*Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “Ορθόδοξη Αλήθεια”