της Έφης Ευθυμίου
Με συζήτηση στρογγυλής τραπέζης για τις σύγχρονες τεχνολογικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι βαλκανικές χώρες και πώς η ιστορική και πολιτισμική εμπειρία τους μπορεί να τις βοηθήσει να τις αντιμετωπίσουν, ξεκίνησαν οι εργασίες του Συνεδρίου του περιοδικού «Θεολογία» στη Θεσσαλονίκη.
Παρόντες ήταν ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος, ο Πατριάρχης Βουλγαρίας κ. Δανιήλ, ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας κ. Ιωάννης, ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης κ. Φιλόθεος, καθώς και αρκετοί άλλοι Ιεράρχες της Εκκλησίας της Ελλάδος, του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των άλλων Αυτοκέφαλων Εκκλησιών.
Ο συντονιστής της συζήτησης, κ. Αριστοτέλης Τύμπας, καθηγητής Ιστορίας της Τεχνολογίας στους Νεότερους Χρόνους, στο τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης του ΕΚΠΑ, τόνισε πως διαχρονικά, η συνεργασία και η άμεση ανταπόκριση μεταξύ των χωρών των Βαλκανίων ήταν αυτή που απέτρεψε τα χειρότερα.
Έφερε ως παράδειγμα πυρηνικά ατυχήματα στη δεκαετία του 1980 στη Ρουμανία και στη Βουλγαρία, τα οποία απετράπησαν από το να εξελιχθούν σε κάτι δυσάρεστο, καθώς εισήχθη ενέργεια από τις γειτονικές χώρες. Κάτι που συνέβη και με τον σεισμό στην Κοζάνη.
«Το μήνυμα είναι σαφές, η συνεργασία φέρνει αποτέλεσμα. Οι προκλήσεις παγκοσμίως που αντιμετωπίζουμε είναι σημαντικές. Αν πάει κάτι στραβά με τους υπολογιστές της τεχνητής νοημοσύνης και βρεθούν εκτός ελέγχου, ενδέχεται να υπάρξουν καταστροφικές συνέπειες σε παγκόσμιο επίπεδο. Γνωρίζουμε πλέον ότι ο παγκόσμιος κίνδυνος διαφέρει ανά χώρα. Ο περιβαλλοντικός κίνδυνος διαφέρει για τον βορρά και τον νότο. Για αυτό πρέπει να σκεφτόμαστε ως περιφέρεια και να στηριχτούμε στην παράδοση συνεργασίας που έχουμε».
Από την πλευρά του ο Γκεργκι Μούλα, αναπληρωτής καθηγητής του τμήματος στατιστικής και εφαρμοσμένης πληροφορικής και αναπληρωτής κοσμήτορας της σχολής οικονομικών επιστημών του Πανεπιστημίου Τιράνων, δήλωσε πως το σημερινό θέμα αφορά στο μέλλον, στην πρόοδο. «Ζούμε σε έναν κόσμο που μετασχηματίζεται από τις καινοτομίες. Τα Βαλκάνια έχουν πληγεί από διωγμούς. Τώρα έχουμε τεχνολογικές προκλήσεις. Η σύγχρονη τεχνολογία προσπαθεί να επαναπροσδιορίσει τον άνθρωπο, μας αντιμετωπίζει ως πελάτες και όχι ως άτομα».
Ο κ. Μούλα σημείωσε δε ότι όταν μιλάμε για την τεχνολογία αναρωτιόμαστε τι είναι. Οι σύγχρονοι στοχαστές διατείνονται ότι η τεχνολογία δεν είναι ουδέτερη. «Η τεχνολογία είναι κάτι αντίστοιχο με αυτό που λένε οι σύγχρονοι στοχαστές. Είναι ένα πνεύμα χωρίς ζωή. Το πνεύμα της τεχνολογίας αποκαλύπτει ταχύτητα, που είναι κενή σοφίας. Τα βαλκανικά κράτη έχουν μεγάλη ιστορία. Την Βυζαντινή Αυτοκρατορία, την Ορθόδοξη πίστη, μετά την οθωμανική περίοδο και μετά τον κομμουνισμό. Παρόλα αυτά η ορθόδοξη πίστη επιμένει ζωντανή.
Η τεχνολογία δεν μπορεί να δημιουργήσει άλλα πράγματα, πόσο μάλλον λογική και αγάπη. Όλα αυτά είναι δημιούργημα του ανθρώπου, που είναι δημιούργημα του Θεού. Η ΑΙ δεν μπορεί να δημιουργήσει, δεν έχει πρόθεση και κατανόηση για το είναι καλό και κακό», δήλωσε ο Καθηγητής.
Υπογράμμισε τέλος ότι «εμείς στα Βαλκάνια πρέπει να οικοδομήσουμε και ένα πνευματικό αντίκρυσμα σε όσα κομίζει η τεχνολογία. Η ανθρώπινη συμπεριφορά έγινε δεδομένα για μεγάλες εταιρείες, γίνονται οι άνθρωποι αλγόριθμοι. Πώς απαντάμε σε αυτό; Διατηρώντας την ορθόδοξη ανθρωπολογία. Να διατηρήσουμε τις παραδοσιακές πρακτικές, να σχεδιάσουμε με γνώμονα την ορθόδοξη παράδοση. Να μην φοβόμαστε το μέλλον αλλά να μην ξεχνάμε το παρελθόν».
Ο κ. Βεσέλιν Πέκτοφ, καθηγητής θεωρητικής φυσικής και φιλοσοφίας και νυν διευθυντής στο ινστιτούτο Hermann Minkowski στο Μόντρεαλ του Καναδά, και στο τμήμα φιλοσοφίας και επιστήμης στο ινστιτούτο φιλοσοφίας και κοινωνιολογίας στη Βουλγαρική Ακαδημία Επιστημών, δήλωσε πως οι τεχνολογικές εξελίξεις αλλάζουν εντελώς τη ζωή μας. «Πρέπει να συζητήσουμε και τι κάνει η τεχνολογία για τις απόψεις μας για τον κόσμο. Στην επιστήμη ο τελικός κριτής είναι το πείραμα. Τα τελευταία χρόνια η κβαντομηχανική κατέστη εφικτή χάρη στην τεχνολογία. Είναι σαφές πως η τεχνολογική εξέλιξη επηρεάζει άμεσα το πώς βλέπουμε τον κόσμο. Έχουμε μπορέσει πλέον να αποδείξουμε πειραματικά όσα λέγαμε στην πειραματική φυσική. Η πραγματικότητα αποδεικνύει ότι ζούμε σε έναν τετραδιάστατο κόσμο. Ολόκληρη η ιστορία είναι ένα φυσικό σώμα που μας έχει δοθεί σε έναν τετραδιάστατο κόσμο. Κανένα από τα πειράματα που επιβεβαιώνουν τη θεωρία της σχετικότητας δεν θα γινόταν. Αυτή είναι η μεγαλύτερη διανοητική πρόκληση που έχει αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα».
Στη συνέχεια τον λόγο πήρε ο Αλεξάντερ Πέτροβιτς, Καθηγητής πολιτισμικής Ανθρωπολογίας, ηθικής και ιστορίας των επιστημών στο τμήμα ιστορίας και φιλοσοφίας της επιστήμης και της τεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου.
Ο κ. Πέτροβιτς δήλωσε ότι το θέμα της τεχνητής νοημοσύνης είναι πολύ συναρπαστικό. «Φοβάμαι όμως ότι έχουμε αργήσει να το αντιμετωπίσουμε. Τα ΜΜΕ κατακλύζονται από τίτλους ότι η ΑΙ είναι τόσο καταπληκτική, και βουλιάζουμε σε αυτούς τους τίτλους και δεν ξέρουμε τι να κάνουμε».
Ο ίδιος πρόσθεσε ότι η ψηφιακή τεχνολογία είναι ένας εισβολέας, κάνει εισβολή στον κόσμο μας και προσπαθεί να μας πείσει ότι ζούμε σε έναν κόσμο ψηφιακό. Αυτό δεν είναι αλήθεια. «Βλέπουμε μια προσπάθεια της ψηφιακής τεχνολογίας να κυριαρχήσει επι των ανθρώπων. Ακόμη και Εκκλησίες έκλεισαν λόγω της ψηφιακής τεχνολογίας. Υπάρχει και σύγκρουση και είμαστε στο μέσον αυτής της σύγκρουσης. Εάν αναθέτουμε στην ΑΙ να αποφασίζει, θα συντρίβουμε, ως ανθρώπινη ιστορία. Η ανοησία δεν είναι θέμα πνευματικό αλλά είναι θέμα ηθικό. Περιμένουμε υπερβολικά πολλά πράγματα από τα “παιχνίδια” που δημιουργούμε. Χάσαμε τις ηθικές αξίες και τις χάνουμε κάθε φορά που πιστεύουμε ότι η ΑΙ μπορεί να μας λύσει όλα τα προβλήματα».
Ο κ. Πέτροβιτς υποστήριξε ότι η ΑΙ δημιουργεί προβλήματα άλλου επιπέδου και δεν ξέρουμε τι ακριβώς συμβαίνει και τι σημαίνει η ΑΙ. Ο βασικός σκοπός της δεν είναι να αλλάζει την παραγωγή, αλλά να δημιουργήσει έναν ψηφιακό κόσμο. Ό,τι έχει μείνει από τον αναλογικό κόσμο του παρελθόντος γίνεται εικόνα. Όλα θα καταλήξουν εικόνες, οτιδήποτε αφορά σε διανοητικά θέματα είναι μόνο εικόνες. Θα μικρύνουμε τον κόσμο και θα καταλήξουμε να μην έχουμε βάθος».
Πρόσθεσε ακόμη ότι είναι θλιβερή η κατάσταση, καθώς εκτιμά ότι εμείς δημιουργούμε τις συνθήκες που θα μας καταστρέψουν. Η εικόνα είναι το μόνο που βλέπουμε. Αλλά δεν είναι φως. Αν κατανοήσουμε ότι το πιο ισχυρό μηχάνημα σε αυτόν τον κόσμο είναι το κάτοπτρο που μας βοηθάει να δημιουργούμε πόρους, απλώς θα μας γίνεται εμμονή αυτός ο κόσμος και θα σκεφτόμαστε πράγματα που δεν υπάρχουν. Η τεχνολογία μας κάνει παιδιά. Πρέπει να μάθουμε να μην είμαστε παιδιά».
Ο Αλεξάντερ Σπασενόφσκι, καθηγητής και διευθυντής στον τομέα συνταγματικού δικαίου και πολιτικών συστημάτων, στο ινστιτούτο νομικών και πολιτικών επιστημών και στη νομική σχολή Iustinianus Primus στο Πανεπιστήμιο Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος στα Σκόπια, σημείωσε ότι πριν από 100 χρόνια τα Βαλκάνια ήταν μια περιοχή σε μετάβαση, οι άνθρωποι είχαν ειρήνη και πρόοδο. Την ίδια χρονιά το περιοδικό Θεολογία έδινε συνέχεια. Υπενθύμιζε ότι η πίστη είναι πάντα επίκαιρη.
«Το Πανεπιστήμιο που διδάσκω τώρα ιδρύθηκε το 1949 κα το Ινστιτούτο 66 χρόνια μετά τη δημιουργία του περιοδικού «Θεολογία». Αυτό δείχνει πόσο σημαντική είναι η συμβολή του περιοδικού θεολογία. Η τεχνολογία αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο αλλάζει η δημοκρατία, καθώς δημιουργεί νέους κινδύνους χειραγώγησης. Στα Βαλκάνια ο αντίκτυπος αυτός είναι ακόμη πιο έντονος. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γίνονται πλατφόρμα διακρίσεων. Η τεχνολογία μπορεί να ενδυναμώσει τους πολίτες αλλά και να αποδυναμώσει τους θεσμούς».
Όπως σημείωσε ο κ. Σπασενόφσκι, στην Ορθοδοξία το ανθρώπινο πρόσωπο είναι ιερό, στη νέα εποχή είναι ένα προφίλ, ένας αλγόριθμος. Το βλέπουμε αυτό κα στις εύθραυστες δημοκρατίες, όπου οι άνθρωποι τίθενται ως έτοιμοι, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι σε κίνδυνο. Τα Βαλκάνια είναι μωσαϊκό πολιτισμών και θρησκειών. Πολύ συχνά δημιουργεί έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των κοινοτήτων. Η τεχνολογία πρέπει να δημιουργήσει και γέφυρες. Μίλα επίσης για τα όρια. Της εξουσίας και του ανθρώπου».
Ο κ. Σπασενόφσκι τόνισε ότι «η θεολογία πρέπει να μιλήσει ακόμη πιο δυνατά σήμερα καθώς η ελευθερία δεν συνίσταται στην κυριαρχία. Οι online λειτουργίες στην πανδημία έδωσαν μια διέξοδο αλλά έδειξαν και τον κίνδυνο της αντικατάσταση. Η Ορθοδοξία πρέπει να κρατήσει τον ανθρώπινο χαρακτήρα. Η ποιμαντική φροντίδα πρέπει να είναι παντού, χωρίς να χάσει το ανθρώπινο άγγιγμα της. Η ευθύνη μας ως πολίτες είναι να διασφαλίσουμε ότι η τεχνολογία εξυπηρετεί την ανθρωπότητα και όχι το αντίθετο. Καθήκον μας είναι να διασφαλίσουμε ότι το μέλλον των Βαλκανίων θα εινα ενότητας και όχι κατακερματισμού».
Τέλος, ο Σέριφ Χαλίλ Τουράν καθηγητής φιλοσοφίας από το Πολυτεχνείο Μέσης Ανατολής στην Άγκυρα, σημείωσε ότι οι κυβερνητικές δομές και τα πλαίσια μπορεί να υπάρχουν αλλά εμφανίζονται αναποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των προκλήσεων. Και διερωτήθηκε εάν είναι ηθικό να λειτουργεί κανείς υπέρ των τρεχουσών γενεών παρά τους κινδύνους που ελλοχεύουν για τις επόμενες.
