Από τον ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΣΠΥΡΟΥ*
Στην καρδιά της Ημαθίας, στα βάθη της κοιλάδας του Αλιάκμονα, ένας ανεκτίμητης αξίας θησαυρός της εκκλησιαστικής και τοπικής ιστορίας έρχεται για πρώτη φορά στο φως της δημοσιότητας με μία γλώσσα κατανοητή στο σήμερα, ο Ιερός Κώδικας της Μονής Τιμίου Προδρόμου. Το πολύτιμο αυτό χειρόγραφο δεν αποτελεί απλώς μια ιστορική καταγραφή, αλλά έναν ζωντανό μάρτυρα της ζωής, της δράσης και της πνευματικής παραγωγής του μοναστηριού και της ευρύτερης περιοχής. Η μεταγραφή του κώδικα της Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου Βεροίας -που αναφέρεται στα έτη 1826 έως 1926- θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά στο κοινό την Τρίτη 24 Ιουνίου, ημέρα κατά την οποία η Εκκλησία τιμά το Γενέθλιο του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και εορτάζει το μοναστήρι.
Η παράδοση που ζει βαθιά ριζωμένη στη λαϊκή συνείδηση των κατοίκων των Πιερίων αναφέρει πως, φεύγοντας ο Απόστολος Παύλος από τη Βέροια, βάδισε προς τα βουνά του Βερμίου. Κάπου εκεί, κουρασμένος και διψασμένος, στάθηκε να προσευχηθεί. Κι ως απάντηση στην προσευχή του, από τη γη ανέβλυσε δροσερό, άφθονο νερό, το σημείο που σήμερα τιμάται ως Ζωοδόχος Πηγή, στον παλαιό δρόμο Βέροιας–Κοζάνης. Από εκεί, πέρασε στα Πιέρια και άρχισε να κατηφορίζει προς τη θάλασσα, φτάνοντας έως τη Μεθώνη, όπου και επιβιβάστηκε σε πλοίο με προορισμό την Αθήνα. Καθ’ οδόν, όπου κι αν στάθμευε για ανάπαυση, ακουμπούσε στο χώμα τη ράβδο του. Και σε όσα σημεία ακούμπησε το ξύλινο ραβδί του Εθνοκήρυκα, αργότερα φύτρωσε ο λόγος του Ευαγγελίου, καρποφόρησε η πίστη, κι εκεί ανεγέρθηκαν μοναστήρια. Ενα από αυτά τα πνευματικά άνθη που «φύτρωσαν» από το πέρασμά του, είναι και η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου των Πιερίων, τόπος προσευχής, μνήμης και χάριτος.
Μετά την ολοκληρωτική καταστροφή της Νάουσας και των μοναστηριών της περιοχής από τον Λουμπούτ Πασά το 1822, τα περισσότερα αρχεία, κειμήλια και γραπτές μαρτυρίες χάθηκαν οριστικά. Οι πατέρες της Μονής κατόρθωσαν να διασώσουν τα Άγια Λείψανα και με την επιστροφή τους, το 1826, ξεκίνησαν τη συστηματική καταγραφή των περιουσιακών και πνευματικών τους στοιχείων, σηματοδοτώντας την αναγέννηση της μονής.
ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ ΒΙΒΛΙΟ
«Ο ιερός κώδικας της Μονής είναι ένα χειρόγραφο δερματόδετο βιβλίο, το οποίο περιέχει κυρίως οικονομικές συναλλαγές, τον προϋπολογισμό και τον απολογισμό του μοναστηριού μας από το 1826 έως το 1926» αναφέρει στην «Ορθόδοξη Αλήθεια» ο Ηγούμενος της Μονής, Αρχιμανδρίτης Πορφύριος Μπατσαράς και προσθέτει ότι υπάρχουν ακόμη καταγεγραμμένα πολλά στοιχεία από την σημαντική προσφορά της Μονής στους πιστούς. Ο Ιερός Κώδικας περιλαμβάνει πλήθος εγγράφων που καταγράφουν όχι μόνο τα κτήματα και τα κειμήλια της μονής, αλλά και τη σύνθεση της αδελφότητας, τα Άγια Λείψανα, ακόμη και την καθημερινή παραγωγή, από πρόβατα και κερί μέχρι καλαμπόκι και τυρί. Παράλληλα, περιέχει τον κανονισμό λειτουργίας της μονής, τις διοικητικές πράξεις, και τις συνεδρίες της Μητροπόλεως Βεροίας με τη διαχειριστική επιτροπή.
Ξεχωριστό κεφάλαιο στον κώδικα αποτελεί η ιστορία της Ιερατικής Σχολής της Μονής, που λειτούργησε συστηματικά από το 1909 έως το 1915. Στόχος της ήταν η αντιμετώπιση της αγραμματοσύνης στον κλήρο και στον λαό, προσφέροντας εκπαίδευση σε ιερείς, γραμματείς και δασκάλους, πολλοί εκ των οποίων υπηρέτησαν σε επισκοπές όλης της Μακεδονίας. Οι διοικητικές πράξεις της σχολής καταγράφονται μέχρι και το 1926, προσφέροντας πλούσιο υλικό για τους μελετητές.
ΠΑΛΑΙΑ ΓΡΑΦΗ
Οπως κάνει γνωστό ο π. Πορφύριος η μεταγραφή του κώδικα έγινε -και θα παρουσιαστεί- από τον κ. Γεώργιο Ναθαναήλ, τότε φοιτητή και νυν ιστορικό με ειδίκευση στην τουρκολογία. Το έργο του αποκάλυψε έναν κόσμο πλούσιο σε πληροφορίες, που μέχρι σήμερα παρέμενε δυσανάγνωστος λόγω της παλαιάς γραφής. Ήδη έχουν δημοσιευθεί εργασίες σε ευρωπαϊκά επιστημονικά περιοδικά, ενώ σχεδιάζεται η έκδοση του πλήρους κειμένου, ώστε να καταστεί προσβάσιμο στους ερευνητές και στο ευρύ κοινό.
Ο Ιερός Κώδικας της Μονής Τιμίου Προδρόμου αποτελεί όχι μόνο τεκμήριο της ιστορίας του μοναστηριού, αλλά και πολύτιμη πηγή για την κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική ζωή της Ημαθίας. Περιλαμβάνει χιλιάδες πληροφορίες που φανερώνουν τον καθημερινό βίο, τις δομές, τα πρόσωπα και τις αξίες μιας εποχής που, παρά τις δυσκολίες, παρήγαγε πολιτισμό, παιδεία και πνευματικότητα. Οπως τόνισε χαρακτηριστικά ο Ηγούμενος της Μονής, «η ιστορία δεν γράφεται από τη φαντασία, αλλά από τις πηγές. Και αυτός ο κώδικας είναι μια από τις σημαντικότερες πηγές που διαθέτουμε για να γράψουμε σωστά την ιστορία του τόπου μας».
*Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “Ορθόδοξη Αλήθεια”
