του δρα Serhii Shumylo*
Στις 27 Μαΐου 2025, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (Πατριαρχείο Μόσχας) [UOC (MP)] τίμησε την τρίτη επέτειο της Συνόδου της Φεοφάνιγια. Οι περισσότεροι επίσκοποι της UOC συγκεντρώθηκαν στην κατοικία του Μητροπολίτη Ονούφριου στο χωριό Φεοφάνιγια κοντά στο Κίεβο.
Πολλοί ήλπιζαν ότι τουλάχιστον επ’ ευκαιρία της τρίτης επετείου, η Εκκλησία θα λάμβανε επιτέλους μια σαφή και επίσημη απόφαση σχετικά με την αυτονόμησή της από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία – Πατριαρχείο Μόσχας (ROC-MP).
Υπήρχαν προσδοκίες ότι θα αποκατασταθεί τελικά η ευχαριστιακή κοινωνία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και θα αποσταλούν επίσημες εκκλήσεις στους Προκαθημένους των Τοπικών Εκκλησιών για αναγνώριση της πλήρους αυτοκεφαλίας της UOC. Πολλοί το περίμεναν και το ήλπιζαν… Αλλά, για ακόμα μια φορά, όλες οι ελπίδες αποδείχθηκαν φρούδες. Προς μεγάλη ικανοποίηση της Μόσχας.
Κατά τη συνεδρίαση της 27ης Μαΐου, ορισμένοι επίσκοποι πρότειναν την επανέναρξη του διαλόγου και της ευχαριστιακής ενότητας με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Προτάθηκε επίσης να αποσταλεί επίσημη έκκληση προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και τους επικεφαλής των άλλων Τοπικών Εκκλησιών, η οποία να επιδιώκει την αναγνώριση της αυτοκεφαλίας της OCU.
Οι προτάσεις αυτές, ωστόσο, δεν έλαβαν στήριξη. Η συνεδρίαση αρκέστηκε στην ανάγνωση της ομιλίας του Μητροπολίτη Ονουφρίου για την επέτειο της «Συνόδου της Φεοφάνιγια» και σε μια πολύ σύντομη ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των ιεραρχών. Ο Μητροπολίτης Τσερκάσι Θεοδόσιο (Σνεγκίρεφ) έδωσε το στίγμα του, δηλώνοντας την αφοσίωση στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία και το Πατριαρχείο Μόσχας εκ μέρους μιας «ομάδας επισκόπων και κληρικών» της OCU. Υπήρξαν μερικοί επίσκοποι που μίλησαν υπέρ της πλήρους αυτοκεφαλίας της UOC, αλλά η πλειονότητα των μελών απλώς παρέμεινε σιωπηλή, όπως συμβαίνει συχνά.
Αλλά πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετικά όταν οι διοργανωτές αυτής της συνάντησης σκόπιμα επέλεξαν τη συγκεκριμένη ημερομηνία, για να συμπίπτει με την 33η επέτειο του λεγόμενου «Συμβουλίου του Χάρκοβο»; Τη Σύνοδο που συγκλήθηκε τον Μάιο του 1992 κατ’ εντολή της Μόσχας, με στόχο να αποτρέψει την ανακήρυξη της πλήρους αυτοκεφαλίας της UOC από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.
Είναι ιδιαιτέρως χαρακτηριστικό ότι η UOC δεν τιμά τις επετείους των Τοπικών Συνόδων του 1990 και 1991, οι οποίες ουσιαστικά έθεσαν τα θεμέλια για την αυτοδιοίκησή της και καθόρισαν την πορεία της προς την πλήρη αυτοκεφαλία —κι όμως φέτος συμπληρώνονται 35 χρόνια! Αντ’ αυτού, κάθε χρόνο η UOC τιμά επισήμως την αποκαλούμενη «Σύνοδο του Χάρκοβο» του 1992, η οποία όχι μόνο δεν ήταν τοπική σύνοδος, αλλά επίσης, σύμφωνα με πολλά κανονικά χαρακτηριστικά, μπορεί να θεωρηθεί απλή σύναξη επισκόπων και όχι ολοκληρωμένη σύνοδος επισκόπων.
Αυτή η μυστική συνάντηση, η οποία συγκλήθηκε με οδηγία της Μόσχας και ελεγχόταν απομακρυσμένα και απευθείας από τα γραφεία του Πατριαρχείου Μόσχας, παραβίαζε το Καταστατικό της UOC, απορρίπτοντας στην πραγματικότητα την εφαρμογή της απόφασης της Τοπικής Συνόδου της UOC του 1991 για την απόκτηση κανονικής αυτοκεφαλίας για την UOC.
Μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του ουκρανικού κράτους, η συνεδρίαση αυτή ενίσχυσε περισσότερο την εξάρτηση της UOC από το Πατριαρχείο Μόσχας, κάτι που αντιβαίνει στις κανονικές αρχές των τοπικών Εκκλησιών, με αποτέλεσμα να προκληθεί διχασμός στους κόλπους της UOC. Και εξαιτίας αυτού, η UOC έχει βρεθεί σε ένα τέλμα και αδιέξοδο εδώ και 33 χρόνια, χάνοντας την υποστήριξη τόσο της ουκρανικής κοινωνίας όσο και του κράτους.
Οι προσπάθειες να προσδιοριστεί η ταυτότητα της UOC με αφετηρία τη «Σύνοδο του Χαρκόβου» αποτέλεσαν μία παγίδα, τεχνητά επιβεβλημένη από το Πατριαρχείο Μόσχας, από την οποία η UOC δεν έχει καταφέρει να ξεφύγει για πάνω από 30 χρόνια. Αν δεν αξιολογηθούν εκ νέου τα λάθη του παρελθόντος, συμπεριλαμβανομένης της λεγόμενης «ταυτότητας του Χαρκόβου» (η οποία είναι ουσιαστικά φιλορωσική), καθώς και άλλων αφηγημάτων του Πατριαρχείου Μόσχας, είναι αδύνατον να ξεκινήσει η πορεία προς την πλήρη αυτοκεφαλία. Αυτή η «ταυτότητα» είναι ο λόγος για τα 33 χρόνια στασιμότητας και την εσωτερική κρίση που έπληξε την UOC.
Επομένως, όταν ανακοινώθηκε πριν από μία εβδομάδα ότι η συνάντηση των επισκόπων στις 27 Μαΐου θα τιμούσε και πάλι την επέτειο της «Συνόδου του Χαρκόβου», ήταν προφανές ότι, με αυτό το ιδεολογικό υπόβαθρο, θα ήταν μάταιο να αναμένει κανείς κάτι συνεπές και ουσιαστικό από αυτήν. Δεν τιμάται η κληρονομιά της Συνόδου του Χάρκοβο.
Πρόκειται για την 33η επέτειο των προσπαθειών να διατηρηθούν, ακόμη και συγκαλυμμένα, οι κανονικοί δεσμοί και η εξάρτηση της UOC από το Πατριαρχείο Μόσχας με κάθε κόστος. Ακόμη και αν έχουν περάσει τέσσερα χρόνια από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ακόμα κι αν καθημερινά βομβαρδίζονται δίχως έλεος και δολοφονούνται δεκάδες χιλιάδες Ουκρανοί, με την ευλογία της ανώτατης ηγεσίας του Πατριαρχείου Μόσχας.
Από τις 24 Φεβρουαρίου 2022, είναι ανήθικη η παραμονή εντός των κόλπων του Πατριαρχείου Μόσχας. Για τους περισσότερους Ουκρανούς, η μέρα εκείνη άλλαξε τη ζωή και τη συνείδησή τους για πάντα. Γνωρίζω πολλούς απλούς ιερείς και πιστούς της UOC που ανησυχούν αληθινά και θέλουν την πλήρη ρήξη με το Πατριαρχείο Μόσχας.
Υπάρχουν επίσης επίσκοποι που το γνωρίζουν αυτό και που διαφωνούν με την επίσημη «ακινησία» που έχει επιβάλλει η ηγεσία τους. Δυστυχώς, όμως, αυτές οι υγιείς φωνές δεν ακούγονται στα ηγετικά κλιμάκια της εκκλησίας. Δεν θέλουν να τους ακούσουν. Παρά τα τέσσερα χρόνια πολέμου. Αντίθετα, τώρα η επιρροή τους στην UOC έχει μειωθεί ακόμη περισσότερο σε σύγκριση με πριν από τρία χρόνια.
Για ακόμη μία φορά, ο Κύριος έδωσε μία αφορμή και μια ευκαιρία στην UOC να απαλλαγεί από τον ζυγό της Μόσχας (και πόσες τέτοιες ευκαιρίες έχουν ήδη δοθεί από το 1991!). Δυστυχώς, αυτή τη φορά η ευκαιρία σπαταλήθηκε απερίσκεπτα. Ως απάντηση, θα εφευρεθούν για άλλη μια φορά μια σειρά από δικαιολογίες. Αντί για μία και ξεκάθαρη θέση: «Ανακοινώνουμε την πλήρη αποχώρηση της UOC από το Πατριαρχείο Μόσχας».
Αυτό σημαίνει ότι η UOC, δυστυχώς, παραμένει κανονικά εξαρτημένη από το Πατριαρχείο Μόσχας. Κατά συνέπεια, η εσωτερική της κρίση θα συνεχιστεί. Αυτό σημαίνει ότι θα μεγαλώσει το χάσμα με τη δική της κοινωνία και το κράτος. Για χιλιάδες πιστούς και απλούς ιερείς της UOC, όλα αυτά είναι πολύ οδυνηρά. Ωστόσο, όλες οι εκκλήσεις, οι παρακλήσεις και οι ελπίδες τους, για άλλη μία φορά, δεν εισακούστηκαν.
Ωστόσο, μπορεί κανείς να περιμένει κάτι διαφορετικό από το «σεργιανικό» σύστημα της σοβιετικής Εκκλησίας, το οποίο από το 1927 λειτουργεί σε στενή συνεργασία με τις σοβιετικές υπηρεσίες ασφαλείας και δεν έχει διαλύθηκε ποτέ οριστικά;
Υπάρχουν πάλι διαβεβαιώσεις ότι ίσως κάτι αλλάξει στην επόμενη Σύνοδο της UOC… Θα ήθελα να το πιστέψω. Αλλά θα γίνει στ’ αλήθεια;
*Ο Δρ. Serhii Shumylo είναι Διευθυντής του Διεθνούς Ινστιτούτου της Αγιορείτικης Κληρονομιάς, Ερευνητής στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών, Αρχαίας Ιστορίας, Θρησκείας και Θεολογίας του Πανεπιστημίου του Έξετερ (Ηνωμένο Βασίλειο), Ερευνητής του Ινστιτούτου Ιστορίας της Ουκρανίας, της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών της Ουκρανίας
