Του Δημήτρη Κεραμιδά*
Ο Πάπας Φραγκίσκος υπήρξε μια σημαντική πλην όμως συχνά πολωτική προσωπικότητα στην Καθολική Εκκλησία από την εκλογή του το 2013 έως τον θάνατό του τον Απρίλιο του 2025.
Η θητεία του χαρακτηρίστηκε από προσπάθειες εσωτερικής ανανέωσης και εκσυγχρονισμού της Καθολικής Εκκλησίας σε διάφορα κοινωνικά ζητήματα με ιδιαίτερα έμφαση σε θέματα όπως η φιλευσπλαχνία, η συμπόνοια για τους κοινωνικά περιθωριοποιημένους και η συμμετοχή του λαού του Θεού στις εκκλησιαστικές διαδικασίες.
Ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της θητείας του ήταν η εστίασή του στην κοινωνική δικαιοσύνη και την ανάγκη αντιμετώπισης ζητημάτων όπως η φτώχεια, το προσφυγικό ζήτημα και η κλιματική αλλαγή.
Η εγκύκλιός του Laudato Si’ (2015), η οποία επικεντρώνεται σε περιβαλλοντικά ζητήματα, έχει κερδίσει αναγνώριση από τους ευρύτερους κύκλους της κοινωνίας για την αντιμετώπιση της προστασίας του περιβάλλοντος ως ένα ολιστικό ζήτημα που αφορά την οικονομία, την κοινωνία και τον σύγχρονο πολιτισμό που καταναλώνει και χρησιμοποιεί ως απόρριμμα ό,τι δεν του χρειάζεται.
Ο Πάπας Φραγκίσκος διακρίθηκε για μια πιο ανοιχτή και διαλογική προσέγγισή του προς άλλες Εκκλησίες, θρησκείες και πραγματικότητες εντός κι εκτός της Καθολικής Εκκλησίας.
Προσπάθησε να γεφυρώσει χάσματα, ενθαρρύνοντας μια πιο ποιμαντική προσέγγιση σε θέματα όπως το διαζύγιο και τα δικαιώματα ανθρώπων με διάφορο σεξουαλικό προσανατολισμό.
Αυτό οδήγησε σε οξεία κριτική από πιο συντηρητικές σχολές σκέψης εντός της Εκκλησίας, που αισθάνθηκαν πως ο Πάπας απομακρυνόταν από την παραδοσιακή ηθική διδασκαλία του Καθολικισμού, αν και ο ίδιος ο Πάπας επέκρινε επανειλημμένως με σκληρά λόγια την ευθανασία, τις αμβλώσεις και υπερασπίστηκε τον γάμο μεταξύ άνδρα και γυναίκας.
Ο τρόπος που άσκησε την εκκλησιαστική του ηγεσία χαρακτηρίστηκε από διάθεση διαλόγου, αμεσότητα, αυθορμητισμό, αντικομφορμισμό, αλλά και από ενδιαφέρον για ζητήματα που απασχολούν τους καθημερινούς ανθρώπους.
Στα έγγαμα ζευγάρια συμβούλευε να «κάνουν ειρήνη» κάθε βράδυ και να μην αφήνουν άλυτα τα προβλήματά τους εν είδει «ψυχρού πολέμου». Στους νέους υπενθύμιζε να μην ξεχνούν τους «παππούδες» ενώ συχνά υπενθύμισε, ανακαλώντας προσωπικές του μνήμες, πώς οι «γιαγιάδες» διδάσκουν την πίστη.
Στα αξιοσημείωτα η μεγαλύτερη ευελιξία στη δυνατότητα οι διαζευγμένοι να γίνονται δεκτοί στη θεία μετάληψη, παρά τις ρητές απαγορεύσεις του καθολικού Κανονικού Δικαίου (και ενός κάποιου εκνευρισμού καθολικών κανονολόγων…).
Ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που κλήθηκε να αντιμετωπίσει από την πρώτη κιόλας μέρα της εκλογής του ήταν το θέμα της σεξουαλικής κακοποίησης, ζήτημα που ο προκάτοχός του πάπας Βενέδικτος 16ος αναγνώρισε πως δεν διέθετε τις απαραίτητες δυνάμεις να επιλύσει.
Ο Πάπας Φραγκίσκος κινήθηκε στη γραμμή της συγνώμης, της διαφάνειας των υποθέσεων κακοποίησης, της ακρόασης των θυμάτων, της αυστηροποίησης των ποινών για τους κληρικούς που ενεπλάκησαν σε σκάνδαλα, αλλά και της σύστασης ενός ειδικού οργανισμού στην Ρωμαϊκή Κούρια, αν και πολλοί επέκριναν τον Πάπα πως η επιτροπή δεν αφέθηκε να ασκήσει το έργο της όπως θα έπρεπε. Σε κάθε περίπτωση, η προσωπική ευαισθησία του Πάπα για το θέμα υπήρξε υπεράνω κάθε αμφιβολίας.
Η σπουδαιότερη, κατά την άποψή μου, μεταρρυθμιστική προσπάθεια του Πάπα ήταν η λεγόμενη «συνοδική πορεία» της Καθολικής Εκκλησίας, που ξεκίνησε το 2021 και ολοκληρώθηκε το 2024 με τη σύγκληση στο Βατικανό μιας «Συνόδου για τη συνοδικότητα».
Στην πορεία αυτή συμμετείχαν όλες οι ενορίες, επισκοπές, εθνικές και ηπειρωτικές καθολικές επισκοπικές συνελεύσεις, η Ρωμαϊκή Κούρια, άνδρες και γυναίκες, κληρικοί και λαϊκοί, μοναχές, μοναχές και μέλη ταγμάτων, αλλά και μη καθολικοί.
Μια από τις πλέον θετικές αξιολογήσεις της πορείας αυτής είναι πως η συνοδικότητα είναι μια ανοιχτή και συνεχής διαδικασία ακρόασης όλου του βαπτισμένου λαού του Θεού (ακόμα και των μη καθολικών!), που έχει ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση και λήψη των αποφάσεων στην Εκκλησία, από το τοπικό έως το παγκόσμιο επίπεδο.
Ο διάδοχος του πάπα Φραγκίσκου θα κληθεί να αποφασίσει εάν η διευρυμένη αυτή συνοδικότητα θα συνεχιστεί ή όχι, καθώς έχει ήδη προσυγκληθεί για το 2028 μια «εκκλησιαστική συνέλευση».
Στο πολιτικό και διπλωματικό έργο του Φραγκίσκου, πέραν της πολιτικής «ανοιχτών θυρών» για όλους τους πρόσφυγες (το μότο του ήταν: υποδεχόμαστε – συνοδεύουμε – ώστε να μπορούμε να εντάξουμε τους πρόσφυγες), πολιτική που και πάλι δεν βρήκε αποδοχής από τον παγκόσμιο Καθολικισμό, ξεχωρίζουν οι προσπάθειές του για ειρήνη και ειρήνευση.
Επανειλημμένως ο Πάπας είχε μιλήσει πως η εποχή μας είναι μια «εποχή μετάβασης» και πως βρισκόμαστε σε μια περίοδο «παγκοσμίου πολέμου σε τμήματα». Προσέφερε έτσι την διπλωματική και οργανωτική δομή της Αγίας Έδρας σε ειρηνευτικές προσπάθειες (Ρωσία/Ουκρανία, Μυανμάρ, κτλ.) ενώ αξιοσημείωτη ήταν και η συμφωνία το 2019 της Αγίας Έδρας με την Κίνα για την τοποθέτηση Κινέζων καθολικών επισκόπων, εκεί όπου προηγουμένως συνυπήρχαν η «κρυφή» Εκκλησία, αναγνωρισμένη από την Αγία Έδρα, και η επίσημη Εκκλησία, αναγνωρισμένη από την κινέζικη κυβέρνηση όχι όμως και από το Βατικανό.
Η συμφωνία ανανεώθηκε το 2024 για άλλα τέσσερα χρόνια από τον καρδινάλιο Πέτρο Παρολίν, Γραμματέα του Κράτους του Βατικανού. Πιο πολύπλοκη (και μάλλον όχι πετυχημένη) υπήρξε η στάση του Πάπα στον εν εξελίξει πόλεμο με την Ουκρανία, αφού κράτησε κανάλια επικοινωνίας αρχικά με το Πατριαρχείο Μόσχας και στη συνέχεια με τη Ρωσική προεδρία.
Τέλος, να σημειωθεί η προσπάθεια του Πάπα να δημιουργήσει ένα διαχριστιανικό και διαχριστιανικό μεσογειακό δίκτυο, θεωρώντας πως η Μεσόγειος μπορεί από έδαφος αντιπαραθέσεων να γίνει χώρος συνάντησης, καταλλαγής και διαλόγου.
Σε ό,τι αφορά, τέλος, στις διαχριστιανικές σχέσεις, πρέπει να σημειωθούν οι σχέσεις που ανέπτυξε με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, τον «αδελφό Ανδρέα», από την αρχή της θητείας του. Ο Πάπας παρέπεμπε στον Οικουμενικό Πατριάρχη τόσο στα οικολογικά του κείμενα όσο και στις συνεντεύξεις του.
Εξάλλου, ο Πάπας Φραγκίσκος θεωρούσε τον μακαριστό Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα ως τον σπουδαιότερο εν ζωή θεολόγο και τον προσκάλεσε το 2015 στην επίσημη παρουσία της οικολογικής Εγκυκλίου Laudato Si’.
Οι σχέσεις με την Ορθόδοξη Εκκλησία κινήθηκαν στο επίπεδο της θεολογίας της αγάπης και της κοινής μαρτυρίας απέναντι στα κοινά προβλήματα με τελευταίο – αν και ανεκπλήρωτο – όραμα τον κοινό εορτασμό του Πάσχα.
Οι προκλήσεις για τον διάδοχο του Φραγκίσκου είναι πολλές, αφού η πληθωρική παρουσία που άφησε και ο προσωπικός τρόπος άσκησης του παπικού αξιώματος, ένας τρόπος καινούριος και δυναμικός, που, αν και έχει ανάγκη αρκετών διευκρινίσεων, κινήθηκε στο επίπεδο της ευαγγελικής μαρτυρίας, του προφητείας της αγάπης, της συγνώμης και της συμπόνοιας κατά τον πρότυπο του Χριστού. «Δεν είναι δικό μου σφάλμα, ο Χριστός με κακοέμαθε, αφού τους συγχώρεσε όλους», έλεγε χαριτολογώντας ο Πάπας…
*Ο κ. Δημήτριος Κεραμιδάς είναι Δρ. Θεολογίας, Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο St Thomas Aquinas «Angelicum» της Ρώμης
