Του Ιεροθέου Κρητικού, Ιεροδιακόνου Ι. Μ. Κυθήρων & Αντικυθήρων
Περίληψη
Η παρούσα μελέτη πραγματεύεται το θέμα της χρήσης των Ιερών Nαών για σκοπούς αλλότριους της Θείας Λατρείας. Ο Ιερός Ναός, στην Ορθόδοξη Παράδοση, κατέχει ξεχωριστή και αδιαπραγμάτευτη θέση. Είναι ο κατ’ εξοχήν χώρος συνάντησης του κτιστού ανθρώπου με τον άκτιστο Θεό και μετοχής του πρώτου στις θείες ενέργειες. Δεν αποτελεί απλώς ένα συμβολικό ή πολιτιστικό οικοδόμημα, αλλά κατοικία του Θεού, ιερό και καθαγιασμένο τόπο με ένοικό του το ίδιο το άγιο Πνεύμα, όπου τελούνται εντός εκείνου τα Μυστήρια της Εκκλησίας.
Η μετατροπή των Ιερών Ναών σε χώρους εκδηλώσεων κοσμικού χαρακτήρα και γενικώς κοινωνικών συναθροίσεων ξένων προς τη Θεία Λατρεία, αποτελεί όχι απλώς ατόπημα, αλλά αποιεροποίηση, μετατροπή σε κοινό χώρο και βεβήλωση. Αιτία της εν λόγω ανίερης πρακτικής αδιαμφισβήτητα είναι η εισβολή της δυτικής εκκλησιολογίας στον Ορθόδοξο χώρο και η αντίληψη του συναζόμενου εντός του Ναού Εκκλησιαστικού σώματος ως κοινωνική και όχι μυστηριακή συνάθροιση. Η Εκκλησιαστική Παράδοση διδάσκει διαχρονικά τη μοναδική και αποκλειστική χρήση των Ιερών Ναών, που είναι η Θεία Λατρεία, και καταδικάζει με βαρύτατα επιτίμια εκείνους που τους χρησιμοποιούν για οτιδήποτε άλλο.
1. Εισαγωγή
Η σημασία του Ναού στην Ορθόδοξη Χριστιανική Παράδοση είναι μεγίστη, έστω κι αν υποβαθμίζεται, τα τελευταία χρόνια, με μία σταδιακή χρήση των Ιερών Ναών για σκοπούς αλλότριους της Θείας Λατρείας. Φαίνεται ότι το πνεύμα του κόσμου και η αποιεροποίηση των πάντων διεισδύουν με μια ιδεολογική αλαζονεία όλο και περισσότερο στον Ορθόδοξο χώρο, αποτελώντας πλέον όχι μόνο ένα κοινωνιολογικό φαινόμενο, αλλά και μια βαθιά πνευματική πληγή. Κάθε τι το άγιο, το σεπτό, το αναφορικό στο Θείο, υποβιβάζεται σε επίπεδο κοσμικό, χρηστικό, συμβολικό ή καλλιτεχνικό, απογυμνωμένο από το πραγματικό του περιεχόμενο. Αυτό το πνεύμα φέρει ως επακόλουθο και τη βαθιά και ανελέητη αποιεροποίηση των Ιερών Ναών. Παρουσιάζονται, κατά διαστήματα, φαινόμενα ελεεινά από τα οποία απουσιάζει η μυρωδιά του Ορθόδοξου Εκκλησιαστικού ήθους. Η προσευχή υποκαθίσταται από εκφραστικές πράξεις ή καλλιτεχνικές εκφράσεις και ο Θεός -εν πολλοίς- εκτοπίζεται από τον οίκο του• δηλώνοντας και επιβεβαιώνοντας την, δυστυχώς, οπισθοδρόμηση και βαθμιδωτή επιστροφή του σύγχρονου κόσμου στον πνευματικό σκοταδισμό, αντί την πρόοδό του.
Κατά κοινή ομολογία, το φαινόμενο της αποιεροποίησης των Ιερών Ναών έλαβε μεγάλες διαστάσεις, επικυρώθηκε θα λέγαμε, κατά την περίοδο του κορωνοιού, που αντιμετωπίστηκαν οι Ιεροί Ναοί ως κοινοί τόποι, αλλά περί αυτού πολλά έχουν γραφεί. Μετά από τότε άρχισαν να παρατηρούνται τα εξής εντός των Ναών (χωρίς να σημαίνει ότι δεν υπήρχαν και νωρίτερα, απλά πιο έντονα εμφανίσθηκαν): συναυλίες παντός είδους μουσικής, χρήση μουσικών οργάνων, γυναικείες ή μικτές χορωδίες, κοσμικές γιορτές και εκδηλώσεις κ.λπ. Θα μπορούσαν να αναφερθούν πολλά συγκεκριμένα παραδείγματα, που παρουσιάστηκαν σε Ι. Μητροπόλεις από τη βόρειο έως τη νότιο Ελλάδα, αλλά ίσως είναι ανώφελη η αναφορά τους εδώ, διότι πλέον μπορεί κανείς εύκολα να τα αναζητήσει στο διαδίκτυο. Έτσι θα επικεντρωθούμε στον σκοπό της παρούσης μελέτης, που είναι να καταδείξει τη μοναδική και αποκλειστική χρήση που έχουν οι Ιεροί Ναοί και να εγείρει φωνή εκκλησιαστικής συνείδησης εναντίον αυτής της ανίερης τάσης και βεβήλωσης των Ιερών τόπων, όπως θα αποδειχθεί, ερευνώντας το θέμα υπό το φως της Ιεράς Παραδόσεως και μόνο.
2. Η ιερότητα του Ναού κατά την Ορθόδοξη Παράδοση.
Πάντοτε, από τα βάθη των αιώνων, διασώζεται στην ανθρώπινη συνείδηση και κοσμοαντίληψη η διάκριση μεταξύ ιερού και βέβηλου, ως απόρροια της διαίσθησης του άρρητου και υπερβατικού, επιβάλλοντας ταυτόχρονα την οριοθέτηση της κατοικίας του θείου από τους κοινούς τόπους της καθημερινής αναστροφής. Ιδιαίτερα βέβαια, πιο χαρακτηριστικό, παρουσιάζεται αυτό το φαινόμενο στο λειτουργικό χώρο, που διακρίνεται ο ιερός χώρος από το μη ιερό, διαφυλάσσοντας έτσι το σεβασμό προς τα όρια εκείνα και αποτρέποντας τη σύγχυση του άγιου με το πρόχειρο και κοινό. Αυτό δηλώνει και η λέξη «ναός», παραγόμενη από το ρήμα «ναίω» = κατοικώ, σημαίνοντας την κατοικία, κυρίως του Θεού . Το πιο πάνω μαρτυρεί και ο ιστορικός Πλούταρχος, γράφοντας ότι: «Ανιέρου δε πόλεως και αθέου μη χρωμένης ευχαίς μηδ’ όρκοις μηδέ μαντείας μηδέ θυσίαις επ’ αγαθοίς μηδ’ αποτροπαίς κακών ουδείς έστιν, ουδ’ έσται γεγονώς θεατής» .
Ας μην περιπλανηθούμε, όμως, και ιχνηλατήσουμε το θέμα θρησκειολογικά, αλλά μόνο από Χριστιανικής πλευράς. Αρχικά, ο ίδιος ο Θεός, ο αποκεκαλυμμένος άσαρκος Λόγος, φάνηκε κατά καιρούς σε συγκεκριμένες θέσεις και τόπους, μιλώντας στο Μωϋσή στη φλεγόμενη και μη καιόμενη βάτο (Εξ. 3, 5), στον Ιακώβ (Γεν. 28, 17-19) κ.α., επισφραγίζοντας την αλήθεια ότι η θεία παρουσία συνδέεται όχι μόνο με σύμβολα, αλλά και με καθιερωμένους τόπους. Ο Θεός, μάλιστα, δίδαξε το λαό του να κατασκευάσει ένα σταθερό και μόνιμο έδαφος ιερουργίας: το Ναό, ως καθαγιασμένο τόπο συνάντησης του κτιστού με το άκτιστο και χώρο επενέργειας των άκτιστων θείων ενεργειών (βλ. Γ΄ Βασ. 8, 10-13, 53). Η ιερότητα, επομένως, του Ναού τεκμηριώνεται ήδη από την Παλαιά Διαθήκη, στην οποία οι καθαγιασμένοι τόποι εθεωρούντο ως τόποι κατ’ εξοχήν θεοφάνειας .
Ο Κύριος Ιησούς Χριστός εκφράστηκε θετικά υπέρ του Ναού, ονομάζοντάς τον «οίκο του Πατρός μου» (Ιω. 2, 16) ή «εν τοις του Πατρός μου δεί είναί με» (Λκ. 2, 49), εκδιώκοντας άλλοτε τους θεοκάπηλους, που είχαν μετατρέψει τον οίκο του Πατρός του σε σπήλαιο ληστών (Μτ. 21, 12-13) ή μεταχειρίστηκε εκείνον ως κέντρο του δημόσιου κηρύγματός του (Λκ. 19, 47-48 & Ιω. 18, 20). Βέβαια, ενώ η Κ.Δ. επιβεβαιώνει την προχριστιανική αντίληψη περί του Ναού ως κατοικία του Θεού, χωρίς να την καταργεί, στο διάλογο με τη Σαμαρείτιδα (Ιω. 4, 19-24) και στη διακήρυξη του Αποστόλου Παύλου περί του αχώρητου και της απανταχού παρουσίας του Θεού (Πραξ. 17, 24), θέτει πλέον το βάρος όχι στον τόπο, αλλά στον τρόπο της Λατρείας, προϋποθέτοντας όμως τη θεολογία περί της θείας παρουσίας στο Ναό. Ο Κ. Καλλίνικος σημειώνει επιτυχώς ότι η λέξη Ναός «εν τη ευαγγελική γλώσση αναφέρεται εις μόνον το κεντρικόν του όλου μέρος, όπου η Θεότης, ως η ψυχή εν τη κεφαλή, έχει την κατοικίαν και έδραν της…, ενώ αντιθέτως προς την μεταγενεστέραν χρήσιν, το ιερόν φανερώνει την όλην του κτιρίου περιοχήν» .
Επιθυμώντας να καταδείξουμε την σταθερή πίστη της Εκκλησίας για τον ιερό χαρακτήρα των Ιερών Ναών, έτι περαιτέρω, ας επικαλεστούμε ως την επισημότερη μαρτυρία περί του θέματος εκείνη της Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου, της Συνόδου της Παραδόσεως, όπως αποκαλείται, η οποία σε απάντησή της στην αμφισβήτηση της αγιότητας των Ιερών Εικόνων αναφέρεται στην αγιότητα και τη μετάδοση των άκτιστων θείων ενεργειών από τα καθιερωμένα στο Θεό. Αναφέρει λοιπόν τα εξής:
«ταύτα ούν ειδότες ημείς οι τω θεώ μόνω την λατρείαν ημών εν πνεύματι και αληθεία προσάγοντες πάντα τα αυτώ ανατεθειμένα και καθιερωμένα, είτε θείος τύπος του τιμίου σταυρού είτε άγιον ευαγγέλιον είτε σεπταί εικόνες είτε ιερά σκεύη εισί, και ασπαζόμεθα και περιπτυσσόμεθα, ως ελπίδα έχοντες αγιασμού μεταλαμβάνειν παρ’ αυτών, και προσκύνησιν τιμητικήν αυτοίς αποδιδόαμεν» .
Η ιερή και αγιαστική ιδιότητα των Ιερών Ναών διαφαίνεται σ’ αυτή τη διδασκαλία της αγίας Συνόδου αφού, κατ’ αυτήν, όσα «ανατίθενται τω Θεώ» και αφιερώνονται στην υπηρεσία της εν Χριστώ σωτηρίας μεταδίδουν αγιασμό. Θα μπορούσε ανάμεσα στα ιερά αναθήματα, που παρατίθενται στο ανωτέρω απόσπασμα, να εμπεριέχεται και ο Ναός, όμως αυτό φρονούμε ότι δεν συμβαίνει, διότι δεν είχε αμφισβητηθεί η ιερότητα αυτού.
Σε άμεση συνάφεια προς την εκτιθέμενη διδασκαλία περί των Ιερών Ναών επιλαμβάνεται ο άγιος Γερμανός, Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, του καθορισμού της Εκκλησίας, δίδοντας τέσσερις ορισμούς, στους οποίους αλληλοπεριχωρούνται οι όροι Εκκλησία και Ναός . Η Εκκλησία επομένως οριζόμενη, θεοπρεπώς, είναι «ναός Θεού, τέμενος άγιον, οίκος προσευχής, νύμφη Χριστού […] επίγειος ουρανός, εν η ο επουράνιος Θεός ενοικεί και εμπεριπατεί […] οίκος θεικός, ένθα η μυστική ζωοθυσία γέγονε, και το ένδον του ιερατείου, και άγιον σπήλαιον…» .
Η θεώρηση του Ναού ως ουρανό θυμίζει δύο υμνολογικά κείμενα σύμφωνα με τα οποία ο Ναός αποβαίνει εικόνα του ουρανού, μια και ο πρώτος μετέχει στη δόξα του Θεού και είναι πλήρης εκείνης:
«Εν τω ναώ εστώτες της δόξης σου, εν ουρανώ εστάναι νομίζομεν, Θεοτόκε• πύλη επουράνιε· άνοιξον ημίν την θύραν του ελέους σου» και
«Ουρανός πολύφωτος η Εκκλησία, ανεδείχθη άπαντας, φωταγωγούσα τους πιστούς• εν ω εστώτες κραυγάζομεν• τούτον τον οίκον, στερέωσον Κύριε».
Πράγματι ο Ναός είναι τύπος και εικόνα του ουρανού, αλλά όχι μόνο εκείνου, αλλά και του εν Τριάδι Θεού, όπως σε σχετικό κεφάλαιο υπό τον τίτλο «Ότι τον εν Τριάδι μόνον Θεόν τυποί ο Ναός» αναπτύσσει ο άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης , γι’ αυτό και οι «των ιερών οίκων καταφρονηταί, και των άλλων αγίων απόλλυνται» .
Το ίδιο αναπτύσσει και ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στη Χρηστοήθεια των Χριστιανών που αναφέρει τα εξής πέντε, που βρίσκονται εντός του Ναού, για να αποδείξει ότι ο Ναός είναι τύπος του ουρανού: α) την παρουσία του Θεού, β) την παρουσία του αφθαρτισμένου και δεδοξασμένου σώματος του Χριστού, γ) την παρουσία της Μητέρας του Θεού, δ) την παρουσία των Αγγέλων και Αρχαγγέλων και ε) την παρουσία όλων των αγίων .
3. Η διαγωγή των πιστών εντός των Ιερών Ναών.
Απαραχώρητο επακόλουθο της εκτεθειμένης διδασκαλίας περί της ιερότητας των Ιερών Ναών αποτελεί και η διδασκαλία της Αγίας Γραφής και των θείων Πατέρων για την οφειλόμενη ανεπίληπτη διαγωγή των πιστών εντός εκείνων. Έτσι βλέπουμε ήδη στην Παλαιά Διαθήκη τον τρόπο εισαγωγής εντός του Ναού• «εγώ δε εν τω πλήθει του ελέους σου εισελεύσομαι εις τον οίκον σου• προσκυνήσω προς ναόν άγιόν σου εν φόβω σου» (Ψαλμ. 5, 8) ή «εισέλθετε εις τας πύλας αυτού εν εξομολογήσει» (Ψαλμ. 99, 4). Η βαθιά συναίσθηση του μεγαλείου του Θεού και της αναξιότητας του ανθρώπου, η συναίσθηση του ελέους του Θεού, με βάση την οποία κανείς δεν μπαίνει στο Ναό ως δικαιούμενος, αλλά ως προσκυνητής, θαρρώντας στο θείο έλεος και τη θεία συγκατάβαση, ο θείος φόβος μήπως βεβηλώσουμε ή ατιμάσουμε τη θεία παρουσία, η ευχαριστία και η εξομολόγηση του πιστού που ευχαριστεί και ομολογεί τα μεγαλεία του Θεού, φανερώνουν την πρέπουσα στάση ψυχής του πιστού, όταν εισέρχεται στον Ιερό Ναό.
Το ίδιο διδάσκει και η Καινή Διαθήκη, που παρουσιάζει τον Κύριο Ιησού Χριστό ως ζηλωτή της καθαρότητας του Ναού, προκειμένου να αναδείξει το ιερό ως τόπο προσευχής, αντιθέτως προς την εμπορευματοποίηση και τη βεβήλωση που είχε επικρατήσει εκεί. Ο οίκος του Θεού δεν υφίσταται για εμπορικές συναλλαγές ή ανθρωποκεντρικά συμφέροντα, αλλά για μυστική ένωση του πιστού με το Θεό.
«Και εισήλθεν ο ‘Ιησούς εις το ιερόν του Θεού, και εξέβαλε πάντας τους πωλούντας και αγοράζοντας εν τω ιερώ, και τας τραπέζας των κολλυβιστών κατέστρεψε και τας καθέδρας των πωλούντων τας περιστεράς, και λέγει αυτοίς· γέγραπται, ο οίκός μου οίκος προσευχής κληθήσεται· υμείς δε αυτόν εποιήσατε σπήλαιον ληστών» (Μτ. 21, 13-14).
Παρόμοιο έλεγχο για κάθε αντίληψη του Ναού ως τόπο βιοτικών τρυφών και μεριμνών, αλλά και διαχρονική στηλίτευση κάθε προσπάθειας κοσμικοποίησης του ιερού χώρου, προβάλλοντας ταυτόχρονα ως οφειλή των πιστών το σεβασμό προς την ιερή σύναξη και το Ναό, ασκεί και ο Απόστολος Παύλος:
«μη γαρ οικίας ουκ έχετε εις το εσθίειν και πίνειν; η της εκκλησίας του Θεού καταφρονείτε και καταισχύνετε τους μη έχοντας; τι υμίν είπω; επαινέσω υμάς εν τούτω; ουκ επαινώ» (Α΄ Κορ. 11, 22).
Ο Μέγας Βασίλειος ερμηνεύοντας τον ψαλμικό στίχο «εν τω Ναώ του Θεού πας τις λέγει δόξαν» διαμαρτύρεται εναντίον εκείνων που εισέρχονται στο Ναό θεωρητικώς για να ωφεληθούν πνευματικά, αλλά καταφεύγουν σε φλυαρία, κακολογία και κάθε μορφής ασέβεια, καταστρέφοντας το πνευματικό κλίμα «και τω ιδίω θορύβω υπερηχόντες την διδασκαλίαν του Πνεύματος». Καταδικάζονται στη σκέψη του οι ευρισκόμενοι εντός του Ναού και μη προσευχόμενοι. Υπενθυμίζει μάλιστα ο ιερός πατέρας ότι ο πιστός οφείλει να προσέρχεται στο Ναό με φόβο Θεού, με συναίσθηση της αμαρτωλότητάς του, με βαθιά εσωτερική μετάνοια και δίψα για την ακρόαση του Θείου Λόγου. Όχι μόνο δε να διαφυλάττει την ιδία ακοή, αλλά και να μη γίνει πρόξενος εμποδίου στην πνευματική ανάταση των λοιπών. Λέει συγκεκριμένα:
«ο εν τω ναώ του Θεού γενόμενος ου κακολογίαν, ου ματαιότητα, ουκ αισχρών πραγμάτων γέμοντα ρήματα απαγγέλλει, αλλ’ εν τω ναώ αυτού πας τις λέγει δόξαν […] Άνθρωποι δε ελεεινοί, καταλιπόντες τους οίκους και επί τον ναόν συνδραμόντες, ως δη τι εαυτούς ωφελήσοντες, ουχ υπέχουσι τας ακοάς λόγοις Θεού, ου λαμβάνουσιν αίσθησιν της εαυτών φύσεως, ου λυπούνται προληφθέντες υπό της αμαρτίας• ου λυπούνται εις μνήμην των αμαρτιών αφικνούμενοι, ου τρέμουσι την κρίσιν• αλλά μειδιώντες, και τας δεξιάς αλλήλοις εμβάλλοντες, τόπον μακρολογίας τον οίκον ποιούνται της προσευχής, παρακούοντες του ψαλμού του διαμαρτυρομένου και λέγοντος, ότι Εν τω ναώ του Θεού πας τις λέγει δόξαν […] Συ δε ου μόνον ου λέγεις, αλλά και ετέρω εμπόδιον γίνη επιστρέφων προς εαυτόν, και τω ιδίω θορύβω υπερηχών την διδασκαλίαν του Πνεύματος […] Ταύτα ουκ αχρήστως εν παρεκβάσει είρηται εις το, Εν τω ναώ αυτού πας τις λέγει δόξαν, διά το τους εν τω ναώ του Θεού άπαυστα γλωσσαλγούντας και ανωφελώς εισιόντας• είθε δε ανωφελώς και μη επιβλαβώς» .
Την ίδια θεώρηση για τη στάση εντός των Ναών έχει και ο ιερός Χρυσόστομος. Βλέπει το Ναό ως τόπο αναβάσεως, αγιασμού, ενταγμένο στην αίδια δοξολογία των Ασωμάτων Δυνάμενων. Διευκρινίζει ότι ο Ναός δεν αποτελεί χώρο κοσμικής συναναστροφής, αγοράς ή κοινωνικής σύναξης, αλλ’ είναι ο ίδιος ο ουρανός, και όπως στον ουρανό θα υπήρχε αιδώ, σιωπή και προσήλωση, έτσι και εντός του Ναού δεν πρέπει να ακούγεται άλλη φωνή παρά η της προσευχής και της ομοθυμαδόν λατρείας.
«Ου γαρ κουρείον, ουδέ μυροπωλείον η εκκλησία, ουδέ εργαστήριον έτερον των επ’ αγοράς, αλλά τόπος αγγέλων, τόπος αρχαγγέλων, βασιλεία Θεού, αυτός ο ουρανός. Ώσπερ ούν ει τις τον ουρανόν διαστείλας εκεί σε εισήγαγε, καν τον πατέρα, καν τον αδελφόν είδες, ουκ αν ετόλμησας φθέγξασθαι• ούτως ουδέ ενταύθα έτερόν τι, πλην των πνευματικών φθέγγεσθαι έδει• και γαρ και τα ενταύθα ουρανός. Αλλ’ ου δύνασαι σιγάν; Ουκούν έξηθι, ίνα μη και ετέροις γένη βλάβη. Και γαρ μίαν εν εκκλησία δεί φωνήν είναι αεί, καθάπερ ενός όντος σώματος. Διά τούτο και ο αναγινώσκων μόνος φθέγγεται• και αυτός ο την επισκοπήν έχων ανέχεται σιγή καθήμενος• και ο ψάλλων ψάλλει μόνος• καν πάντες υπηχώσιν, ως εξ ενός στόματος η φωνή φέρεται» .
Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης διερμηνεύοντας παρεμφερή αγιοπατερική θέση, κατά την παρασχεθείσα στη Χρηστοήθεια θεολογική θέση ότι η Εκκλησία επέχει τύπο ουρανού, διδάσκει ότι «καθώς στέκουν εις τον ουρανόν οι Άγγελοι και οι Άγιοι, έτσι πρέπει να στέκουν εις την εκκλησίαν και οι Χριστιανοί». Οφείλουν να εμφορούνται από φόβο και τρόμο, να έχουν στραμμένη την καρδία τους προς τα άνω, καθαρμένη από γήινες και βιοτικές μέριμνες, πεπληρωμένη από ειρήνη, αγάπη, ομόνοια, προσανατολιζόμενοι μόνο προς τον Θεό, μια και παραστέκονται «έμπροσθεν του επουρανίου βασιλέως Θεού» .
4. Η Θεία Λατρεία αποκλειστική χρήση των Ναών.
Η σαφέστατη και ουδεμία παρερμηνεία ή παρανόηση επιδεχόμενη αγιοπατερική διατύπωση περί της ιερότητας των Ιερών Ναών, της θεώρησης εκείνων ως επίγειο ουρανό, θείο κατοικητήριο κ.α., αλλά και της άψογης συμπεριφοράς εντός εκείνων, συνιστούν περίτρανη απόδειξη της εκκλησιαστικής αντίληψης για τη Θεία Λατρεία ως τη μοναδική χρήση των Ναών και της παράλληλης αποδοκιμασίας και απόρριψης της απρεπούς κοσμικής χρήσης των Οίκων του Θεού.
Η καταγραφείσα αυτή θεώρηση και αποτύπωση, ότι, δηλαδή, η Θεία Λατρεία αποτελεί τη μόνη προσήκουσα και δέουσα χρήση των Ιερών Ναών, επισφραγίζεται, απαγορεύοντας ταυτόχρονα κάθε είδους κοινοποίηση των ιερών χώρων, από τους 74, 76 και 97 κανόνες της Στ΄ Οικουμενικής Συνόδου, οι οποίοι έχουν ως εξής:
ΣΤ΄/ΟΔ΄: «Ότι ου δεί εν τοις Κυριακοίς, η εν ταίς εκκλησίαις, τας λεγομένας αγάπας ποιείν, και ένδον εν τω οίκω εσθίειν, και ακούβιτα στρωννύειν. Οι δε τούτο ποιείν τολμώντες, η παυσάσθωσαν, η αφοριζέσθωσαν» .
ΣΤ΄/ΟΣΤ΄: «Ότι ου χρη ένδον των Ιερών περιβόλων καπηλείον, η τα διά βρωμάτων είδη προτιθέναι, η ετέρας πράσεις ποιείσθαι, το σεβάσμιον της εκκλησίας φυλάσσοντας. Ο γαρ Σωτήρ ημών και Θεός, διά της εν σαρκί πολιτείας παιδαγωγών ημάς, μη ποιείν τον οίκον του Πατρός αυτού εμπορίου οίκον παρεκελεύσατο• ος και των κολλυβιστών το κέρμα εξέχεε, και τους το ιερόν κοινοποιούντας απήλασεν. Ει τις ούν επί τω προκειμένω αλώ πλημμελήματι, αφοριζέσθω» .
ΣΤ΄/Ϟζ΄: «Τους η γαμετή συνοικούντας, η άλλως αδιακρίτως τους ιερούς τόπους κοινοποιούντας, και καταφρονητικώς περί αυτούς έχοντας, και ούτως εν αυτοίς καταμένοντας, και εκ των εν τοις σεβασμίοις ναοίς κατηχουμένων εξωθείσθαι προστάσσομεν. Ει δε τις μη τούτο παραφυλάξοι, ει μεν Κληρικός είη, καθαιρείσθω• ει δε λαικός, αφοριζέσθω» .
«Ου δεί», λοιπόν, «τον του Θεού οίκον κοινόν ηγείσθαι οίκον» , όπως σημειώνει ο βυζαντινός κανονολόγος Αριστηνός. Εάν κοσμικές εκδηλώσεις δεν επιτρέπονται ούτε στο πλαίσιο των περιβόλων των Ναών, πόσο περισσότερο αυτές απαγορεύονται εντός του κύριου Ναού. Αξιοσημείωτη μάλιστα είναι η συνεχής επανάληψη από τους βυζαντινούς σχολιαστές των ανωτέρω κανόνων, Ζωναρά, Βαλσαμώνος και Αριστηνού, της λέξης ‘‘κοινοποίηση’’ των ιερών χώρων• λέξη που εκφράζει πλήρως και εύστοχα τη σημερινή κατάσταση, αφού κάποιοι αρμόδιοι της διαφύλαξης της ιερότητας των Ναών «μη διαστέλλοντες, μηδέ διαχωρίζοντες μέσον αγίου και βεβήλου, αλλ’ αδιακρίτως τούτοις κεχρημένοι» . Γι’ αυτό και «μεγάλως κολάζεσθαι τον κοινούντα το ιερόν» .
Απαραιτήτως, πρέπει εδώ να μνημονευθεί το ανάθεμα, με το οποίο η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος περάτωσε τον Όρο της και το οποίο αρκεί για να αποτρέψει κάθε είδους κοσμική χρήση των Ιερών Ναών:
«Τους ούν τολμώντας… ως κοινοίς χρήσθαι τοις ιεροίς κειμηλίοις η τοις ευαγέσι μοναστηρίοις (σ.σ. εν. και τοις Ιεροίς Ναοίς), επισκόπους μεν όντας η κληρικούς καθαιρείσθαι προστάσσομεν, μονάζοντας δε η λαικούς της κοινωνίας αφορίζεσθαι» .
Είναι φανερό, επομένως, από την εκκλησιαστική διδασκαλία ότι οι Ιεροί Ναοί χρησιμοποιούνται μόνο για τη Θεία Λατρεία. Τίποτε άλλο δεν δικαιολογείται και δεν αρμόζει εντός εκείνων, πλην της προσευχής.
5. Επίλογος.
Πόσο χαρακτηριστική και επίκαιρη είναι η θρηνώδης φωνή του Προφήτου Ιεζεκιήλ, που, με πνεύμα ελέγχου, προβαίνει σε δριμύ λόγο για την πτώση του ιερατείου και την αταξία του Ισραήλ, λέγοντας: «οι ιερείς αυτής ηθέτησαν νόμον μου και εβεβήλουν τα άγιά μου· αναμέσον αγίου και βεβήλου ου διέστελλον και αναμέσον ακαθάρτου και του καθαρού ου διέστελλον και από των σαββάτων μου παρεκάλυπτον τους οφθαλμούς αυτών, και εβεβηλούμην εν μέσω αυτών» (Ιεζ. 22, 26). Αυτό φρονούμε ότι συμβαίνει και τώρα στις ημέρες μας.
Ο Ναός, εν κατακλείδι και συμπερασματικά, δεν αποτελεί χώρο κοινό, ούτε απλώς ένα κτίσμα λατρευτικής σύναξης. Εντός αυτού συγκροτείται το μυστηριακό σώμα της Εκκλησίας και οι πιστοί κοινωνούν των ακτίστων θείων ενεργειών, που διαποτίζουν τα πάντα εντός του Ναού. Το τραγικό λυπηρό φαινόμενο της αποιεροποίησης – κοινοποίησης – βεβήλωσης των Ναών -με πρόσχημα προόδου και πολιτιστικής δήθεν προσέγγισης- αποτελεί σήψη και απόρροια του εκκοσμικευμένου πνεύματος, που καταλήγει στην κατάργηση του αγίου και ιερού.
Ο Ιερός Ναός πρέπει να διαφυλαχθεί παντί σθένει και να μην γίνει τόπος καλλιτεχνικής επίδειξης ή κοσμικής υποκρισίας. Γυναικείες χορωδίες, μουσικά όργανα, αγοραπωλησίες, συναυλίες κοσμικής ή και βυζαντινής ακόμη μουσικής, θεατρικά δρώμενα, αιμοδοσίες κ.λπ., έστω και επικαλούμενα κάποια «θρησκευτικό πολιτιστικό γεγονός», λόγω της μοναδικής και συγκεκριμένης χρήσης του Ναού που είναι η Θεία Λατρεία, και απορρέει από την ιδιαίτερη ψυχή εκείνου που είναι το άγιο Πνεύμα, οφείλουν να εκλείψουν. Στόχος της Ορθόδοξης Θείας Λατρείας, σε αντίθεση με το δυτικό χριστιανισμό, δεν είναι η τέρψη η η συναισθηματική διέγερση (ο ιερός Χρυσόστομος παρατηρεί «ουκ έστι θέατρον η Εκκλησία, ίνα προς τέρψιν ακούωμεν»), γι’ αυτό και γενικώς εντός του Ναού λαμβάνουν μέρος μόνον όσα υποβοηθούν στην καλλιέργεια προσευχητικής, λειτουργικής και μυστικής διάθεσης, πράγμα που αδυνατούν να επιτύχουν τα πιο πάνω αναφερθέντα κακώς κείμενα, είτε διότι άλλα απαγορεύονται ρητώς από την Εκκλησιαστική Παράδοση (γυναικείες χορωδίες, θεατρικά δρώμενα), είτε διότι άλλα υποθάλπουν πάθη και ανθρώπινες αδυναμίες, είτε διότι άλλα έχουν σκοπό την προβολή και επίδειξη (συναυλίες μουσικής), αποπροσανατολίζοντας τον νού από την προς το Θεό προσκόλληση.
