του Μιχάλη Μαριόρα*
Η παραχώρηση Αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 2019 σήμανε για τη Ρωσία την εκκλησιαστική απώλεια του Κιέβου. Συγχρόνως ενεργοποίησε έντονη αγωνία αυτοπροσδιορισμού της ταυτότητας των Ρώσων και σοβαρούς κλυδωνισμούς στο αναγκαίο αφήγημά τους τόσο για τον νέο ευρασιανισμό όσο και για το μόρφωμα που εισήγαγε ο Αλεξάντρ Ντούγκιν περί Τέταρτης Πολιτικής Θεωρίας.
Οι συνέπειες οφείλονται στην ανυπέρβλητη για τους Ρώσους ιστορική, θρησκευτική, πολιτιστική σπουδαιότητα του Κιέβου ως έδρα του κράτους των Ρως και «μήτρα όλων των πόλεων της Ρωσίας».
Οι Ρως θεωρούνται οι πολιτιστικοί προπάτορες των Ρώσων, ενώ η παλαιά Εκκλησία του Κιέβου αποτελούσε το ένα τρίτο περίπου της εκκλησιαστικής δικαιοδοσίας της Μόσχας με πληθώρα προσκυνημάτων κλπ.
Εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι η Ρωσία δεν θα ανεχόταν την παραχώρηση Αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας χωρίς σφοδρή αντίδραση εναντίον των Ορθοδόξων Εκκλησιών, οι οποίες αναγνώρισαν την ανεξαρτησία της.
Το Πατριαρχείο Ρωσίας προχώρησε στην πρώτη σοβαρή, χειροπιαστή αντίδραση -ακριβέστερα εκδίκηση- ιδρύοντας αυτοβούλως Πατριαρχική Εξαρχία στην Αφρική. Κατά την εκκλησιαστική ορολογία προέβη σε εισπήδηση στο έδαφος και στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, χωρίς κανένα απολύτως κανονικό ή εκκλησιαστικό δικαίωμα.
Η εισπήδηση απαγορεύεται ρητά και αυστηρά από τους Ιερούς Κανόνες, την εκκλησιαστική συνείδηση και την παράδοση της Εκκλησίας.
Ωστόσο, η Ρωσική Εκκλησία τεκμηρίωσε την απόφασή της ως αναγκαία για την προστασία των Ρώσων στην Αφρική από τις «συνέπειες» που θα υφίσταντο λόγω της αναγνώρισης της Εκκλησίας της Ουκρανίας από το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας.
Μάλιστα η ρώσικη Εξαρχία πήρε ήδη υπό τη δικαιοδοσία της 102 ιερείς του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, οι οποίοι έσπευσαν να ενταχθούν υπό τη σκέπη της. Η κίνηση αυτή προκάλεσε αντιδράσεις σε εκκλησιαστικό και πολιτικό επίπεδο με τις Η.Π.Α. να κατηγορούν ευθέως τη Ρωσία για εργαλειοποίηση εκκλησιαστικών ζητημάτων για τα συμφέροντά της και παραβίαση θρησκευτικών ελευθεριών.
Ο Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Ιλαρίων – επικεφαλής των εξωτερικών υποθέσεων στο Πατριαρχείο Μόσχας – δήλωσε στο πρακτορείο Sputnik: «Δεν μπορούσαμε να αρνηθούμε τους κληρικούς (σ.σ. του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας), οι οποίοι αντιλήφθηκαν τη λανθασμένη θέση του Πατριάρχη τους και να μην τους αποδεχθούμε στην Εκκλησία μας».
Ιδιαίτερα προβληματική όμως είναι η συνέχεια της δήλωσής του: «Με τον ίδιο τρόπο, δεν μπορούμε να αρνηθούμε στους Ορθοδόξους πιστούς στην Τουρκία (σ.σ. της κανονικής δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως) την ποιμαντική φροντίδα σε συνθήκες κατά τις οποίες ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως τάχθηκε υπέρ του Σχίσματος».
Το Πατριαρχείο Ρωσίας, λοιπόν, φαίνεται ότι απεργάζεται εισπήδηση και στα εδάφη του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως εγκαλώντας απροκάλυπτα για Σχίσμα τον Οικουμενικό Πατριάρχη.
Τα πρεσβυγενή Πατριαρχεία Ιεροσολύμων και Αντιοχείας συνδέονται με τη Ρωσία για διάφορους λόγους, ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος ήταν σταθερά επιφυλακτικός σχετικά με την ανεξαρτησία της Ουκρανίας.
Ο Πατριάρχης Σερβίας μοιάζει να «αναπαύεται» πολύ καλά στο άρμα της Ρωσίας, καθώς τρέμει πιθανή ανεξαρτησία από τη δικαιοδοσία του κυρίως των Σκοπίων, αλλά ίσως του Μαυροβουνίου και του Κοσόβου. Ασφαλώς, η Τουρκία έχει πολυεπίπεδη συναντίληψη με τη Ρωσία…
Οι συνθήκες προμηνύουν ότι σύντομα η Εκκλησία της Ελλάδος θα πρέπει να αναλάβει ρόλο και πρωτοβουλίες για την υπερπήδηση των αδιεξόδων που προδιαγράφονται για τους απανταχού Χριστιανούς.
Πέρα από παιχνίδια εξουσίας, πρώτιστη μέριμνα όλων πρέπει να είναι η προστασία των Χριστιανών, οι οποίοι σε αυτή τη συγκυρία βιώνουν έναν σιωπηρό αλλά σκληρό διωγμό σε ολόκληρο τον πλανήτη.
*Ο Μιχάλης Μαριόρας είναι αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας Θρησκευμάτων στο τμήμα Θεολογίας του ΕΚΠΑ
**Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “Τα Νέα”
