Του Αρχιεπισκόπου Αυστραλίας κ. Μακαρίου
«Vox Populi (Φωνή λαού) στο διαδίκτυο – Η σύγχρονη απειλή αλλοιώσεως του εκκλησιαστικού και δημοκρατικού φρονήματος»
Παναγιώτατε και Θειότατε Πάτερ και Δέσποτα,
Μακαριώτατε Αρχιεπίσκοπε Αθηνών και πάσης Ελλάδος,
Ελλογιμώτατε κ. Πρύτανι του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και
Εκλεκτοί παρόντες,
Χριστός Ανέστη!
I. Εισοδικόν χαριστήριον.
Ο αγώνας είναι να πει ο άνθρωπος, όσο γίνεται, με πιο λίγα τα πολλά και στο τέλος να τα πει όλα με τη σιωπή του και κυρίως με τη ζωή του.
Ως εκ τούτου, το φρονιμότερο θα ήταν να σιωπήσω τούτη την ιερή στιγμή, όταν μάλιστα ίσταμαι ενώπιον του πρώτου της Ορθοδόξου Εκκλησίας, του Οικουμενικού μας Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, του και σεπτού Γέροντός μου, ο οποίος έχει τιμηθεί, επαξίως και δικαίως, υπό εκατοντάδων, στην κυριολεξία, Πανεπιστημίων, ανά τον κόσμο και υπό πολλών άλλων ακαδημαικών, κρατικών και διεθνών Οργανισμών.
Όμως, χρέος τιμής και ευγνωμοσύνης μου επιβάλλει να μοιραστώ μαζί σας ολίγες, ταπεινές και άσημες σκέψεις όχι για να πω κάτι, δήθεν, σπουδαίο και μεγάλο, αλλά κυρίως για να καταθέσω εγκάρδιο ευχαριστήριο και ταπεινό αντιδώρημα για την υψίστη αυτή τιμή προς το πρόσωπό μου, την οποίαν, ασφαλώς, εκδέχομαι ως μια εξιδιασμένη διάκριση που αντανακλά προς τον Αποστολικό και Οικουμενικό Θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως, στον οποίο ανήκω, προς το υπερσέβαστο Πρόσωπο του Πατριάρχου μας και προς την Ιερά Αρχιεπισκοπή Αυστραλίας, την οποία με τη χάρη και το έλεος του Θεού διαποιμένω.
Ιστάμενος, λοιπόν, επί του υψηλού τούτου βήματος του σεπτού Τεμένους των Μουσών και συναισθανόμενος τη μικρότητά μου καταθέτω τις ευγνώμονες και εγκάρδιες ευχαριστίες μου προς την Α.Θ.Π., τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο, για την εξόχως τιμητική και ευλογητή παρουσία του σε αυτή την σημαντική στιγμή της ταπεινής μου πορείας,
προς τον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ. Ιερώνυμο, τον συνετό και διακριτικό οιακοστρόφο της Αγιωτάτης Εκκλησίας της Ελλάδος,
προς την Ιερά Επαρχιακή Σύνοδο της Αρχιεπισκοπής Αυστραλίας, μέλη της οποίας με πολλή αγάπη, τιμή και σεβασμό συμμετέχουν στο γεγονός,
προς τους τετιμημένους και εκλεκτούς αδελφούς Ιεράρχες,
προς τον ευλαβέστατο κλήρο και τις μοναστικές αδελφότητες, ιδιαιτέρως προς τους παρισταμένους αγιορείτες Ηγουμένους και λοιπούς αγιορείτες πατέρες,
προς τους Εξοχωτάτους Υπουργούς και Υφυπουργούς, ιδιαιτέρως προς την Εξοχωτάτη Υπουργό Παιδείας κ. Σοφία Ζαχαράκη, εκπρόσωπο της Ελληνικής Κυβερνήσεως και του Πρωθυπουργού, καθώς και προς την Εξοχωτάτη Πρέσβειρα της Αυστραλίας εν Ελλάδι κ. Alison Duncan, εκπρόσωπο της Αυστραλιανής Κυβερνήσεως και του Ομοσπονδιακού Πρωθυπουργού,
προς τις Πρυτανικές Αρχές του Ε.Κ.Π.Α. και προς την Κοσμητεία της Θεολογικής Σχολής και δη προς τον Πρύτανι, Ελλογιμώτατο Καθηγητή της Ιατρικής κ. Γεράσιμο Σιάσο, καθώς και προς τον Κοσμήτορα, Ελλογιμώτατο Καθηγητή της Θεολογίας κ. Εμμανουήλ Καραγεωργούδη,
προς τις Δικαστικές, τις Στρατιωτικές, τις Δημοτικές και λοιπές Αρχές της χώρας,
προς τους δύο Προέδρους των Τμημάτων της Θεολογικής μας Σχολής καθώς και προς το σύνολο των διδασκόντων συναδέλφων καθηγητών για την ομόφωνη και πανηγυρική αυτή απόφαση της περιενδύσεώς μου με την τήβεννο του Επιτίμου Διδάκτορος. Μία τιμή που το αρχαιότερο Πανεπιστημιακό Καθίδρυμα της Χώρας μας επεφύλαξε, διαχρονικώς, για σημαίνουσες προσωπικότητες της επιστήμης, του πολιτισμού, της τέχνης και, εν γένει, του πνεύματος και σήμερα δωροφορεί και στην ελαχιστότητά μου.
Σας ευχαριστώ όλους από καρδίας.
II. Vox Populi. Νύξεις και προεκτάσεις.
Είναι, μάλλον, προφανές από τον τίτλο της ομιλίας μου ότι θα προσπαθήσω αδρομερώς και ακροθιγώς να σκιαγραφήσω ορισμένες πτυχές ενός συγχρόνου ζητήματος που απασχολεί τόσο την Εκκλησία, όσο και την κοινωνία γενικότερα, προηγουμένως όμως θα κάμω μία μικρή ιστορική περιδιάβαση σε αλλοτινές εποχές, διότι «Η ιστορική ευαισθησία είναι απαραίτητη για τον θεολόγο. Είναι ο αναγκαίος όρος για να είναι κανείς μέσα στην Εκκλησία. Οποιοσδήποτε είναι αναίσθητος προς την ιστορία δύσκολα θα είναι καλός χριστιανός» , κατά την απόφανση του μακαριστού π. Γεωργίου Φλορόφσκυ.
Επιτρέψτε μου, λοιπόν, να Σας πάρω μαζί μου σ᾽ ένα νοητό ταξίδι στη Βόρειο Ιταλία και συγκεκριμένως στα Μεδιόλανα, όπου η αίρεση του Αρειανισμού, παρά την ύφεσή της στην Ανατολή, επικρατεί και ακμάζει. Στις αρχές του Δεκεμβρίου του 373 ο αρειανόφρων Επίσκοπος των Μεδιολάνων Αυξέντιος εξεμέτρησε το ζην και το θέμα της διαδοχής πυροδότησε γενικευμένες αναταραχές στην πόλη. Ο Έπαρχος της πόλεως Αμβρόσιος προσπάθησε να κατευνάσει τα πνεύματα, ώσπου μέσα από το συγκεντρωμένο πλήθος μια παιδική φωνή ακούστηκε “Ambrosium episcopum” και τότε σύσσωμος ο λαός επανέλαβε «ο Αμβρόσιος Επίσκοπος» . Ήταν, λοιπόν, η φωνή του λαού (Vox populi), η οποία ως φωνή του Θεού (Vox Dei) ανέδειξε τον κατηχούμενο και, άρα αβάπτιστο μέχρι τότε, Έπαρχο Αμβρόσιο σε Επίσκοπο της πόλεως των Μεδιολάνων, ο οποίος ανεδείχθη στην πορεία σε μεγάλο Διδάσκαλο της Εκκλησίας . Γι᾽ αυτό, άλλωστε, και ο έτερος μέγας φωστήρ της Ανατολής, ο Καισαρείας Βασίλειος θα γράψει προς τον Αμβρόσιο: «αυτός σε ο Κύριος, από των Κριτών της γης, επί την προεδρίαν των Αποστόλων μετέθηκεν».
Ας ταξιδέψουμε τώρα, με το άρμα του πανδαμάτορος χρόνου, στο Ανατολικό τμήμα της Αυτοκρατορίας, στη Βασιλεύουσα Κωνσταντινούπολη, λίγες δεκαετίες αργότερα, κατά τις παραμονές της αγίας εν Εφέσω Γ´ Οικουμενικής Συνόδου, όπου οι Χριστολογικές έριδες μαίνονται και ο Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Νεστόριος, εισηγητής της αιρέσεως που τελικώς έλαβε το όνομά του, αρχίζει να αποδοκιμάζει δημόσια τον όρο «Θεοτόκος», γεγονός που όχι μόνον προσέβαλλε βάναυσα την ευσέβεια του πληρώματος της Εκκλησίας προς το πρόσωπο της Παναγίας, αλλά ενείχε και επικίνδυνες σωτηριολογικές προεκτάσεις . Σε μια τέτοια δημόσια ομιλία του Νεστορίου παρενέβη δυναμικά ο λαικός τότε, μετέπειτα Επίσκοπος Δορυλαίου Ευσέβιος, ο οποίος με δριμύτητα απεδοκίμασε τα βλάσφημα δόγματα του αιρετίζοντος Αρχιεπισκόπου. Περιγράφει, χαρακτηριστικώς, το περιστατικό ο σύγχρονος των γεγονότων άγιος Κύριλλος Αρχιεπίσκοπος Αλεξανδρείας: «ανήρ τις των άγαν επιεικών, και τελών μεν εν λαικοίς έτι… θερμώ τε και φιλοθέω κεκίνηται ζήλω, και τορόν τι κεκραγώς, αυτόν έφη τον προαιώνιον Λόγον και δευτέραν υπομείναι γέννησιν…» . Οι δε παριστάμενοι τάχθηκαν αμέσως με το μέρος του Ευσεβίου και τον επήνεσαν: «ως ευσεβή τε, και συνετώτατον, και της των δογμάτων ορθότητος ουκ ημοιρηκότα» . Ο πιστός, λοιπόν, Ευσέβιος με «φωνή λαμπρά και φθέγμα τορόν» υπερασπίζεται τα άγια της Εκκλησίας δόγματα και συνεγείρει τον λαό σε αυτήν την ομολογία και έτσι η φωνή του λαού (Vox Populi) αναδεικνύεται φωνή του Θεού (Vox Dei).
Στα δύο αυτά ενδεικτικά παραδείγματα και σε πολλά ακόμη που υπάρχουν στην εκκλησιαστική ιστορία ψηλαφούμε, νομίζω με ενάργεια, αυτό που ονομάζουμε φωνή λαού (Vox Populi) η όπως θα λέγαμε διαφορετικά, τη συνείδηση του λαού του Θεού. Με άλλα λόγια, ως φωνή λαού (Vox Populi) θα μπορούσαμε να ορίσουμε την «έκφραση της συνείδησης του λαικού στοιχείου στο σώμα της Εκκλησίας, η οποία όμως δεν είναι θεσμοποιημένη αλλά είναι ικανή να καθορίζει την εγκυρότητα των συνόδων, τη δογματική αρτιότητα κρατικών αποφάσεων και την αναγνώριση της αγιότητας των προσώπων» . Είναι βεβαίως αναγκαίο, στο σημείο αυτό, να τονιστεί ότι η φωνή του λαού δεν υφίσταται υπεράνω της Εκκλησίας η – κι αυτό είναι σημαντικό να το τονίσουμε – η φωνή του λαού δεν έρχεται σε αντίθεση προς τη σύνολη εκκλησιαστική συνείδηση, που κατέχει και εκφράζει το πλήρωμα της αληθείας της πίστεως. Όταν δηλαδή, η πλειοψηφία του λαού ενός κράτους ή μιάς κοινότητος διεκδικήσει ή υποστηρίξει θέσεις και αιτήματα τα οποία δεν συμβαδίζουν με την σύνολη εκκλησιαστική συνείδηση και με το πλήρωμα της αληθείας τότε δεν θεωρούμε ότι ακούγεται φωνή λαού. Η φωνή του λαού συνυπάρχει και συμπορεύεται με τη φωνή της Εκκλησίας ή για να το πούμε διαφορετικά, “id teneamus quod ubique, quod semper quod ab omnibus creditum est” (ας κρατήσουμε ο,τι πάντοτε, πανταχού και υπό πάντων επιστεύθη)» . Τότε, είναι σαφές, ότι η συνείδηση του λαού του Θεού βρίσκεται, για να χρησιμοποίησω μία έκφραση που ακούμε συχνά εσχάτως, στη «σωστή πλευρά της ιστορίας», δηλαδή, εν τέλει, αποδεικνύεται ότι ο ευσεβής και θεοφόρος λαός -συνήθως με την καθοδήγηση κάποιου χαρισματικού προσώπου- εκφράζει την αυθεντία της πίστεως.
Επομένως, όταν αναφερόμαστε στη φωνή του λαού και στο λαό, τονίζουμε ότι εννοούμε τον ευσεβή, φιλόχριστο και θεοφόρο λαό, διότι σε πολλές περιπτώσεις θα διαπιστώσουμε ότι αν δεν υπάρχουν αυτές οι προϋποθέσεις ο λαός θα βρεθεί στην αντίπερα όχθη και θα πλανηθεί και η φωνή του λαού δεν θα είναι φωνή του Θεού, όπως, επί παραδείγματι, κατά την περίοδο που ο άγιος Γρηγόριος καθίσταται Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως και το μέγιστο μέρος του λαού είχε ασπασθεί την θεομάχο αίρεση του Αρείου. Σας υπενθυμίζω, εν προκειμένω, και μια εικόνα από τις σκηνές του θείου δράματος, που η Εκκλησία μας παρουσίασε προ ημερών, κατά την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα. Η φωνή του λαού τότε απαιτούσε «άρον άρον, σταύρωσον αυτόν» (Ιω. ιθ’, 15), και ασφαλώς η φωνή του λαού εκείνου δεν ταυτιζόταν με τη φωνή του Θεού.
Επιτρέψτε μου, στο σημείο αυτό να αναφερθώ επιγραμματικά, σε μερικά ιστορικά παραδείγματα τα οποία αποδεικνύουν ότι η φωνή του λαού, την οποία μπορεί να διασφαλίσει ακόμη και μια δημοκρατική, πλειοψηφική διαδικασία, δεν είναι πάντοτε η φωνή της αληθείας και της λογικής η για την περίπτωση της Εκκλησίας, δεν είναι πάντοτε η φωνή του Θεού, γεγονός που, σαφέστατα, υποδεικνύει ότι ο λαός μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένες και, κάποτε, καταστροφικές αποφάσεις. Ας δώσουμε μερικά παραδείγματα:
Εν ονόματι της δημοκρατίας, δηλαδή της φωνής της πλειοψηφίας, ελήφθη η απόφαση της καταδίκης του Σωκράτη σε θάνατο, εδώ στο Κλεινόν Άστυ το 399 π.Χ.
Η Εκκλησία του Δήμου στην Αθήνα, το 431 π.Χ. ενέκρινε την αντιπαράθεση με τη Σπάρτη και έτσι ξεκίνησε με λαικό ενθουσιασμό ένας πόλεμος που διήρκησε 27 ολόκληρα χρόνια, με πείνα, πολλούς θανάτους και κυρίως την καταστροφή της Αθήνας.
Στα νεώτερα χρόνια να θυμηθούμε ότι η πλειοψηφία των Η.Π.Α. ήταν υπέρ της δουλείας μέχρι και το 1861, που ξεκίνησε ο Αμερικανικός Εμφύλιος. Μέχρι τότε δηλαδή, πολλές Πολιτείες της Αμερικής ψήφιζαν υπέρ της διατηρήσεως της δουλείας, γεγονός που σημαίνει ότι με δημοκρατικές διαδικασίες παρατεινόταν μία κατάφωρη παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Μεγάλο μέρος του Ρωσικού λαού υποστήριξε τον Στάλιν τη δεκαετία του 1930. Πέρα από τις μαζικές εκκαθαρίσεις και τα γκούλαγκ, ο Στάλιν άφησε πίσω του εκατομμύρια νεκρούς από λιμούς, καταστολές και τρομοκρατία, ενώ εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν στις φυλακές για αδικήματα που δεν είχαν διαπράξει.
Το ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία μέσα από δημοκρατικότατες εκλογικές διαδικασίες, παρά το ότι ο Χίτλερ είχε εκφράσει ρατσιστικές και βίαιες ιδέες προεκλογικώς, τις οποίες όμως η πλειοψηφία του λαού υπεστήριξε. Δεν χρειάζεται να αναφέρουμε τις συνέπειες αυτού του εκλογικού αποτελέσματος διότι είναι γνωστές σε όλη την ανθρωπότητα.
Να θυμηθούμε, επίσης, το θερμό καλωσόρισμα της λαικής μάζας της Κίνας το 1958, γνωστό ως καλωσόρισμα του Μεγάλου Άλματος προς τα εμπρός. Ο Μάο Τσετούνγκ ανακοίνωσε οικονομική αναγέννηση, η οποία υποστηρίχθηκε μαζικά από τον λαό του, αλλά βασιζόταν σε ψευδείς υποσχέσεις παραγωγικότητας, με αποτέλεσμα την πρόκληση λιμού, που σκότωσε πάνω από 30 εκατομμύρια ανθρώπους.
Η ραδιοφωνική υποκίνηση του λαού της Ρουάντας το 1994, κατά την οποία ο λαός καθοδηγήθηκε από καλά προετοιμασμένη ραδιοφωνική προπαγάνδα, που ενεθάρρυνε τους πολίτες να σκοτώνουν τους συμπολίτες τους. Έτσι, η ιστορία κατέγραψε μία γενοκτονία 800.000 ανθρώπων μέσα σε 100 ημέρες.
Η πανηγυρική νίκη του Ούγκο Τσάβες στη Βενεζουέλα το 1998 πραγματοποιήθηκε με εκλογές, τις οποίες κέρδισε έχοντας παλλαική υποστήριξη από τα φτωχά στρώματα των πολιτών. Η ιστορική πραγματικότητα όμως απέδειξε ότι μετά τη νίκη του συγκέντρωσε την εξουσία, περιόρισε τις ελευθερίες του λαού του και οδήγησε τη χώρα του σε οικονομική κατάρρευση και απολυταρχισμό.
Σταματώ εδώ, διότι «επιλείψει με γαρ διηγούμενον ο χρόνος» (Εβρ. ια’,32) παραδείγματα και ιστορικά γεγονότα που αποδεικνύουν ότι η φωνή του λαού κάποιες φορές δεν βρέθηκε, τελικώς, στη σωστή πλευρά της ιστορίας και φυσικά δεν εκπροσωπούσε αυτό που λέμε Vox Dei (φωνή Θεού).
Επανέρχομαι στα της Εκκλησίας και διευκρινίζω εξ αρχής ότι η ίδια η Εκκλησία, ως πλήρωμα, κλήρος και λαός μαζί, ως Σώμα Χριστού, είναι η μόνη που μπορεί να αποφαίνεται για την αλήθεια της πίστεως. Εφόσον, λοιπόν, η Εκκλησία κατέχει την αλήθεια διά του πληρώματος κλήρου και λαού τίθεται αυτονόητα το ερώτημα: Πως η Εκκλησία εκφράζει αυτή την αλήθεια; Πως θα μάθουμε τη γνώμη της Εκκλησίας και που θα αναζητήσουμε τη σωστή ερμηνεία και προσέγγιση των συγχρόνων προκλήσεων και προβλημάτων; Η για να το θέσω διαφορετικά: Αυτό το “Vox Populi” που μπορούμε να το συναντήσουμε εν τη Εκκλησία;
Την απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα την καταθέτουν οι αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων διά των ιερών Κανόνων και διαχρονικώς η διδασκαλία των αγίων Πατέρων της Εκκλησίας. Από τη σοφία της πατερικής Θεολογίας μοιράζομαι μαζί σας μία απάντηση στους ανωτέρω προβληματισμούς ερανιζόμενος τον σοφό λόγο του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, ο οποίος τονίζει ότι η «Εκκλησία γαρ συστήματος και συνόδου εστίν όνομα» , δηλαδή «Η Εκκλησία θεωρείται ως μια συνεχής σύνοδος» . Αντί άλλου σχολιασμού στην παραπάνω απόφανση του μεγάλου Πατρός της Εκκλησίας θα προσκομίσω τους εύστοχους λόγους του Οικουμενικού μας Πατριάρχου, τους οποίους μάλιστα εξεφώνησε κατά την πρώτη Πανηγυρική Συνεδρία της Ιεράς Επαρχιακής Συνόδου της Αρχιεπισκοπής Αυστραλίας. Είπε ο Παναγιώτατος κατά την εύσημο εκείνη ημέρα: «Η συνοδική διακυβέρνησις των πραγμάτων της Εκκλησίας συνιστά την μόνην ασφαλή αγιοπνευματικήν οδόν, ήτις καθηγιάσθη εν τη εκκλησιαστική συνειδήσει, διά πλήθους ιερών κανόνων και αποφάσεων Τοπικών και Οικουμενικών Συνόδων και συνόλου της μακραίωνος και αδιαστάτου πράξεως της καθόλου Εκκλησίας. Οσάκις εν τη ιστορική διαχρονία παρατηρείται έκπτωσις της συνοδικής συνειδήσεως της Εκκλησίας τούτο υποδηλοί παρακμήν, φαλκίδευσιν των αληθών εκκλησιαστικών κριτηρίων και στρέβλωσιν των υγιών αρχών του εκκλησιαστικού βίου».
Βεβαίως, κατά την αστασίαστη μαρτυρία των πηγών, στις Συνόδους μετέχουν μόνον οι Επίσκοποι η κατ᾽ εξαίρεση κληρικοί ως εκπρόσωποι των Επισκόπων τους , αλλά, σε κάθε περίπτωση, ως οργανικά μέλη της Συνόδου θεωρούνται οι Επίσκοποι και τούτο, διότι ο Επίσκοπος είναι ο προεστώς και πρόεδρος της Ευχαριστίας και άρα ενσαρκώνει και εκφράζει την ενότητα της υπ᾽ Αυτόν Τοπικής Εκκλησίας αλλά και την κοινωνία με τις άλλες Εκκλησίες. Η βαθύτατα θεολογική αυτή αρχή είναι που καθιερώνει στη συνείδηση της Εκκλησίας την επισκοπική σύνθεση των Συνόδων. Ωστόσο, δεν πρέπει να λησμονούμε την κεφαλαιώδους σημασίας εκκλησιολογική και κανονική διάσταση ότι οι Επίσκοποι δεν συμμετέχουν στις συνόδους μόνον ως φορείς της πληρότητος της Αρχιερωσύνης τους – σε ένα είδος συλλογικού οργάνου έκφρασης της αυθεντίας των Επισκόπων – αλλά μετέχουν ως οι ορατές κεφαλές του Σώματος της Τοπικής Εκκλησίας, όπως προείπαμε, της Οποίας το φρόνημα και την κοινή συνείδηση καλούνται να καταθέσουν εν Συνόδω . Για να το θέσω κάπως σχηματικά, οι Επίσκοποι μετέχουν της συνόδου όχι ως «πρόσωπα» αλλά ως εκπρόσωποι, «ως εκ προσώπου» του χριστεπωνύμου πληρώματος της Επισκοπής τους.
«Κάθε άλλη πρακτική, κάθε αλλαγή της επισκοπικής δομής και σύνθεσης της συνόδου, προωθεί την εξατομίκευση της εκκλησιαστικής ζωής και αλλοιώνει το κοινοτικό ήθος της εκκλησιαστικής ελευθερίας» και δυστυχώς, και σε αυτήν την περίπτωση η αλλοίωση του συνοδικού φρονήματος μας έρχεται από την Εκκλησία της Ρωσίας, από τις αρχές του περασμένου αιώνα, με τις μεικτές συνόδους, τις κληρικολαικές δηλαδή συνελεύσεις, όπου πλην των Επισκόπων αποφασιστική ψήφο, ακόμη και για την εκλογή των αρχιερέων έχουν και έτεροι κληρικοί, ακόμη και λαικοί. Αυτό σημαίνει ότι οι κληρικοί η και οι λαικοί αντιπρόσωποι μιάς Τοπικής Εκκλησίας, εφόσον έχουν δικαίωμα ισότιμης προς τους Επισκόπους ψήφου, μπορούν να ψηφίσουν διαφορετικά από τον Επίσκοπό τους, γεγονός που οδηγεί στη διάσπαση της ενότητας της Τοπικής Εκκλησίας.
Αν, λοιπόν, έχουν έτσι τα πράγματα, αν δηλαδή οι υποθέσεις της Εκκλησίας διακανονίζονται από τις Συνόδους, το εύλογο ερώτημα που αναφύεται είναι «με ποια κριτήρια θα διακρίνει η Εκκλησία τη φωνή του λαού»; Και ακόμα, «είναι πάντα τόσο ξεκάθαρη η φωνή του λαού, όσο ήταν στην περίπτωση του Μεδιολάνων Αμβροσίου και του Δορυλαίου Ευσεβίου που αναφέραμε στην αρχή»; Σίγουρα η απάντηση δεν είναι μονοσήμαντη και ευδιάκριτη∙ χωρίς να υπεισέλθω σε αχρείαστες λεπτομέρειες και κουραστική περιπτωσιολογία, υπογραμμίζω δύο βασικές εκκλησιολογικές αρχές. Πρώτον, η αλήθεια της πίστεως δεν εκφράζεται «ούτε από διασκορπισμένους ιδιώτες, μοναχούς, θεολόγους, πρεσβυτέρους, διακόνους η αυτονομημένους επισκόπους, ούτε και από ομάδες μοναχών, κληρικών και λαικών, διότι όλα αυτά τα άτυπα εκκλησιαστικά σώματα δεν αποτελούν Εκκλησία αλλ᾽ απλώς και μόνον μορφώματα εκκλησιαστικότητος» . Και δεύτερον, ποτέ η Εκκλησία δεν υιοθέτησε τη λογική των αριθμών, διότι αυτό θα σήμαινε ότι σε ιστορικές περιόδους, που η πλειοψηφία είχε προσχωρήσει στην αίρεση και την κακοδοξία, η Εκκλησία θα όφειλε να συμμορφωθεί με την άποψη των πολλών. Οι Οικουμενικές Σύνοδοι ποτέ δεν εκδέχονται την κοινή συνείδηση της Εκκλησίας με κριτήρια ποσοτικά. Η καθολικότητα της αληθείας δεν είναι μέγεθος αριθμητικό και επομένως, «καμμία πλειοψηφία δικανικού τύπου η πλειονοψηφικού αθροίσματος δεν θα μπορούσε να αποτελέσει κριτήριο αυθεντίας και αλήθειας» για την Ορθόδοξη Εκκλησία.
Νομίζω ότι η τελευταία αυτή επισήμανση περί της λογικής των αριθμών θα μας βοηθήσει να κάνουμε μία ακόμα χρήσιμη διάκριση ανάμεσα σε αυτό που ήδη αναφέραμε ως Vox Populi (φωνή λαού) και ενός κοινωνικού μεγέθους, το οποίο σχηματικώς αποκαλούμε «κοινή γνώμη», και το οποίο μπορεί να μοιάζει με τη Vox Populi εξωτερικώς, αλλά διαφοροποιείται θεμελιωδώς κατά την ουσία του. Η πρώτη και βασική διαφορά, ήδη ελέχθη. Η «κοινή γνώμη» είναι πάντοτε μέγεθος αριθμητικό, ποσοτικό και άρα μετρήσιμο. Εξ αντιθέτου, η φωνή του λαού, δεν είναι πάντοτε μέγεθος αριθμητικό και ποσοτικό. Ακόμη, η «κοινή γνώμη» διαμορφώνεται και μεταβάλλεται ταχύτατα και, μάλιστα, υπό το κράτος της καταιγιστικής επικαιρότητας, όπως αναφέραμε χαρακτηριστικά με το παράδειγμα της ραδιοφωνικής προπαγάνδας του λαού της Ρουάντα. Από την άλλη πλευρά, η συνείδηση του λαού, διαμορφώνεται συνήθως σε μια χρονοβόρα και μακρόσυρτη και όχι πάντα γραμμική διαδικασία και σίγουρα δεν μπορεί να μετρηθεί, όπως συμβαίνει με την κοινή γνώμη, της οποίας αποτύπωση, έστω και βραχυπρόθεσμη, αποτελούν οι δημοσκοπήσεις. Βεβαίως, αν θέλουμε να είμαστε αντικειμενικοί και επιστημονικά ακριβείς υπάρχουν πάρα πολλές αντιρρήσεις στο αν τελικώς «κοινή γνώμη» είναι αυτό που μετρούν τα ινστιτούτα δημοσκοπήσεων με κατευθυνόμενες ερωτήσεις, αλλά αυτό θαρρώ αποτελεί αντικείμενο μιάς ξεχωριστής διάλεξης, που θα πρέπει να δώσει κάποιος περισσότερο ειδήμων σε σχέση με τον ομιλούντα.
Θεωρώ πάντως ότι αυτή η ψευδαίσθηση ότι η «κοινή γνώμη» ταυτίζεται πάντοτε με τη συνείδηση του λαού του Θεού δημιουργεί πάρα πολλά προβλήματα, όπως άλλωστε συμβαίνει και με την υπερτροφική και εξωθεσμική έκφραση της «κοινής γνώμης» πέρα και έξω από τις δημοκρατικές διαδικασίες, πράγμα που ωθεί την κοινωνία σε μια οχλοκρατία, ενώ αντίθετα η περιστολή της ελεύθερης έκφρασής της μεταμορφώνει το Κράτος σε καθεστώς και μάλιστα απολυταρχικό.
III. Διαδίκτυο. Παραφωνίες και παράτιτλα.
Εμείς συνεχίζουμε μελετώντας τα δεδομένα της φωνής του λαού στο διαδίκτυο, το οποίο, σε όλες του τις εκφάνσεις, έχει εισβάλει στην καθημερινότητά του σύγχρονου ανθρώπου και απειλεί να κυριαρχήσει σε κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητος. Ανέφερα τον περασμένο Σεπτέμβριο, στη Σύναξη της Ιεραρχίας του Πανσέπτου Οικουμενικού Θρόνου, ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι μια πραγματικότητα η οποία ήρθε και δεν θα φύγει. Θα πρέπει, λοιπόν, να μάθουμε να ζούμε με αυτήν τη νέα πραγματικότητα. Προφανώς, η σφαίρα της θρησκευτικότητος και της πίστεως δεν θα μπορούσε να μείνει αλώβητη από αυτήν τη νέα κατάσταση. Η βιβλιογραφία για τη σχέση διαδικτύου και θρησκείας είναι πιά απέραντη και δεν καταλείπεται ουδεμία αμφιβολία ότι το διαδίκτυο επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίον ο άνθρωπος του καιρού μας θρησκεύεται. Από σχετική έρευνα μάλιστα, του έγκριτου Αμερικανικού Ινστιτούτου Pew Research Center προκύπτει ότι το 67% των “religion surfers”, των «θρησκευομένων του διαδικτύου», έχουν αναζητήσει πληροφορίες σχετικές με την δική τους θρησκευτική παράδοση, ενώ το 62% πιστεύει ότι στο διαδικτύο υπάρχει υλικό που προάγει την ανεκτικότητα στη θρησκευτική ετερότητα . Τελικώς, το διαδίκτυο είναι ο ιδανικός χώρος για να ευδοκιμήσουν νέοι κόσμοι, που μειώνουν τις αβεβαιότητες του ανθρώπου. Το διαδίκτυο δεν σκοτώνει τη θρησκεία, σίγουρα όμως, αλλάζει δραματικά τον τρόπο με τον οποίον ο ανθρώπος σχετίζεται με αυτήν, μειώνοντας τις δεσμεύεις σε παραδοσιακά και αποκλειστικά σχήματα και προάγοντας μια περισσότερο «πλουραλιστική» προσέγγιση.
Παρά τα ενδεικτικά στοιχεία των ερευνών που παρουσιάστηκαν και δείχνουν μια ενίσχυση της θρησκευτικής ανεκτικότητας στο διαδίκτυο, υπάρχει, όπως πάντοτε, και η άλλη πλευρά. Στα καθ᾽ ημάς, δηλαδή στο ελληνόφωνο διαδίκτυο, παρουσιάζεται μία μερίδα πιστών – οι οποίοι μάλιστα αυτοπροσδιορίζονται και ως ακραιφνώς ορθόδοξοι – οι οποίοι, πιστεύοντας ότι είναι κάτι ανάμεσα στον προφήτη Ηλία που διέταξε τη σφαγή των ιερέων του Βαάλ και του αγίου Μάρκου Επισκόπου Εφέσου, του Ευγενικού, ο οποίος δεν υπέγραψε τον όρο της Ενώσεως της Συνόδου της Φεράρας-Φλωρεντίας , έχουν αποδυθεί σ᾽ έναν ανηλεή πόλεμο κατά Προκαθημένων, Επισκόπων, κληρικών, μοναχών και λαικών ακόμη, αλλά και προς κάθε θεσμική έκφανση της Εκκλησίας, όπως είναι τα διάφορα συνοδικά όργανα. Οι άνθρωποι αυτοί νομίζοντας ότι εκφράζουν τη φωνή του λαού του Θεού η ακόμα χειρότερα τον ίδιο τον Θεό εκστομίζουν ακατονόμαστες κατηγορίες, ενίοτε και ύβρεις με το πρόσχημα της δήθεν ομολογίας της Πίστεως και της υπερασπίσεως των οσίων και ιερών, που οι ταγοί της Εκκλησίας έχουν, κατά την άποψή τους, εκποιήσει.
Για όλους αυτούς βεβαίως, η Εκκλησία διά στόματος της Β´ Οικουμενικής Συνόδου προειδοποιεί ότι όσοι επιχειρούν την κατασυκοφάντηση εκκλησιαστικών προσώπων είναι αυτοί οι οποίοι: «την εκκλησιαστικήν ευταξίαν συγχείν και ανατρέπειν βουλόμενοι, φιλέχθρως και συκοφαντικώς αιτίας τινάς κατά των οικονομούντων τας εκκλησίας ορθοδόξων επισκόπων συμπλάσσουσιν, ουδέν έτερον, η χραίνειν τας των ιερέων υπολήψεις, και ταραχάς των ειρηνευόντων λαών κατασκευάζειν επιχειρούντες» . Και τούτο, διότι «Ουκ επαύσατο ποτέ ο πολέμιος ημών Σατάν διά συκοφαντίας μολύνων τας υπολήψεις των αγαθών ανθρώπων, και μάλλον των επισκόπων» , κατά το σχόλιο του Βαλσαμώνος, ο οποίος έζησε τον 12ο αι. και ο οποίος, αδυνατώ να φανταστώ σε ποιο σχολιασμό θα προέβαινε αν ζούσε στην εποχή μας και διεπίστωνε το μίσος που έχει κατακλύσει το διαδίκτυο, το οποίο δηλητηριάζει την εκκλησιαστική αλλά και, εν γένει, την κοινωνική ζωή. Διότι, για να είμαστε ειλικρινείς, οι εκκλησιαστικοί δεν διαθέτουμε την αποκλειστικότητα σε αυτό το θέμα. Οποιoδήποτε πρόσωπο κινείται στη δημόσια σφαίρα, έχει βρεθεί κάποια στιγμή η βρίσκεται εξακολουθητικώς στο «μάτι του κυκλώνα» της συκοφαντίας.
Βεβαίως, όλοι το γνωρίζουμε ότι η συκοφαντία είναι η δύναμη των δειλών, όλων αυτών που κρύβονται πίσω από το πληκτρολόγιο και πολεμούν εκ του ασφαλούς, με ανώνυμους και κρυφούς λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διότι πίσω από την ανωνυμία του διαδικτύου, νιώθουν ισχυροί, κυρίως μάλιστα, όταν καταφέρονται εναντίον δημοσίων και θεσμικών προσώπων. Μέσα στο ίδιο πνεύμα κινούνται και αυτοί οι οποίοι επικαλούμενοι, δήθεν, λόγους πίστεως η αντίστοιχα το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου, ασκούν κριτική μόνο αρνητική, στοχευμένη και κακοπροαίρετη. Κριτική δηλαδή που δεν οικοδομεί αλλά καταστρέφει. Αυτή η στάση βέβαια, φανερώνει όχι μόνο μια φοβερή οίηση και υψηλοφροσύνη, η οποία βαπτίζεται ζήλος η δικαίωμα στο δημόσιο λόγο, αλλά επιπλέον αποδεικνύει ότι στο βάθος υπάρχουν τεράστια συμπλέγματα και διαταραχές του ψυχισμού και συνάμα απουσία πνευματικής ζωής, δηλαδή ζωής και κοινωνίας με τον Χριστό και την Εκκλησία Του. Και εφ᾽ όσον η ύπαρξή τους δεν νοηματίζεται από τον Χριστό, κάπως πρέπει το υπαρξιακό αυτό κενό να πληρωθεί. Όταν δεν ζω με πληρότητα τη δική μου ζωή, τότε αρχίζω να ασχολούμαι με τις ζωές των άλλων. Όταν δεν ζω με πληρότητα τη δική μου ζωή, τότε έχω ανάγκη από έναν εχθρό για να υπάρξω, αντλώ νόημα ζωής όταν έχω κάποιον απέναντί μου να πολεμήσω και αν δεν υπάρχει κάποιος εχθρός για να συγκρουστώ μαζί του, πρέπει να τον κατασκευάσω, διότι χωρίς εχθρούς θα απομείνω να αναρωτιέμαι σαν τον Καβάφη:
«Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους.
Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις» .
IV. “O tempora! O mores!” – Επικίνδυνες παραμορφώσεις.
Δυστυχώς, η πραγματικότητα του Διαδικτύου δεν είναι δι᾽ όλου ποιητική. Το φαινόμενο των συκοφαντικών επιθέσεων, των χυδαίων ύβρεων, των ανυπόστατων κατηγοριών με τις πιο απίθανες αφορμές έχει εξελιχθεί σε μια πραγματική και ανεξέλεγκτη μάστιγα. Έτσι έχει δημιουργηθεί το φαινόμενο των “haters” του διαδικτύου –«άνθρωποι που μισούν», ίσως είναι μια απόδοση του όρου στα ελληνικά- εφόσον στις αναρτήσεις τους εκφράζουν συστηματικά αρνητικότητα, ειρωνεία και επιθετικότητα. Μερικά χαρακτηριστικά των “haters” είναι ότι προσβάλλουν η υβρίζουν χωρίς λόγο και με πρόφαση την καλόπιστη κριτική. Χλευάζουν και γελοιοποιούν, κάνοντας τοξικά και κακεντρεχή σχόλια για να προκαλέσουν.
Στοχοποιούν επανειλημμένως κάποιο πρόσωπο (cyberbullying) και ενεργούν με ανωνυμία η ψευδώνυμο. Διακατέχονται από ανασφάλεια και φθόνο. Επιθυμούν να ελκύσουν την προσοχή των άλλων. Κυνηγούν το αίσθημα της ανωτερότητος, γι᾽ αυτό και ελέγχουν κακόπιστα θεσμικά και υψηλόβαθμα δημόσια πρόσωπα. Επιδιώκουν να επιβάλλονται και ενθαρρύνονται από το λεγόμενο ανώνυμο θάρρος (δηλαδή γράφουν πράγματα τα οποία δεν θα έλεγαν πρόσωπο προς πρόσωπο) και ασφαλώς έχουν έλλειψη παιδείας και ενσυναίσθησης. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, οι “haters” είναι και ψυχικώς διαταραγμένες προσωπικότητες. Ασφαλώς σε όλα αυτά συντελεί όχι μόνον η τεράστια ανάπτυξη του διαδικτύου και η μαζική συμμετοχή των ανθρώπων στα, λεγόμενα, μέσα κοινωνικής δικτυώσεως αλλά και η απουσία αποτελεσματικού ρυθμιστικού πλαισίου που να περιορίζει ή να ελέγχει το φαινόμενο. Όλα αυτά κάνουν το πρόβλημα να μοιάζει ακόμη μεγαλύτερο και τις προοπτικές ανάσχεσής του, μάλλον, δυσδιάκριτες. Δεν ξέρω αν αυτή είναι μια απαισιόδοξη θέαση της πραγματικότητος, σίγουρα όμως είναι αρκετά ρεαλιστική.
Βεβαίως, η Εκκλησία δεν πορεύεται στην έγχρονη προοπτική Της με τον ρεαλισμό -ούτε ασφαλώς με την ουτοπία- αλλά προσηλωμένη στην εσχατολογική αισιοδοξία των λόγων του Κύριου: «επί ταύτη τη πέτρα οικοδομήσω μου την εκκλησίαν, και πύλαι άδου ου κατισχύσουσιν αυτής», (Μτ. ιϚ’, 18). Τούτο, ασφαλώς, δεν σημαίνει ότι πρέπει να εθελοτυφλούμε και να αφήνουμε τη σήψη να επεκτείνεται, αντιθέτως χρειάζεται εγρήγορση αλλά και συνειδητοποίηση του μεγέθους και του βάθους του προβλήματος, το οποίο δεν είναι απλώς μια διαμάχη, από τις πολλές που υπήρξαν, μέσα στην Εκκλησία αλλά μια νεοφανής κατάσταση, πραγματικότητα, ενδεχομένως και αίρεση, που δυναμιτίζει την ενότητα της Εκκλησίας και απειλεί να διαβρώσει το ήθος των πιστών, το οποίο πρέπει να είναι εσχατολογικό και όχι κοσμικό . Το ίδιο, βεβαίως, μπορεί να συμβεί και κατ᾽ αναλογίαν στο δημοκρατικό φρόνημα των ανθρώπων αν οι κρίσεις εργαλειοποιηθούν και αν τα πρόσωπα στοχοποιηθούν μεθοδευμένα και εντατικά από το διαδίκτυο.
Με αυτά τα δεδομένα τίθεται, το οχληρό ερώτημα: Αλλοιώνεται το ήθος και η ποιότητα της Δημοκρατίας όταν τα παιδιά μας μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον που συνεχώς αρνείται, υβρίζει, συκοφαντεί και εξουθενώνει τοξικά θεσμούς και πρόσωπα; Αλλοιώνεται το δημοκρατικό φρόνημα όταν σήμερα μεγάλο μέρος των διαδικτυακών σχολιασμών προέρχεται από τους “haters”; Αν θεωρήσουμε ότι οι “haters” έχουν καταφέρει, κάποιες φορές να διαβρώσουν, τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται και εκφράζονται και, επομένως, αποφασίζουν οι πολίτες, τότε φαίνεται να υπάρχει πρόβλημα. Μπορεί παραδοσιακά οι “haters” να μην απειλούν άμεσα τη δημοκρατία η το Σύνταγμα μιάς χώρας με την έννοια της παρεμβάσεως σε εκλογικές διαδικασίες, όμως διαβρώνουν την ποιότητα του λόγου και τη συμμετοχή στο δημόσιο διάλογο. δημιουργούν κλίμα φόβου και σιωπής, αφού κάποιοι πολίτες εξ αιτίας τους διστάζουν να εκφράσουν την άποψή τους στο διαδίκτυο, γιατί θα δεχθούν επιθέσεις, ειρωνείες και δημόσιο ευτελισμό. σπέρνουν πόλωση και διχασμό, αφού συνήθως είναι απέναντι σε όλα (είναι αντί). υπονομεύουν το δημόσιο διάλογο με φωνές που θολώνουν. δημιουργούν θόρυβο χωρίς λογική επιχειρηματολογία. παραπληροφορούν με ψευδείς ειδήσεις και θεωρίες συνωμοσίας η με διαστρέβλωση των γεγονότων. και, τέλος, στοχοποιούν πρόσωπα. και όταν τα κάνουν όλα αυτά, τότε ναί, έχουμε μια φτωχότερη και ρηχή δημοκρατία και μια λαική βούληση βασισμένη στο ψέμα, στην παραπληροφόρηση και στην προπαγάνδα. Τότε η φωνή του λαού (Vox Populi) δεν είναι φωνή του Θεού (Vox Dei) αλλά μετατρέπεται σε οργή του Θεού. Αν και ο Θεός δεν οργίζεται αλλά αναφέρομαι, όπως καταλαβαίνετε, σε μια παράφραση του θυμόσοφου λαού μας που λέει: «Φωνή λαού, οργή Θεού».
V. Ευχαριστήριος αποφώνησις.
Τελειώνοντας θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας κάποια στοιχεία, τα οποία είναι απολύτως ενθαρρυντικά και αισιόδοξα. Οι λεγόμενοι “haters,” που φαίνεται να αντιπροσωπεύουν τη φωνή του διαδικτύου, ευτυχώς είναι οι λίγοι. Σύμφωνα με πολλές κοινωνιολογικές και ψυχολογικές μελέτες, μόλις το 1 έως 5 % των χρηστών του διαδικτύου είναι τοξικό και παράγει μισαλλόδοξο περιεχόμενο. Αυτό το ποσοστό δυστυχώς είναι υπερδραστήριο στα μέσα κοινωνικής δικτυώσεως και παράγει δυσανάλογα μεγάλο όγκο αναρτήσεων και σχολιασμών με αρνητικό περιεχόμενο, είναι συχνά οργανωμένο, έχει, όπως είπαμε, επιθετικό χαρακτήρα και στοχεύει στο να εκφοβίσει τους υπολοίπους ή και να τους φιμώσει.
Ωστόσο, η πλειοψηφία, δηλαδή το 70-90%, είναι σιωπηλή και δεν συμμετέχει ενεργά σε σχόλια ή αντιπαραθέσεις. Αυτό το κοινό ονομάζεται «σιωπηλή πλειοψηφία» (silent majority) η «παθητικό κοινό». Πολλοί σιωπούν από φόβο διότι δεν αντέχουν τη φθορά του διαδικτυακού διασυρμού. Άλλοι σιωπούν από αδιαφορία η επειδή, πιστεύουν ότι δεν αξίζει τον κόπο να μιλήσουν και να εμπλακούν σε έναν τοξικό ψηφιακό διάλογο, με έναν διαλεγόμενο εταίρο ο οποίος είναι γεμάτος φθόνο και δεν πρόκειται να πεισθεί περί της αντιθέτου απόψεως. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούμε να ανιχνεύσουμε κατ᾽ ακρίβειαν τη φωνή του λαού (Vox Populi) στο διαδίκτυο, διότι εκεί επικρατεί περισσότερο ο θόρυβος που προέρχεται από τη φωνασκούσα μειονότητα παρά η αλήθεια η οποία δεν εκφράζεται από τη σιωπώσα πλειονότητα.
Πιστεύω ότι αξίζει στο σημείο αυτό να απευθυνθούμε σήμερα σε όλα τα δημόσια πρόσωπα, είτε αυτά είναι πολιτικά είτε ακαδημαϊκά είτε εκκλησιαστικά, και να τους προτρέψουμε να μην αναλώνονται, να μην αναλωνόμαστε – βάζω και τον εαυτό μου μέσα – και να μην καταναλώνουμε ανθρώπινη ενέργεια, προσπαθώντας να ερμηνεύσουμε η να κατανοήσουμε τα τοξικά σχόλια του διαδικτύου. Αντ᾽ αυτού θα ήταν ωφέλιμο και λυσιτελές και για την Εκκλησία και για την κοινωνία και για τη δημοκρατία, να ασχοληθούμε όλοι οι τα κοινά φέροντες με την πλειοψηφία. Και ξέρετε ποια είναι η πλειοψηφία;
«Μια μεγάλη μάστιγα της εποχής μας είναι η μοναξιά, η οποία αγγίζει εκατομμύρια συνανθρώπους μας δίχως εξαιρέσεις. Μικροί και μεγάλοι, πλούσιοι και φτωχοί, άσημοι και διάσημοι, άρχοντες και αρχόμενοι, όλοι μας είχαμε κάποτε, κάποια εμπειρία μοναξιάς. Βέβαια, η πιο σκληρή μοναξιά δεν είναι όταν είσαι μόνος αλλά όταν, ενώ βρίσκεσαι ανάμεσα σε πολλούς ανθρώπους, αισθάνεσαι μόνος. Η πιο σκληρή μοναξιά είναι όταν είσαι με κάποιο πρόσωπο αλλά δεν μπορείς να μιλήσεις ελεύθερα ή όταν λες ένα απλό και εύκολο «καλά είμαι» για να μη σε ρωτήσουν κάτι παραπάνω. Η πιο σκληρή μοναξιά είναι όταν ενώ βρίσκεσαι σε μια σχέση, δεν αισθάνεσαι το «μαζί» ή το «εμείς». Αισθάνεσαι ότι βρίσκεσαι εκεί για να καλύψεις κενά και ανάγκες χωρίς όμως να βιώνεις το αίσθημα της πληρότητας. Κυρίως και πρωτίστως όμως, η πιο σκληρή μοναξιά είναι όταν βιώνεις την καθημερινότητά σου χωρίς τον Θεό » .
Η πλειονότητα του λαού μας είναι αυτοί που βασανίζονται από μοναξιά. Αν καταφέρουμε να μιλήσουμε στις καρδιές αυτών των ανθρώπων για να τους ενεργοποιήσουμε, τότε θα αλλάξουν πολλά και σίγουρα η υγιής φωνή θα διαχυθεί στο διαδίκτυο και θα υπάρξει και εκεί η φωνή του λαού. Ο λαός μας λέει ότι: «το κακό θεριεύει όταν οι καλοί άνθρωποι δεν κάνουν τίποτε». Ξέρετε, υπάρχουν πολλοί καλοί άνθρωποι που δεν κάνουν τίποτε. Η αδράνεια της σιωπηλής πλειοψηφίας είναι τελικώς που επιτρέπει στους λιγοστούς του διαδικτύου να διαμορφώνουν εικόνα για την Εκκλησία και τη Δημοκρατία, η οποία όμως δεν είναι αληθινή.
Η Εκκλησία δεν απειλείται από διωγμούς. Η Δημοκρατία αντιστοίχως δεν απειλείται από δικτάτορες η όπλα. Τόσο το εκκλησιαστικό όσο και το δημοκρατικό φρόνημα όμως απειλούνται από τη διάβρωση της ποιότητας του διαλόγου και από τη διάχυση ψηφιακής τοξικότητας. Αν αυτό το φαινόμενο δεν το αντιμετωπίσουμε ενεργά με τη θετική συμμετοχή μας στον δημόσιο διαδικτυακό διάλογο τότε κινδυνεύουμε να χάσουμε όχι το δικαίωμα να μιλούμε αλλά τη διάθεση να ακούμε.
Επιτρέψατέ μου, κλείνοντας, να σημειώσω μια σκέψη, μιάς και βρισκόμαστε μέσα στην αναστάσιμη περίοδο του Πεντηκοσταρίου. Οι μαθητές του Κυρίου μετά τη Σταύρωση του Διδασκάλου, κυριαρχούνται από τον φόβο, ο Αναστημένος Χριστός, τους βρίσκει πίσω από κλείστες θύρες «διά τον φόβο των Ιουδαίων» (Ιω. κ, 19), σιωπηλούς και τρομοκρατημένους απέναντι στο κατεστημένο. Τι είναι εκείνο που τους δίδει θάρρος; Ασφαλώς, ένα και μόνον∙ ο,τι πιστοποιούν το γεγονός της Αναστάσεως, βλέπουν τον Αναστημένο Κύριο και τότε συνειδητοποιούν τι σήμαιναν τα λόγια που τους είχε πεί λίγο καιρό πριν: «θαρσείτε, εγώ νενίκηκα τον κόσμον» (Ιω. ιϚ’, 33).
Αυτή η πίστη στην Ανάσταση είναι που θα τους κάνει να ξανοιχτούν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα για να φέρουν το μήνυμα του Ευαγγελίου στον κόσμο, χωρίς να τους φοβίζει τίποτα και κανείς. Η Εκκλησία, λοιπόν, δεν φοβάται τίποτα και κανέναν, ούτε τους “haters”, oύτε τους υβριστές, ούτε τους συκοφάντες, διότι πιστεύει στην Ανάσταση και δεν κρύβεται πίσω από κλειστές θύρες. Αυτό πρέπει να κάνει ο λαός μας, με ακλόνητη πίστη στην Ανάσταση του Χριστού να μην οχυρώνεται πίσω από κεκλεισμένες διαδικτυακές θύρες αλλά με θάρρος, παρρησία, κοσμιότητα, ευγένεια και ήθος να ομολογεί την πίστη του, και να καταθέτει τον λόγο του για τα κοινά, παντού και πάντα, και ασφαλώς και στο διαδίκτυο.
Και τότε η φωνή του λαού θα είναι φωνή του Θεού!
Παναγιώτατε Σας ευχαριστώ.
Σας ευχαριστώ όλους για την υπομονή σας και την προσοχή σας.
